KAYSERİ ETNOGRAFYA MÜZESİ’NDE BULUNAN ŞİFA TASLARI VE SANATI ÜZERİNE

Bu çalışmada, Kayseri Etnografya Müzesi'nde bulunan Osmanlı Dönemine ait 12 şifa tası ve 1 hamam tası incelenmiştir. Maden sanatı içerisinde önemli bir yere sahip olan bu tasların üzerindeki dualar okunarak taslardaki tılsımlı düzenler ve figürler ikonografik açıdan değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bakır, bronz veya pirinç gibi madenlerden yapılan şifa taslarının özellikle Türk İslam sanatı içerisindeki yeri üzerinde durulmuştur. Bedenen ve ruhen iyileşme hali olan şifa, tüm dinlerde inançla temellendirilmiş, farklı araçlarla ve daha çok su ile aktarılmıştır. Şifa tasları, çeşitli hastalık ve sıkıntılardan kurtulmak için üzerine yazılan ayet, sayı ve harf vefkleri ile ikonografik anlamlar yüklenen çeşitli sembollerle bezenmiş küçük sanat eserleridir. Bazı şifa taslarında sayı ve harflerden oluşan vefklere dualardan daha fazla yer verilmiştir. Mit-din-tılsım (büyü) üçgeninde, geniş bir yelpazede aranan şifa kavramı bu taslar üzerinde sanata dönüştürülmüştür. Geleneklerle şekillenerek din ve tılsımla bütünleştirilen bu taslar döneminin sanatı, üslubu, malzemesi ve bezemesi hakkında önemli bilgiler vermektedir. Değişik formlarda biçimlenen şifa taslarının bezemesinde farklı hatlarda işlenen yazı en önemli unsurdur. Şifa taslarının iç ve dış yüzleri bordürler, madalyonlar veya palmetlerle sınırlanırken taslarda karakterize edilmiş insan ve hayvan figürleri, gezegen sembolleri gibi daha çok dini inançlara uygun bir bezeme programı oluşturulmuştur. Taslar üzerinde genellikle kazıma tekniğinde uygulanan süsleme, burada dekoratif olmaktan ziyade her biri gizli bir bilginin sembolik anlamda ifadesidir

ON THE HEALING BOWLS AND ART FOUND IN KAYSERI ETHNOGRAPHY MUSEUM

In this study, Ottoman period 12 healing bowl and 1 bath bowl found in Kayseri Ethnographic Museum have been studied. Having an important place in mining art, the prayers on the bowls have been read, and talismanic harmony and figures have been evaluated ichnographically. The place of these healing bowls in the TurkishIslamic art which are made of metals such as copper, bronze or brass has been especially emphasized. Healing the state of recovery physically and mentally are based faith in all religions, healing transferred to with different tools and more water. They are small works of art assigned iconographic meanings and adorned with various symbols by writing verse, number and letter charms on them to get rid of various ailments and woes. Charms (vefks) consisting of numbers and letters in some healing bowls are given more prayers. The concept of healing within a wide range of myth-religion-talisman (magic) triangle is turned into art on these bowls. They provide important information about the art of the period, the style, material and decoration with the religious and talismanic integration redesigned by traditions. Processed on different lines to ornament various forms of healing bowls, writing is the most important element. While inner and outer faces are limited with curbs, medallions or palmettes, the bowls are decorated with characterized human and animal figures, symbols of the planet mainly in accordance with religious beliefs. Each ornament here on bowls generally with engraved technique is symbolically an expression of a secret knowledge rather than a decoration

PDF

___

Ab-ı Hayat Geçmişten Günümüze İstanbul’da Su ve Su Kültürü (2010), İstanbul.
ACARA, Meryem (1997), Bizans Maden Sanatında Dini Törenler Sırasında Kullanılan (Liturjik) Eserler, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Sanat Tarihi ABD., Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
ACARA, Meryem (1998), “Bizans Ortodoks Kilisesinde Liturji ve Liturjik Eserler”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi C.15 / S.1 /Ankara, s.183-201.
AKSOY, Osman (1976), “Şifa Tasları”, Türk Etnografya Dergisi, S.XV, TTK., Ankara, s.35-54.
ARSLAN, Ahmet Ali (2005), “Türk Şamanizm’in Kaynağına Doğru” Türk Dünyası Araştırmaları, S. 157, İstanbul, s.77-92.
AVŞAR, Lale (2010), “Antik Yunan Seramiklerdeki Haç ve Çarkıfelek Simgeleri ve Bunların Avrasya, Anadolu ve Mezopotamya Kültürlerindeki Muhtemel Kaynakları”, Mukaddime, S.3, s.115-141.
BAYHAN, Ahmet Ali (2009), “Erzurum’dan Figürlü Bir Tas Üzerine”, