KİLİS İLİNDE AĞIZ TABAKALAŞMASI

Batı Türkçesinin Batı Oğuzca grubuna dâhil bulunan Anadolu ağızlarının pek çoğunda, temelde Oğuz boylarının, özellikle de Avşar, Bayat, Kınık, Salur, Bayındır gibi boyların etkili olduğu bilinmektedir. Kilis ili ağızları, yörenin tarihi ile birlikte ele alınıp incelendiğinde bu yörede hem farklı Oğuz boylarının etkin olduğu, hem de Oğuz boyları dışında Kıpçak boylarının da varlığı görülür. Kilis ili ağızlarının oluşumunda etkili olan Oğuz boyları içinde özellikle Avşar, Bayat, Bozcalu, Beydili, Harbendelü, İnallı, İzzeddinli, Alayuntlu, Yüreğir, Bayındır boyları vardır. Kilis'i de içine alan ve Biladü'ş-Şam olarak adlandırılan bölgenin tamamında uzun süre Memlûk Devletinin etkin olmasından dolayı Kıpçak Türkçesi de izler bırakmıştır. Ayrıca Kilis ağzı, Batı Türkçesi içinde Doğu Oğuzcaya dâhil edilen İran, Irak, Suriye ağızlarıyla birleşen, Doğu Oğuzcasının Batı Oğuzcası üzerindeki son etki alanlarından biri olarak kabul edebileceğimiz bir ağız özelliği göstermektedir. Yöre ağzında etkin dört katman tespit edilmiştir. Ana katmanı yörede yerleşmiş Oğuz boylarının ağızları oluşturur. İkincil katman yöre ağzında sporadik olarak karşımıza çıkan Kıpçak Türkçesi unsurları ve Batı Türkçesinin Doğu Oğuz grubu içinde yer alan İran, Irak, Suriye ve Azerbaycan Türkçesi unsurlarıdır. Üçüncül katman standart Türkçenin ağız üzerindeki etkisini, dördüncül katman ise komşu dillerin, özellikle de Arapçanın Kilis ili ağızlarındaki etkisini gösterir

STRATIFICATION OF THE LANGUAGE IN KİLİS DIALECT

In most of Anatolian dialects which included in West Oghuz groups, it is known that, basically Oghuz clans, especially groups, like Avşar, Bayat, Kınık, Salur, Bayındır, are effective. When dialects in Kilis are examined by dealing with the history of the region, it seems that both of the Oghuz Clans and except Oghuz Clans, also Kipchak Clans are effective. Among the Oghuz Clans that effective in existence of Kilis Dialects, there are Avşar, Bayat, Bozcalu, Beydili, Harbedelü, İnallı, İzzeddinli, Alayuntlu, Yüreğir and Bayındır clans. Since the longlasting effectiveness of Mamelukes, in the region that including the Kilis and called as Biladü’ş-Şam, Kipchak Turkish also impressed. Also, Kilis Dialect shows a dialect feature that we can accept as the one of the last orbit of Eastern Oghuzs, which is connected with İran, İraq, Syria dialects which included in Eastern Oghuz in Western Turkish, on West Oghuzs. Four effective layers has been determined in this region. The Oghuz clans settled in this region constitutes the main layer. The second layer is the sporadic elements of Kipchak Turkish elements, and the elements of İran, İrak, Syria and Azerbaijan Turkish accepted in the Eastern Oghuz Turkish which is in the Western Turkish. Third layer points out the effect of standart Turkish, and the fourth layer shows effect of neighbor languages, especially Arabic, on Kilis dialect Anatolian lands which were immigrated by Oghuz tribe to a high degree between the eleventh and fourteenth centuries, have become one of the most important areas in which Western Turkish is spoken in these dates. This migration was certainly not restricted only with this Oghuz tribe, other Turkic tribes immigrated into Anatolia partly. The migrations which began in eighth century actually from middle east to the west increasingly went on in the fortcoming years, beside to Oghuz tribe, Kipchak and Karluk tribes were included in the migrations too (Sümer 1992: 49, Korkmaz 2013: 75, 87). Thus, some of Kipchak Turkish language characteristics that were observed in Anatolian dialects manifest that there are signs of Kipchak language elements here (Korkmaz 1995: 179). Syria migration movement which began with the Navekkiyye Turkmens in the eleventh century increased over time, along with Oghuz tribe whom they were escaping from Mongols in the thirteenth century. It is also known that Kipchak tribe immigrated into Iraq, Syria and Egypt territories from the South of the Caspian sea between the dates of twelfth and thirteenth centuries. Turkish was set to be an independent written language based upon Oghuz language in consequence of these intense migrations and in consequence of some Turkmen tribes’ establishing seigniories after they declared their independence when Seljuk Empire, which was dominated by Mogolempire, was splitted part. Besides, the Mamluk sultanate which was founded by Kipchak Turkish was also an important factor in this area that enabled Turkish language to be powerful in the face of Arabic and Persian languages. The Mamluk sultanate as it is known was a Turkish state founded by the time Kipchak slaves who served for military at the time of Ayyubid dynasty seized the sovereignty as they got more powerful over time. It affected also Turkmens especially in the north of Syria, at the region Damascus extending from Gaza to Diyarbakır (Kopraman 1989: IX). In the region Oghuz and Kipchak language elements were mingled with the influence of Kipchak tribe at the territory of North Syria which was a part of Kilis and the language in the region merged with the elements of Kipchak and Oghuz Turkic language during the historical process with the various ethnic and social developments. This merge has certainly changed in favor of Oghuz language in the following eras, in the regional dialects Kipchak language elements faded gradually and Oghuz language elements increased. In the nineteenth century, among Turkmen tribes that lived around Kilis, there were lots of tribes named as Bozcalu, Beydili, Bayat, Avşar, Harbendelü, İnallı, İzzeddinli, Alayuntlu, Yüreğir, Bayındır, ÇepnivePeçenekler (Sümer 1992: 163-259). When the settlements of tribes were taken into consideration, it would be fair enough to say that prevalently Oghuz Turkic language, and partly Kipchak Turkic language have influence over Kilis and its dialects. In her essay that was written regarding the tribes that were influential on Anatolian Turkic language establishment, ZeynepKorkmaz (1995: 179-187), asserted that especiallyAvşar, Bayat, Kınık, Salur, Bayındır, Çepnitribes had influence on the establishment of Anatolian dialects, and she classified these tribes according to the characteristics of dialects. In this very essay, it is attempted to determine the tribe dialects that are influential on Kilis dialects considering the fact of ZeynepKorkmaz’ssocalled essay. 1.Main Stage: The city of Kilis generally has a characteristic of Oghuz Turkish. It reflects the western characteristics of western Turkish. When the structure of Kilis history is taken into account, it is possible to say that in this region Avşar dialect is in the first degree. FarukSümer (1991: 161), states that Turkmens immigrated from Anatolia to the north of Syria because of the Mongols’s domination, that these Turkmens who were living in Aleppo, Antep and Antakya districts consisted of Avşar tribe of Bozok branch, that the tribe which involves Köpekoğlu family circle in Avşar tribe settled in Antep and its surroundings. FarukDemirtaş (1949: 348) reports that ImanluAvşar tribe from Avşar tribes which are in the seigniory of Dulkadiroğulları is the branch of that Avşar tribe which settled in summer and winter quarters and then scattered after they were branched into small tribes since the sixteenth century settled in Gaziantep and its villages. This historical information is advocated so that the characteristics of dialects of the region exactly compromise with the Avşar dialect. The point to be emphasized here is that some of the features belonging to Salur tribe are apparently and prevalently used. It is also known that there are not any record as to migration and settlement of Salur tribe in Kilis and surroundings, that this tribe lived in the regions of Halep, Trablusşam, Hama ve Humus in the south of Kilis in the sixteenth century, that this tribe was Turkic nomad in Anatolia thereby shifting their locations in each season in order to provide food to their animals since they raised animals, and also some part of this tribe went and settled in Antakya (Orhonlu 1987: 66, Çakar 2002: 325-336). 2. Second Stage: This stage constitutes two extensive layers in the dialects of Kilis and its territories. Iran, Iraq, Syria, and Azerbaijan Turkic elements involved in Eastern Oghuz Turkish and Kipchak Turkic languages which appear sporadically in the regional dialect constitute the second stage. In this second stage, it is likely that there is a partnership with Oghuz tribes who settled in Iran, Iraq and Syria and immigrated from the Caspian sea in the historical process and it is also probable that there is a partnership with Kipchak Turkic language after the influence of the Mamluk which reigned for a long time in this region as well. 3. Third Stage: This stage is the layer of written language of Kilis city and appeared by means of mass media, military services, education. The effect of written language manifests itself in the dialects depending upon the level of education. 4. Fourth Stage: It is the layer of loans in the dialects of Kilis. These are generally loans taken from neighbor languages (especially Arabic) and appear to us in the names of food, names of time and mostly in the names of vocational equipments. Kilis dialect is considered to be a part of Gaziantep dialect till now, and is analyzed within the Gaziantep dialect. However, in his study called “an essay on Anatolian Dialectology” AhmetCaferoğlu (1946: 565) states that Gaziantep dialect has three sub groups which are “central, Kilis dialect and Turkmen phratry dialect” and separates Kilis dialect. On the other hand, Leyla Karahan (1996) in her work called Classifying Anatolian Dialects, Kilis dialect is not analyzed separately because it is considered that this dialect is a branch of Gaziantep dialect. L. Karahan (1996: 117) does not include Kilis additively in her dialect classification, but she shows Gaziantep dialect in the seventh sub group of Western dialects. As can be seen above, Kilis dialect reflects western characteristics of western Turkish languages along with phonetic and morphological characteristics (Karahan 1996: 2, 114-177). The total eight items that Leyla Karahan asserts among the most obvious features of this group are included in Kilis city dialects. Only the use of past tense affix -ıq/ -ik that was in the eighth item is not included in the central dialect, but it is included in Musabeyli dialects. The shape of regional dialects in the second, third and fourth layers affected the composition of dialect groups.

