KUTADGU BİLİG’DE DİL OLGUSU VE DİLSEL BELİRLEMECİLİK

Bu çalışmada Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bilig adlı eseri dil ve dilsel değerlendirilecektir. Kutadgu Bilig Yusuf Has Hacib tarafından kaleme alınmış, Türklerin İslam kültür çevresindeki ilk eserlerindendir. Eser bir siyasetname olup, belirli değerleri temsil eden kahramanların mutluluk eksenindeki söyleşilerini içerir. Eserin ana temi "ideal insan"dır. Kutadgu Bilig günümüze değin çok sayıda çalışmaya konu olmuş bir eserdir. Ancak bu çalışmalarda eser, ağırlıklı olarak dilbilgisel yönden incelenmiştir. Türk dili tarihi içerisinde eşsiz bir yere sahip olan Kutadgu Bilig'de modern dilbilimi araştırmacılarının 19. ve 20. yüzyılda ifade ettikleri bazı kuramların izlerini görmek mümkündür. Bu kuramlardan biri de dilsel determinizmdir. Dilsel belirlemecilik ya da dilbilimsel determinizm şeklinde adlandırılan bu görüş; dilin ve dil yapılarının, insanın düşünme ve dünyayı görme biçimini belirlediği düşüncesidir. Bu görüşü benimseyen dilbilimciler, her dilde özel bir dünya görüşü olduğunu düşünmüş ve bunu 'dilin iç biçimi' terimiyle adlandırmıştır. Her dilin kendine özgü anlama ve anlatma yolu bulunduğu biçiminde açıklanan bu görüş, dilbilimde sonradan değişik adlarla anılan Dilbilimsel determinizm, dilbilimsel görecelik ilkesi / kuramı (İng. Linguistic Relativity Hypothesis) vb. kuram ya da varsayımların temelini oluşturmuştur. Kısaca dilin birey ve toplum üzerindeki etkisine dayanan bu kurama 11. yüzyılda yazılmış bu önemli eserde çeşitli derecelerde rastlanmakladır. Bu çalışmada doküman inceleme yöntemi kullanılarak öncelikle dil ve dilsel belirlemecilik konusu üzerinde durulmuş, ilerleyen bölümlerde konuyla ilgili olduğunu düşündüğümüz dizeler orijinal biçimleri ve Türkiye Türkçesine aktarılmış şekilleri verilerek değerlendirilmiştir

LANGUAGE AND LANGUAGE DETERMINISIM IN KUTADGU BİLİG

In this study, Yusuf Has Hacib’s Kutadgu Bilig has been evaluated for language and linguistic determinism. Kutadgu Bilig, written by Yusuf Has Hacib, is one of the earliest written works of Turks in Islamic cultural environment. Kutadgu Bilig is a political treatise and contains dialogues about hapiness of heroes who represents certain values. Main theme of Kutadgu Bilig is ideal person. Until today it has been subjected to a good number of study. But mainly in these studies, it was analayzed in grammatical aspects. According to Linguists that study on Lingistic Determinism, language and language frames determine the way thinking of human. In Kutadgu Bilig which have a unique place in History of Turkish Language is possible to see the trace of some theories mentioned by modern linguistics researhers in 19st and 20st centruies. One of those theories is Linguistic Determinism. Briefly, the theory lean on effect of language in individual and society and it is encountered in this important manuscript written in 11st centruy. In this study, primarly it has been made a point of language and linguistic determinism by using document rewiew method and in the next chapters it has been analyzed by presenting lines of original forms and modern Turkish forms that we believed it is related with the issue

