207109

Latîfî Tezkiresi’nde seciler ve tümce özellikleri

Şair tezkireleri, Osmanlı Edebiyatında XVI. yüzyıldan XX. yüzyıla kadar kaleme alınan, biyografi ve antolojilerdir. XVI. yüzyılda yazılmış olan Latîfî Tezkiresi bu türün Anadolu’daki ikinci ve en önemli örneğidir. Tezkiresinde her şaire sanatına ve yeteneğine göre yer ayıran Latîfî, diğer tezkirecilere göre daha sade bir dil kullanmış, seci’lere oldukça fazla yer vermiştir. Seci, üslûbu belirleyen bir özellik olarak, tümceyi bitiren yüklemlerde (eylem tümcelerinde), genellikle Türkçe sözcükler arasındadır. Bu durumdaki tümce sonu secilerinin bir bakıma nokta yerine de kullanıldığı görülmektedir. Secilerin kullanımı Latîfî’nin ele aldığı kişiler bakımından eşit dağılımlar göstermemekte, Zâtî ile ilgili kısımda 22 seci bulunduğu halde; Sinan Paşa’nın anlatıldığı metinde sadece 7 seciye rastlanmaktadır. Anlatımında genellikle karmaşık, sıralı, birleşik tümceleri tercih eden Latîfî, söylemek istediklerini doğru tasarlayıp planlayarak, sağlam bir kompozisyon içinde, eksiksiz vermeye özen göstermiş, devrik yapılı tümceler kullanmamıştır. Bütün tümcelerinin kurallı olması ve söylenmek isteneni net olarak ifade etmesi onun, titiz, planlı ve sağlam üslûbunun bir sonucudur.

Secis in the Tezkire of Latîfî and characteristics of sentences

Poet tezkires have been used as biographies / anthologies of poets in Ottoman literature from the 16th century until the 20th century. The tezkire of Latîfî, written in the 16th century, is the second and most important example of this genre in Anatolia. In his tezkire, dedicating some space to each poet according to their art and abilities, Latîfî's language was plainer than those of other writers of tezkire and he allowed quite a lot of space to seci's. Seci (rhyme in prose), as characteristic of style, appears in verbs that end the sentence (in action sentences), generally among Turkish words. Such end-of-sentence seci's are also seen to be used instead of full stops. The use of secis does not show an equal distribution regarding the persons taken up by Latîfî; while there are 22 secis in the section on Zatî, only seven secis are to be found in the text on Sinan Pasha. Preferring usually complex, sequential, composed sentences in his narrative, Latîfî has taken pains to present his meaning by planning and designing accurately in a sound and complete composition, without using inverted sentences. The fact that all his sentences are regular and express the meaning clearly, is a result of his meticulous, planned and solid style.

PDF

___

AKSAN Doğan, Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, TDK Yay., Ankara 2003.
ALYILMAZ Cengiz, Latifi Tezkiresinin Sentaks Yönünden İncelenmesi (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum 1988.
AYDIN İlker, “Türkçede Yan Tümce Türleri Ve İşlevleri”, Dil Dergisi, S: 126, Ankara 2005, s. 29-55.
BİLGEGİL M. Kaya, Türkçe Dilbilgisi, Dergah Yay., İstanbul 1984.
BOZKURT Fuat, Türkiye Türkçesi, Cem Yay., İstanbul 1995.
CANIM Rıdvan, Latîfî Tezkiretü’ş-şuarâ ve Tabsıratü’n-nuzamâ (İnceleme-Metin), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2000.
CEVDET Ahmet, Tezkire-i Latifi, İstanbul 1314.
DELİCE, H. İbrahim; Türkçe Sözdizimi, Kitapevi Yay., İstanbul 2007.
DİLÇİN Cem, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, TDK Yay., Ankara 1995.
EKER Süer, Çağdaş Türk Dili, Grafiker Yay.,Ankara 2003.
GENCAN Tahir Nejat, Dilbilgisi, Ayraç Yay., Ankara 2001.
GÖĞÜŞ Beşir, “Türkçede Cümlemsilerin Kuruluşu ve Temel Cümleciğe Bağlanma Şekilleri”, TDAY-Belleten, TDK Yay., Ankara 1968, s. 89-142.
İSEN Mustafa, Latifi Tezkiresi, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1990.
İSEN Mustafa, -KILIÇ Filiz-AKSOYAK İ. Hakkı-EYDURAN Aysun, Şair Tezkireleri, Grafiker yay. , Ankara, 2002.
KILIÇ Filiz - YILDIZ Ayşe, “Sehî, Latîfî ve Âşık Çelebi Tezkirelerinden Hareketle XVI. yy. Tezkirelerinde Bazı Üslûp Özellikleri”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II, TDK yay. Ankara 2004, s. 1821-1853.
MACİT Muhsin, Divan Şiirinde Âhenk Unsurları, Ankara 1996.
ÖZKAN Mustafa - SEVİNÇLİ Veysi, Türkiye Türkçesi Söz Dizimi, 3F Yay., İstanbul 2008.
PALA İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Akçağ Yay., Ankara 1995.
YILDIZ Ayşe, Eski Türk Edebiyatında Seci (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2002.