___

  • [KİA] Arslan-Erol, Hülya (2013), Kilis İli Ağızları, Kilis. (Kilis 7 Aralık Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi).
  • Akar, Ali (2011). “Türkiye Türkçesi Ağızlarında Oğuzca Dışı Dil Öğeleri”, ICANAS 38, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Ankara 10-15 Eylül 2007 (Bildiri Kitabı:38. ICANAS Bildiriler/Papers: Dil bilimi, Dil Bilgisi ve Dil Eğitimi, I. Cilt, Ankara 2011, s. 23-38)
  • Aksoy, Ömer Asım (1933). Gaziantep Dilinin Tetkiki, Gaziantep: Halk Fırkası Matbaası.
  • Aksoy, Ömer Asım (1940). “Gaziantep Ağzı Üzerine Etütler”,Türk Dili-Belleten, Seri: II/5-6, 65-
  • 96. Aksoy, Ömer Asım (1945). Gaziantep Ağzı I,II, İstanbul: TDK Yayınları.
  • Aksoy, Ömer Asım (1946). Gaziantep Ağzı III İstanbul: TDK Yayınları.
  • Atasoy, Mustafa (1964). Kilis Ağzı,Ankara:A.Ü. DTCF: Türk Dili Mezuniyet Tezi.
  • Bala, Şakir Lâçin (1965).Gaziantep Ağzı, Ankara: A.Ü. DTCF Türk Dili Mezuniyet Tezi.
  • Bayatlı, Hidayet Kemal (1996). Irak Türkmen Türkçesi, Ankara: TDK Yayınları.
  • Biray, Nergis (2007). “Şimdiki Zaman Ekinin Güney-batı Türk Lehçelerinde Kullanılışı Üzerine”,
  • Karaman Dil-Kültür ve Sanat Dergisi, Karaman: Karaman Valiliği Yayınları, 75-88. Buluç, Sadettin (2007). Makaleler (Haz. Zeynep Korkmaz), Ankara: TDK Yayınları.
  • Buran, Ahmet (1992). Doğu ve Güneydoğu Anadolu Üzerine Araştırmalar II (Ağızlar), İstanbul:
  • Boğaziçi İlmi Araştırmalar serisi. Buran, Ahmet (1993). Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun Dil Atlası, Parlamenter. Buran, Ahmet (1999). “Anadolu (Türkiye Türkçesi) Ağızlarının Karşılaştırmalı İncelenmesi ve Bu
  • Konu İle İlgili Sorunlar”, Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni, Ankara: TDK Yayınları, 89-92. Caferoğlu, Ahmet (1945). Güney-Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar (Malatya, Elazığ,
  • Tunceli, Gaziantep ve Maraş Vilayetleri Ağızları), İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları . Caferoğlu, Ahmet (1946). “Anadolu Diyalektolojisine Dair Bir Deneme”, Türk Dili Belleten, S.67, 565.
  • Caferoğlu, Ahmet (1995). Güney Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Canpolat, M. Salim (1965). Kilis Ağzı, Ankara: A.Ü. DTCF Türk Dili Mezuniyet Tezi. Çakar, Enver (2002). “XVI. Yüzyılda Suriye’de Yaşayan Salur ve Çoğun Türkmenleri”, Fırat
  • Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 12, Sayı 2, 325-340.
