KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE DENİZCİLİK TERİMLERİYLE YAZILMIŞ BİLİNMEYEN ŞİİRLER-1

Geleneğin kendilerine çizmiş olduğu çerçeve içerisinde şiirde mükemmelliği yakalama niyetinde olan divan şairleri, hem bu amacı gerçekleştirmek için gayret göstermişler hem de şiirde yenilik ve farklılık arayışına girmişlerdir. Divan şairlerinin farklılık arayışlarının bir neticesi olarak şiirlerinde kullandıkları bu malzemeler arasında bazı bilim dalları, meslekler ve bunlara ait tabirlerin önemli bir yeri vardır. Tıp, musiki, hattatlık, atçılık, okçuluk, hamamcılık, kasaplık ve şekercilik gibi birçok alanla ilgili veya bu alanlara ait tabir ve kelimelerle yazılmış olan şiirler, divan şairlerinin bu farklılık arayışlarını yansıtan örnekler arasında gösterilebilir. Yine bu farklılık arayışlarının bir neticesi olarak divan şairleri birçok alanda olduğu gibi gemicilik ve denizcilikle ilgili de çeşitli şiirler kaleme almışlardır. Klasik Türk edebiyatında denizcilik terimleriyle yazılmış olan şiirler, Osmanlı'nın denizlerdeki hâkimiyetinin kendini iyice hissettirdiği 16. yüzyıldan itibaren görülmeye başlanmış ve zamanla bu türde yazılmış olan şiirlerin sayısında hissedilir bir artış olmuştur. Bu dönemde denizcilik terimleriyle şiir yazan ilk divan şairi Yetîm olsa da bu türde şiir yazmanın yaygınlık kazanmasında ve devrinde bu türde şiir yazmanın adeta bir moda hâline gelmesinde Âgehî'nin yazmış olduğu kasidenin çok büyük bir rolü olmuştur. Âgehî'nin denizcilik ve gemicilikle ilgili terimleri büyük bir başarıyla kullandığı bu kasideye, yaşadığı dönemde ve sonrasında birçok şair nazire yazmış veya tahmiste bulunmuştur. Âgehî'nin adeta bir moda başlattığı bu denizcilik kasidesine Derûnî, Taşlıcalı Yahya, Aşkî, İlâhî ve Molla Gubârî nazire yazmış; Molla Mehemmed ve Za'fî ise bu şiire tahmiste bulunmuştur. Bu çalışmada, yapmış olduğumuz mecmua taramaları neticesinde tespit ettiğimiz Ni'metî ve Refîk'in Âgehî'nin kasidesine yazdıkları nazireler ile Fâ'ikî'nin, Aşkî'nin Âgehî'ye nazire olarak yazdığı kasidesine yaptığı tahmis üzerinde durulmuştur. Önce bu şairlerin hayatları hakkında değerlendirmelerde bulunulmuş, ardından da bu şairlerin yazdıkları denizcilik şiirlerinin şekil ve muhteva özellikleri üzerinde durularak bu şiirlerinin transkripsiyonlu metinlerine yer verilmiştir

UNKNOWN POEMS WRITTEN USING NAUTICAL TERMS IN TURKISH CLASSIC LITERATURE-1

Divan literature poets aiming to reach perfection within the framework drawn for them by the tradition both tried to realize this goal and embarked on a search for novelty and difference in the poem. Among the materials and elements Divan poets used in their poems as a result of their search for difference, some sciences, professions, and terms and phrases belonging thereto play quite a large role. The poems written about a lot of fields such as medicine, music, calligraphy, horse breeding, archery, Turkish bath attendancy, butchery and confectionery, or written using the words or phrases belonging to these fieldscan be given as the examples of the Divan poets’ relevant search for difference. As a result of this search for difference again, along with many other fields, Divan poets wrote a variety of poems about seamanship and seafaring as well. The poems written using nautical terms in Turkish Classic Literature have emerged as of 16th century, during which the Ottoman command of the sea made itself felt to a great extent, and there has been a considerable increase in the number of poems in this genre. Even though it was Yetîm who first wrote poems using nautical terms in that period, the qasida (encomium) by Âgehî had a huge role in popularizing the poems in this genre and virtually bringing writing of the poems in this genre into vogue in his own time. A great deal of contemporary and later poets responded in kind or wrote quintainsin response to this qasida (encomium) by Âgehî in which he had used nautical and seamanship terms very skilfully. Derûnî, Taşlıcalı Yahya, Aşkî, İlâhî and Molla Gubârî responded in kind while Molla Mehemmed and Za’fî wrote quintainsin response to this nautical qasida (encomium) by Âgehî by which he had virtually led the way to some sort of fashion. This study focuses on the responses in kind by Ni’metî and Refîk to Âgehî’s qasida, and on the quintain written by Fâ’ikî in response to the qasida written by Aşkî as a response in kind to Âgehî’s all of which were found upon a set of scans through journals. The study first remarks on the lives of these poets, and then deals with the form and content of the nautical poems by these poets and displays the transcribed texts of the relevant poems

