PSİKANALİTİK EDEBİYAT ELEŞTİRİSİ AÇISINDAN GAYYA MEFHUMUNUN ŞİİRE YANSIMASI*

19. yüzyılın sonlarında Sigmund Freud'un serbest çağrışım, aktarım ve telkin yoluyla nevrozları iyileştirmeyi amaçlayan psikolojik tedavi yöntemi olan psikanalizi Michelangelo, Leonardo da Vinci, Shakespeare, Dostoyevski, W. Jensen gibi sanatçıların eserleri üzerinde uygulayan disiplinler arası çalışması, psikanalitik edebiyat eleştirisinin ortaya çıkmasında önemli rol oynamıştır. İnsanın davranış ve tutumlarının sebeplerini bilinçaltının kaynaklarıyla açıklamaya çalışan psikanalizin kapsamı, Freud'tan beslenen fakat kendi kuramsal çalışmaları ile ön plana çıkan Carl Gustav Jung, Jacques Lacan, Otto Rank ve Ernst Kris, Rollo May tarafından genişletilmiştir. Sanatçının çocukluk dönemi, mizacı, aldığı eğitim, içinde yetiştiği/yaşadığı aile ve toplum, başından geçen önemli olaylar, hastalıklar vb. arzu, dürtü ve iç çatışmalarını ortaya çıkarmada rüya kavramı psikanalitik açıdan eser incelemelerinde yararlanılan verilerdir. Ne kadar gerçek hayattan alınsa da kurgu esasına dayanan edebî eserin malzemesi olan dile ait tercihler ve yapıttaki bütün varlıklar psikanalitik incelemenin alanına dâhildirler. Psikanaliz ile insanın korkuları, endişeleri, özlemleri, kederleri, arzuları vb. çözümlenmeye çalışır. Sanat metninde imge/sembol/motif mefhumları ve bunların vermek istediği mesajlar ya da bunlardaki anlamları açığa çıkarmak psikanalitik edebiyat eleştirisinin amaçlarından biridir. Bu çalışmada Türk edebiyatının önemli isimlerinden Tevfik Fikret'in "Gayyâ-yı Vücûd", Şükûfe Nihal'in "Gayya", Nâzım Hikmet'in "Gayya Kuyusu" ve Salâh Birsel'in "Gayya" şiirlerinin başlığında yer alan ortak gayya mefhumundan ve şiirlerin muhtevalarından hareketle söz konusu şiirler ve şairleri psikanalitik veriler çerçevesinde ele alınmıştır.

REFLECTION OF GAYYA (A WELL IN HELL) CONCEPT TO POETRY IN TERMS OF PSYCHOANALYTIC LITERARY CRITICISM

In the late 19th century, an interdisciplinary work of Sigmund Freud which applies psychoanalysis -a psychological treatment method that aims to cure neurosis by free association, transference and suggestion- on works of artists such as Michelangelo, Leonardo da Vinci, Shakespeare, Dostoyevski and W. Jensen played a major role in appearance of psychoanalytic literary criticism. The content of psychoanalysis which tries to explain causes of human behaivour and attitude with resources of subconscious, was expanded by Carl Gustav Jung, Jacques Lacan, Otto Rank, Ernst Kris and Rollo May who made use of Frued but take over with their own theoretical works. The data used in psychoanalytic literary research are the artist's childhood, nature, education, family and society he lived in, major incidents and diseases in his life and dream concept in order to expose desire, impulse andinner conflicts. Although taken from real life, the preferences of language which is a material of literary work based on fiction and all the beings in the work are included in psychoanalytic research. Psychoanalysis aims to resolve human's fears, anxieties, cravings, griefs and desires. One of the purposes of psychoanalytic literary criticism is to expose image/symbol/theme concept, their meanings and the messages they want to give. In this work, the poetry from four important names in Turkish Literature Tevfik Fikret's "Gayyâ-yı Vücûd", Şükûfe Nihal's "Gayya", Nâzım Hikmet's "Gayya Kuyusu" and Salâh Birsel's "Gayya" are approached in context of psychoanalytic data through the mutual word "gayya" and their content.

PDF

___

A. İZZETTİN, "Tevfik Fikret ve Psychanalyse Tetkikleri 10", İçtihat, S. 292, 28 Şubat 1929, s. 5347-5348

AKTAN, REŞAT, Türkiye İktisadı, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1978.

ALTHUSSER, LOUİS, Psikanaliz Üzerine Yazılar: Freud ve Lacan, İthaki Yayınları, İstanbul, 2008.