  • Çakar, Enver (2006). 17. Yüzyılda Haleb Vilayeti ve Türkmenleri, Elazığ: Fırat Ü, Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Yayınları. Çolakoğlu, Şinasi (1995). Kilis Tarihi Üzerine Bir Deneme, Ankara: Kilis Kültür Derneği Yayınları.
  • Darkot, Besim (2001). “Kilis” Madde Kilis İlinde Ağız Tabakalaşması 151
  • Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/15 Fall 2015
  • Demir, Necati (2007). “Karadeniz Bölgesi Ağızlarında Kıpçak Türkçesi Özellikleri”, IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I, Ankara: TDK Yayınları. Demir, Nurettin (2012). “Türkçe Ağız Araştırmalarında Bazı Yöntem Sorunları”, Diyalektoloji,
  • sayı 4, 1-8. Demirtaş, Faruk (1949). “Osmanlı Devrinde Anadolu’da Oğuz Boyları”, Ankara Ü, Dil ve TarihCoğrafya
  • Fakültesi Dergisi, Cilt 7, Sayı 2, 321-365. DOI: 10.1501/Dtcfder_0000000736. Doğan, Ahmet (1975). Kilis ve Köyleri (Hasanceli, Eğrikanlı, Tahtalı, Tibil, Oylum) Ağzı, İstanbul:
  • İ.Ü. Türk Dili Mezuniyet Tezi. Ercilasun, A. Bican (1993). Türk Dünyası Üzerine İncelemeler, Ankara: Akçağ Yayınları. Erimer, Kayahan (1970). “Anadolu ve Rumeli Ağızları Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten. Ankara: TDK Yay.
  • Erol-Arslan, Hülya (2009). “Suriye Colan (Golan) Türkmenleri Ağzı”, Modern Türklük
  • Araştırmaları Dergisi, cilt 6, sayı 4 (Aralık 2009), s. 40-63.
  • Evrensel, Feridun (1960). Gaziantep Ağzı, Ankara: A.Ü. DTCF Türk Dili Mezuniyet Tezi.
  • Gökdağ, Bilgehan Atsız (2012). “Irak Türkmen Türkçesinin Şekil Bilgisine Dair Notlar”,
  • Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı 1/1, s. 113-123. Gül, Rıza (1980). Gaziantep İli Kilis İlçesi Kuru Kastel ve Arzap Köyleri Ağız Araştırması,
  • İstanbul: İ.Ü.Türk Dili Mezuniyet Tezi. Gül, Rıza (1993). Kilis Merkez ve Köyleri Ağzı, Adana: Ç.Ü. Türk Dili Yüksek Lisans Tezi. Gülensoy, Tuncer (1990). “Doğu ve Güneydoğu Anadolu'nun Dil, Folklor, Halk Edebiyatı ve Etnografyasına Bir Bakış”, Türk Millî Bütünlüğü İçinde Doğu ve Güneydoğu Anadolu Sempozyumu, Erciyes Üniversitesi.
  • Gülensoy, Tuncer (1990). “Güneydoğu Anadolu'nun Folklorik ve Etnografik Yapısı”, Tarihî,
  • Kültürel ve Siyasî Boyutlarıyla Doğu Meselesi Sempozyumu, Ankara: Yeni Düşünce Gazetesi. Gülensoy, Tuncer (1993). Doğu ve Güneydoğu Anadolu Ağızları Üzerine Düşünceler, Ankara: Boğaziçi Yayınları.