PDF

___

ALYAZ, Y.- ALİYEVA E. M. (2011). Batı Edebiyatında Dil ve Dilsel Determinizm, 38. ICANAS bildiri Kitabı (s.107-127)
AYDEMİR, Özgür Kasım (2013), Kutadgu Bilig’in Dilinde Bilgi Kavramı ve İşlevi, Turkish Studies International Periodical fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, ISSN: 1308-2140 (Prof. Dr. Amil Çelebioğlu Armağanı), Volume 8/1, Winter 2013, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4449 s. 803-810.
BAŞKAN, Ö. (2003). Bildirişim İnsan dili ve ötesi, İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları Dilbilim Dizisi.
BAŞKAN, Ö. (2003). Lengüistik Metodu, İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları / Dilbilim Dizisi.
CARROLL, J., B., & CASAGRANDE, J., B. (1958). The function of language classifications in behavior. In: Maccoby, Eleanor E., Newcomb, Theodore M., Hartley, Eugene L. (Eds.): Readings in social psychology. 3rd edition. New York usw.: Holt, Rinehart and Winston: 18-31.
CHOMSKY, N. (2002). Dil ve Zihin. Ankara: Ayraç Yayınevi.
CRYSTAL, D. (1987). The Cambridge Encyclopedia of Language, Cambridge: University of Cambridge Press.
DEMİRCİ, K. (2010). Derin Yapı ve Yüzey yapı Kavramlarından ne Anlıyoruz?, Turkish Studies International Periodical fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, ISSN: 1308-2140 (Türkçede Dilbilim Çalışmaları), Volume 5/4, Fall 2010, www.turkishstudies.net, Doi Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.1762, s. 291-304.
DOĞRU, E. (1996). Dil, Düşünce ve Kültür Arasındaki İlişki. Dil Dergisi. (45): 15–25.
ERCLASUN, Ahmet B. (2004), Başalngıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Akçağ Yay., Ankara.
ERGENÇ, İ. (2002). Konuşma Dili ve Türkçenin Söyleyiş Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
EVANS V. - GREEN M. (2006), Cognitive Linguistics: An Introduction, Edinburgh University Press Ltd, Edinburg.
GODDARD C. - WIERZBICKA A. (1995). “Keywords, Culture and Cognition”, Philosophica 55 (1), 37-67.
GÖKBERK, M. (1997). Değişen Dünya Değişen Dil. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
GÜLENSOY, T. (2000). “Kutadgu Bilig Bibliyografyası”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, C: 2000/II, s. 371-377.
HUBER, E. (2008). Dilbilime Giriş, İstanbul: Multilingual Yayınları.
İMER, K. (1987). Toplumdilbilimin kimi kavramlarına kuramsal bir bakış ve dil türleri. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cumhuriyetin 60 Yıldönümü Armağanı. Ankara. 213- 230.
KAÇALİN Mustafa S., Kutadgu Bilig, (E-kitap E-kitap adresi http://ekitap. kulturturizm. gov.tr/ )
KARABEYOĞLU, A. R. ve ERSOY A. (2012). Kültürel Kavramlaştırma ve Kutadgu Bilig’de Kuş Tasvirleri, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/2 Spring 2012, p.621-642.
KAYMAZ, Z. (2009). “Kutadgu Bilig Hakkında Türkiye’de Yapılan Yayınlar Üzerine Bir Deneme” Turkish Studies International Periodical fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, ISSN: 1308-2140 (Prof. Dr. Hamza Zülfikar Armağanı), Volume 4/3, Spring 2009, www.turkishstudies.net, Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.735, s. 1408-1422.
KIRAN, Z.-KIRAN, Ayşe E. (2013). Dilbilime Giriş, Ankara: Seçkin Yayınları.
LENNEBERG, E. H. & J. Roberts. (1956). The language of experience: A study in methodology. No. Memoir 13 in Indiana University Publications in Anthropology and Linguistics, Waverly Press.
LEWANDOWSKI, T. (1976). Linguistisches Wörterbuch, 1-3, Heidelberg. (Tr. Dilbilim Sözlüğü, 3 cilt. gözden geçirilmiş ve genişletilmiş 2. baskı).
MILLER, G. S., & McNeill, D. (1969). Psycholinguistics. In G. Lindzey & E. Aronson (Eds), The handbook of social psychology Vol. 3, 2nd ed., 666-794. Reading, MA: AddisonWesley. Sapir-Whorf Hipotezi Nedir?. (2013). 29.06.2014 tarihinde http://www.dil-bilim.com/sapirwhorf-hipotezi-nedir/ kaynağından ulaşıldı.
SAUSSURE, F. de (1916) Cours de linguistique générale, C. Bally and A. Sechehaye, with the collaboration of A. Riedlinger (Eds). Lausanne and Paris: Payot; trans. W. Baskin, Course in General Linguistics, Glasgow: Fontana/Collins, 1977. (Tr. Genel Dilbilim Dersleri 1-2, çev.: B. Vardar, Ankara 1976, s. 35.)
SELÇUK, A. (2007). Sosyal Bir Davranış Biçimi Olarak Dil. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. (17): 503-507.
VARDAR, B. (2001). Dilbilim Yazıları. İstanbul: Multilingual Yayınları.
VARDAR, B. ve öt. (1980). Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, Ankara, , s. 71.
WITTGENSTEIN, L. (1922). Tractatus Logico-Philosophicus. With contributions of Bertrand Russell; trans. C. K. Ogden. Tractatus Logico-Philosophicus, 2010. Edinburgh: Edinburgh Press. [ E-kitap]. E-kitap adresi: http://www.gutenberg.org/files/5740/5740-pdf.pdf.
WOOLARD Kathryn (2010), “Linguistic Relativity, Whorf, Linguistic Anthropology” Society for Linguistic Anthropology, Official Homepage of the SLA,