ANDI, M. FATİH, "Tevfik Fikret'in Şiirlerinde Olumsuz Bir Psikolojinin Yansıması Olarak Zehir Motifi", İÜ Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, S. 30, 2003, s. 29-42.

ARGUNŞAH, HÜLYA, Bir Cumhuriyet Kadını Şükûfe Nihal, Akçağ Yayınları, Ankara, 2002.

ATAÖV, TÜRKKAYA, Nâzım Hikmet'in Hasreti, May Yayınları, İstanbul, 1976.

BAHAR, MAHMUT, Salah Birsel'in Hayatı, Şiir ve Denemeleri Üstüne Bir İnceleme, Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, 1995.

BAŞAR, ŞÜKÛFE NİHAL, Şile Yolları, Resimli Ay Basımevi, İstanbul, 1935.

BAYAR, ZÜHTÜ, Nâzım Hikmet Üzerine Bir İnceleme: Nâzım Hikmet'in Şiirlerinde Dünya Görüşü Olarak Materyalizm, Habora Kitabevi, İstanbul, 1968.

BEZİRCİ, ASIM, Nâzm Hikmet: Yaşamı, Şairliği, Eseri, Sanatı, 4. bs., Evrensel Kültür Kitaplığı, İstanbul, 1996.

BİRSEL, SALÂH, Haydar Haydar, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1972.

BİRSEL, SALÂH, Haz. Muzaffer Uyguner, Altın Kitaplar, İstanbul, 1990.

BİRSEL, SALÂH, Köçekçeler, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1980.

BİRSEL, SALÂH, Sen Beni Sev: Edebiyat Üzerine Konuşmalar, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 1957.

BİRSEL, SALÂH, Seyirci Sahneye Çıkıyor, Nisan Yayınları, İstanbul, 1989.

BİRSEL, SALÂH, Şiirin İlkeleri, Yenilik Yayınları, İstanbul, 1952.

CEBECİ, OĞUZ, Psikanalitik Edebiyat Kuramı, İthaki Yayınları, İstanbul, 2004.

DEVELLİOĞLU, FERİT, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, 28. bs., Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara, 2011.

EBU CAFER MUHAMMED B. CERİR ET-TABERİ, Taberi Tefsiri, C. 5, Çev. Kerim Aytekin, Hasan Karakaya, Hisar Yayınevi, İstanbul, 2012.

ENGİNÜN, İNCİ, Yeni Türk Edebiyatı: Tanzimat'tan Cumhuriyet'e (1839-1923), 3. bs., Dergâh Yayınları, İstanbul, 2007.

ERHAT, AZRA, Mitoloji Sözlüğü, 7. bs., Remzi Kitabevi, İstanbul, 1997.

ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI, Marifetname, Sad. Faruk Meyan, Bedir Yayınevi, İstanbul, 1980.

FAHRUDDİN ER-RÂZİ, Tefsir-i Kebir Mefâtihu'l-Gayb, Çev. Suat Yıldırım, Lütfullah Cebeci, Sadık Kılıç, Cafer Sadık Doğru C. 15, Akçağ Yayınları, Ankara, 1988.

FETHİ NACİ, Eleştiri Günlüğü, Özgür Yayın Dağıtım, İstanbul, 1986.

FREUD, SİGMUND, Hayatım ve Psikanaliz, Çev. Selmin Evrim, İnsel Kitabevi, İstanbul, 1944.

FREUD, SİGMUND, Sanat ve Sanatçılar Üzerine, 3. bs., Çev. Kâmuran Şipal, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2004.

HÜSEYİN CAHİT, "Yıldızlar ve Gölgeler", Fikir Hareketler, S. 7, 1933, s. 12-13.

İBN KESİR, Tefsir'ül Kur'an'il-Azim, Çev. Abdülvehhab Öztürk, Kahraman Yayınları, İstanbul, 2010.

İLHAN, ATTİLÂ, Yağmur Kaçağı, 5. bs., Bilgi Yayınevi, Ankara, 1991.

JUNG, CARL GUSTAV, Analitik Psikoloji, Çev. Ender Gürol, Payel Yayınları, İstanbul, 1997.

KAPLAN, MEHMET, Şiir Tahlilleri 1, 13. bs., Dergâh Yayınları, İstanbul, 1997.

KAPLAN, MEHMET, Şiir Tahlilleri 2: Cumhuriyet Devri Türk Şiiri, 12. bs., Dergâh Yayınları, İstanbul, 2003. AKBAL, OKTAY, "Ey Kesik Baş", Cumhuriyet, S. 17771, 30.01.1974, s. 2.