  • Gülensoy, Tuncer-Alkaya Ercan (2003). Türkiye Türkçesi Ağızları Bibliyografyası ( 2. Baskı), Ankara: Akçağ Yay. Gülsevin, Gürer (2008a). “Türkiye Türkçesi Ağızlarında Kıpçakça Denilen Unsurlar 1: g > v”, Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı, Türk Dil Kurumu-Harran Üniversitesi, Urfa, 24-30 Mart 2008. Gülsevin, Gürer (2008b). “Türkiye Türkçesi Ağızlarında Kıpçakça Denilen Unsurlar Üzerine 2: (ç
  • > ş Değişmesi)”, TurkishStudies, International PeriodicalFortheLanguages, LiteratureandHistory of TurkishorTurkic Volume 3/3 Spring 2008, 378-387. ISSN: 1308-
  • 2140, www.turkishstudies.net,Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.345
  • Gülsevin, Gürer (2013). “Ses Bilgisinde ‘Çevre Şartı’ Kavramı ve Ağız İncelemelerindeki Önemi”,
  • )”, TurkishStudies, International PeriodicalFortheLanguages, LiteratureandHistory of TurkishorTurkic Volume 8/9 Summer 2013, 49-62. ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net,Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.5420 Günşen, Ahmet (2006), “Anadolu Ağızlarında Farklı Bir Gelecek Zaman Ek ve Çekimi: -ıcı/ -ici/ -
  • ucu/ -ücü”, TurkishStudies/ Türkoloji Dergisi 1, sayı 2, s. 55-80. ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net,Doi Number: http://dx.doi.org/10.7827/ TurkishStudies.16 Günşen, Ahmet (2009), “Gaziantep Ağzının Şekil Bilgisini Belirleyen Temel Özellikler”, TurkishStudies, International PeriodicalFortheLanguages, LiteratureandHistory of 152 Hülya ARSLAN-EROL
  • Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/15 Fall 2015
  • TurkishorTurkic Volume 4/3 Spring 2009, 1081-1123. ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net,Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.718 Gürtekin, Ali Ertuğrul, Hasan Şahmaranoğlu (1995). Necip Asım Yazıksız (Balhasanoğlu) ve Kilis Ağzı Üzerine İncelemeler, No 15, Ankara: Kilis Kültür Derneği Yayınları. Kafalı, Mustafa (1973). “Suriye Türkleri I”, Töre Dergisi, S. 21-22, s.30-34. Karahan, Leyla (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Ankara: TDK Yay. Karamanlıoğlu, Ali Fehmi (1994). Kıpçak Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yay. Keçik, Avni (1992). Kilis Ağzı. Ankara: Kilis Kültür Derneği Yay. Kilis Valiliği (1998). İl Yıllığı, Cumhuriyet’in 75. Yılında Kilis, Kilis: Valilik Yayınları. Konyalı, İbrahim Hakkı (1968). Abideleri ve Kitabeleri İle Kilis Tarihi, İstanbul: Fatih Matbaası. Kopraman, Kazım Yaşar (1989). Mısır Memlükleri Tarihi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
  • Korkmaz, Zeynep (1971). “Anadolu Ağızlarının Etnik Yapı ile İlişkisi Sorunu”,Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1971, s. 23-32.
  • Korkmaz, Zeynep (1995). “Anadolu Ağız Araştırmalarına Toplu Bir Bakış”,Türk Dili Üzerine Araştırmalar, 2. Cilt, Ankara: TDK Yay., s. 232-248.
  • Korkmaz, Zeynep (2010), “Anadolu ve Rumeli Ağızlarının Dayandığı Temeller”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 2007/1, 87-110.
  • Korkmaz, Zeynep (2013), Oğuz Türkçesinin Gelişimi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Orhonlu, Cengiz (1987). Osmanlı İmparatorluğunda Aşiretlerin İskânı, İstanbul: Eren Yayınları.
  • Ölmez, Zuhal Kargı (1996). Ebulgazi Bahadır Han Şecere-i Ter kime (Türkmenlerin Soykütüğü),
  • Ankara: Simurg Yayınları.
  • Öner, Mustafa (1998). Bugünkü Kıpçak Türkçesi, Ankara: TDK Yay.
  • Öztürk, Mustafa (2004). 16. Yüzyılda Kilis, Urfa, Adıyaman ve Çevresinde Cemaatler-Oymaklar,
  • Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Yayınları No 7, Tarih Şubesi Yayınları
  • No 6. Rossi, Ettore (1979). “Suriye Maddesi”, İslam Ansiklopedisi 11. Cilt, Ankara: MEB Yay. Sami, Şemsettin (1996). K m su’l-A’l m, Cilt 5, Ankara: Kaşgar Yay.
  • Sümer, Faruk (1991). “Avşar” Maddesi, İslam Ansiklopedisi, Cilt 4, İstanbul: Türkiye Diyanet
  • Vakfı Yay.
  • Sümer, Faruk (1992). Oğuzlar (Türkmenler), İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları. (Timurtaş), Kilisli Kadri (1932). Kilis Tarihi, İstanbul: Bürhaneddin Matbaası. Tuncel, Metin (2002). “Kilis” Maddesi, İslam Ansiklopedisi cilt 26, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı
  • Yay. Turan, Cemal (1974). Gaziantep Ağzı, İstanbul: İ.Ü.Türk Dili Mezuniyet Tezi. Umar, Ömer Osman (2003). Türkiye-Suriye İlişkileri (1918-1940), Elazığ: Elazığ Ü, Orta Doğu
  • Araştırmaları Merkezi Yay.