LEBBEYK KELİMESİNİN OSMANLI TÜRKÇESİNDEKİ KULLANIMLARI ÜZERİNE

Arapçada "cevap vermek; ikamet etmek" gibi anlamlara gelen "lebbeyk" kelimesinin ??? veya ??? köklerinden geldiği varsayılır. Bu kelime Osmanlı Türkçesinde hem "telbiye duası"nın içinde hem de konuşma dilinde "buyurun, efendim" gibi anlamlara gelen bir cevap edatı şeklinde kullanılmıştır; anlamlarının yanında "konuşma dilinde Allah'ın buyruğuna bir itaat kelimesi" ve "bir savaş ünlemi" olarak da geçer. Batılı gramercilerin yazmış olduğu metinlerde ise bu kelimeyi uşak, hizmetçi veya garson gibi bir görevli kişi müşteriye veya hizmetini gördüğü bir kişiye "buyurun, efendim; tamam" gibi anlamlara gelecek şekilde söyler. Lebbeyk kelimesi Osmanlı Türkçesi konuşma dilinde lebbeyk / leppeyk / lebeyk / lepeyk / lebbey / leppey / leppe / lepe gibi farklı şekillere dönüşmüştür. Farklı şekillerin büyük bir kısmı çeviriyazılı metinlerde kaydedilmiştir. Meninski'de lebbeyk kelimesi lepe, lepey, leppey, leppeyk, lepeyk, lebbeyk, lebeyk şekillerinde dokuz madde başında ve beş madde içinde yer almaktadır. Meninski'de ayrıca kelimenin lebeyk, lepe şekilleri, di- fiili ile birlikte madde başı olarak da alınmıştır. Seyahatname ve Kamus-ı Türki gibi Arap harfli metinlerde sadece lebbey ve leppey şekli kaydedilmiştir. Leppe / lepe şekilleri kelimenin aslını unutturacak kadar değişmiştir. Bu makalede Türkçeye Telbiye duasından geçtiği düşünülen lebbeyk kelimesinin özellikle Osmanlı Türkçesi konuşma dilindeki kullanımları, konuşmayı yansıtan metinlerden hareketle incelenmiştir

ON THE USAGE OF "LEBBEYK" WORD IN OTTOMAN TURKISH

Lebbeyk means "to answer, to reside" in Arabic. It supposed that it comes from the roots of ىبل or أبل. This word was used in Ottoman Turkish as "telbiye of prayer". It is also used in spoken Ottoman Turkish as a response postposition with the meaning of "here you are". In addition to these meanings, it is found in the travel book of Evliya Çelebi as an obedience word for Allah’s commands in spoken language and an exclamation of fight. It was stated in the texts written by Western grammarians that this word is used by servants, waiters and servers with the meaning of “here you are” for the people to whom they serve or for the client. . It got the forms of lebbeyk / leppeyk / lebeyk / lepeyk / lebbey / leppey / leppe / lepe in spoken Ottoman Turkish. The different forms were registered in the transcription texts. In Meninski it is found with the forms lepe, lepey, leppey, leppeyk, lepeyk, lebbeyk, lebbeyk in nine main entries and five sub entries. Besides, the forms of lebeyk, lepe of the word is found as main entries with the verb of di- “to tell”. In the texts written with Arabic script such as Seyahatname (travel book) and Kamus-ı Türki only lebbey and leppey forms can be found. Leppe / lepe forms had exposed to so much phonetic change that it caused its original version to be forgotten. In the article, the usage of lebbeyk word, which is thought to come into Turkish through Telbiye prayer, was examined with reference to texts which reflect the properties of spoken language

PDF

___

CEVHERİ, Sıhah el-luga, el-Sıhah fi el-Luga, Tebriz, 1853.

DAĞLI, Yücel, KAHRAMAN, Seyit Ali, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 6. kitap, İstanbul, 2002.

DAĞLI, Yücel, KAHRAMAN, Seyit Ali, DANKOFF, Robert, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 9. kitap, İstanbul, 2005.

DAĞLI, Yücel, KAHRAMAN, Seyit Ali, DANKOFF, Robert, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 10. kitap, İstanbul, 2007.

DANKOFF, Robert, KAHRAMAN, Seyit Ali, DAĞLI, Yücel, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 1. kitap, İstanbul, 2006.

DAVIDS, A. L., Grammar of the Turkish Language, London, 1832.

DEVELLİĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Aydın Kitabevi, Ankara, 2011.

DUMAN, Musa, Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre XVII. yüzyılda Ses Değişmeleri, TDK, Ankara, 1995

HAZAI, G., Das Osmanisch-Türkische im XVII. Jahrrhundert Untersuchun-gen an den Transkriptionstexten von Jakab Nagy de Harsany, Akademiai Kiado, Budapest, 1973.

HOLDERMAN, Johann Babtist, Grammaire Turque ou Methode Courte et Facile Pour Apprendre la Langue Turque, İstanbul, 1730.

KAHRAMAN, Seyit Ali, DAĞLI, Yücel, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 4. kitap, İstanbul, 2000.

KARTAL, Ahmet, Muallim Naci, Lügat-ı Naci, TDK, Ankara, 2009.

MUHAMMED İbni Manzur, Lisanu’l-Arab, Dar Sadır, Beyrut, 2003.

PARIGI, Bernardo, Vocabolario Italiano-Tvrchesco, c. I-III, Roma, 1665.

REDHOUSE, Türkçe/Osmanlıca-İngilizce Sözlük, On yedinci baskı, İstanbul, 1999.

TANIŞ, A., Giovanni Molino’nun İtalyanca-Türkçe Sözlüğü ve Halk Türkçesi, Ankara, 1989.

TOPARLI, Recep, AKSU, Tezcan Belgin, KANOĞLU, Selvi Canan, TÜRKMEN Seyfullah, Raif Necdet Kestelli, Resimli Türkçe Kamus, TDK, Ankara, 2004.

TOPARLI, Recep, YILMAZ, Eyövge Betül, YILMAZ, Yaşar, Redhouse, Müntahabat-ı Lügat-ı Osmaniyye, TDK, Ankara, 2009.

TOPARLI, Recep, Ahmet Paşa, Lehçe-i Osmani, TDK, Ankara, 2000.

TOVEN, Mehmed Bahaeddein, Yeni Türkçe Lügat, Akçağ, Ankara, 1997.

TULUM, Mertol, 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı, TDK, Ankara, 2011.