KAPLAN, MEHMET, Tevfik Fikret: Devir Şahsiyet Eser, 9. bs., Dergâh Yayınları, İstanbul, 2006.

KOLCU, ALİ İHSAN, Albatros'un Gölgesi: Baudelaire'in Türk Şiirine Tesiri Üzerine Bir İnceleme, 2. bs., Salkımsöğüt Yayınları, Erzurum, 2011.

KÖPRÜLÜ, M. FUAT, Bugünkü Edebiyat, Haz. Mehmet Akif Çeçen, Ahmet Balcı, Akçağ Yayınları, Ankara, 2007.

KRİS, ERNST, Sanatçıİmgesinin Oluşumu: Efsane Mit ve Büyü, Çev. Sabri Gürses, İthaki Yayınları, İstanbul, 2013.

Kur'an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Haz. Hayrettin Karaman, Ali Özek, İbrahim Kâfi Dönmez, Mustafa Çağrıcı, Sadrettin Gümüş, Ali Turgut, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul,2010.

KÜR, İSMET, Yarısı Roman, 3. bs., Everest Yayınları, İstanbul, 2011.

LACAN, JACQUES, Psikanalizin Dört Temel Kavramı, Çev. Nilüfer Erdem, Metis Yayınları, İstanbul, 2013.

MAY, ROLLO, Yaratma Cesareti, Çev. Alper Oysal, Metis Yayınları, İstanbul 2007.

MORAN, BERNA, Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, 14. bs., İletişim Yayınları, İstanbul, 2005.

NÂZIM HİKMET, Sanat ve Edebiyat Üstüne, Haz. Aziz Çalışlar, Bilim ve Sanat Kitapları, İstanbul, 1987.

NÂZIM HİKMET, Son Şiirleri (1959-1963), 4. bs., Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2004.

ÖZCAN, ENVER, Ekonomik Bunalımlar, Olgun Kardeşler Matbaacılık Sanayii, Ankara, 1981.

ÖZÖN, MUSTAFA NİHAT, Son Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Maarif Vekilliği, Ankara, 1941.

PARLATIR, İSMAİL, Tevfik Fikret, Akçağ Yayınları, Ankara, 2004.

RANK, OTTO, Doğum Travması, Çev. Sabir Yücesoy, Metis Yayınları, İstanbul, 2001.

SERTEL, ZEKERİYA, Mavi Gözlü Dev: Nâzım Hikmet ve Sanatı, Ant Yayınları, İstanbul, 1969.

SÜLKER, KEMAL, Nâzım Hikmet'in Gerçek Yaşamı, İleri Yayınları, İstanbul, 2005.

ŞADAN, İZZETTİN, "Tevfik Fikret Meselesi", Yeni Adam, S. 303, 17 İlk Teşrin 1940, s. 8-9.

ŞÜKÛFE NİHAL, "Tevfik Fikret", Açıksöz, S. 124, 21 Ağustos 1936, s. 2.

ŞÜKÛFE NİHAL, Gayya, "Gayya", Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi, İstanbul, 1930.

ŞÜKÛFE NİHAL, Yıldızlar ve Gölgeler, Halk Kütüphanesi, İstanbul, 1919. Tevfik Fikret, Rübâb-ı Şikeste, 3. bs., Haz. Abdullah Uçman, Hasan Akay, Çağrı Yayınları, İstanbul, 2010.

TOPALOĞLU, BEKİR, "Cehennem" Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 7, İstanbul, 1993.

TURA, SAFFET MURAT, Günümüzde Psikoterapi, Metis Yayınları, 2. bs., İstanbul, 2005. Türkçe Sözlük, 10. bs., Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2005.

UÇ, HİMMET, Tevfik Fikret'in Psikobiyografisi: Felsefi, Psikanalitik, Edebî Bir Eleştiri, Bizim Büro Basımevi, Ankara, 2001.

URAZ, MURAT, Resimli Kadın Şair ve Muharrirlerimiz, Tefeyyüz Kitabevi, İstanbul, 1940.

UŞAKLIGİL, HALİT ZİYA, Kırk Yıl, İnkılâp ve Aka Kitabevleri, İstanbul, 1969.

VÂLÂ NURETTİN, Bu Dünyadan Nâzım Geçti, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1969. YAŞAR NABİ, Tevfik Fikret Hayatı Sanatı Şiirleri, 8. bs., Varlık Yayınları, İstanbul, 1977.

YAZIR, ELMALILI M. HAMDİ, Kur'an-ı Kerim Türkçe Meali, Haz. Abdülvehhab Öztürk, Kahraman Yayınları, İstanbul, 2006.