PDF

___

Bektaş, Ekrem (2011). “16. Asırda Gemi Yolculuğunu Yeren Bir Manzume: Cûyî’nin Keştî- Nâme’si”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic,Volume 6/3 Summer, s. 601-13. Çelebioğlu, Âmil (1998). “Eski Türk Edebiyatında Gemiyle İlgili Şiirler ve Bazı Hususiyetler”,
Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: MEB Yayınları, s. 625-54. Devellioğlu, Ferit (2011). Ansiklopedik Osmanlıca-Türkçe Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi.
Eyduran, Aysun S. (haz.) (2008). Beyânî, Tezkîretü’ş-Şu’arâ, Ankara: KTB. Yay. E-kitap:
http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83502/beyani----tezkiretus-suara.html [Erişim Tarihi: 01.02.2014].
Eyduran, Aysun S. (haz.) (2009). Kınalı-zâde Hasan Çelebi, Tezkîretü’ş-Şu’arâ, Ankara: Kültür
ve Turizm Bak. Yay., e-kitap, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83504/kinalizadehasan-celebi---tezkiretus-suara.html, [E.T. 01.04.2010], 826 Yunus KAPLAN
Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/16 Fall 2015
Göre, Zehra (2005). “Yetîmî ve Şiir Dünyası”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 14, S. 1, s. 253-69.
İpekten, Halûk, M. İsen, R. Toparlı, N. Okçu ve T. Karabey (1998). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Ankara: KTB Yay. İsen, Mustafa (haz.) (1994). Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Ankara: Akçağ Yay. Kaf-zâde Fâ’izî. Zübdetü’l-Eş’âr, Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Manzum 1325. vr. 6b, 113b.
Kılıç, Filiz (haz.) (2010). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ, İnceleme-Metin, C. 1. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Ens. Yay.
Koncu, Hanife (2010a). “Bir Kelimenin İzinde: Klasik Türk Şiirinde “Levend” Üzerine Bazı Düşünceler”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/3 Summer, s. 421-46. Koncu, Hanife (2010b). “Meaning Interests of Ship, Sailor and Ship-related Elements in Classical Turkish Literature”, Dil ve Edebiyat Dergisi, 3/74 Bakü. s. 111-22.
Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (haz.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî- Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri, C. 2. Ankara: Bizim Büro Yay. Mecmû’a-i Eş’âr, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz A 3940/4, vr. 112a-112b;
114a-115b. Mecmû’a-i Eş’âr, Süleymaniye Kütüphanesi, Ali Nihat Tarlan 62, vr. 49b-50b; 191b-192a. Mecmû’a-i Eş’âr, Süleymaniye Kütüphanesi, Ali Nihat Tarlan 76, vr. 15a-15b.
Mecmû’a-i Eş’âr, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi 3940, vr. 105a-105b.
Pala, İskender (1999). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
Pala, İskender (2008). “Osmanlı Şiirinde Gemici Dili”, Şairlerin Dilinden, İstanbul: Kapı Yay.
Pultar, Mustafa (haz.) (2011). Kamûs-ı Bahrî, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. Riyâzî, Riyâzu’ş-Şu’arâ, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 Hk 1275. vr. 18a. Solmaz, Süleyman (haz.) (2005). Gülşen-i Şu’arâ (İnceleme-Metin), Ankara: AKM Başk. Yay. Şemsettin Sâmî (2001). Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yayınları.
Tietze, Andreas (1951). “XVI. Asır Türk Şiirinde Gemici Dili; Âgehî Kasidesi ve Tahmisleri”,
Türkiyat Mecmuasi IX, İstanbul: DTFC Yayınları. s. 113-138.
Tietze, Andreas (2010a). “XVI. Asir Türk Şiirinde Gemici Dili; Nigârî, Kâtibî, Yetîm”, 60. Doğum
Yılı Münasebetiyle Fuat Köprülü Armağanı (Tıpkıbasım), İstanbul: DTFC Yayınları. s. 501-522.
Tietze, Andreas (2010b). “XVI. Asır Türk Şiirinde Gemici Dili; Âgehî Kasidesine Nazireler” 60.
Doğum Yılı Münasebetiyle Zeki Velidi Togan’a Armağan (Tıpkıbasım), İstanbul, s. 451-467.
Tuncel, Tuncay (2014). Osmanlı Şiirinde Gemicilik Terimleri, İstanbul: Kökler Derneği Yayınları.
Citation Information/Kaynakça Bilgisi
Kaplan, Y., (2015). “Klasik Türk Şiirinde Denizcilik Terimleriyle Yazılmış Bilinmeyen Şiirler-1/
Unknown Poems Written Using Nautical Terms In Turkish Classic Literature-1”, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of
Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (Prof. Dr. H. Ömer Karpuz Armağanı), Volume 10/16Fall 2015, ANKARA/TURKEY, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8659, p. 807-826.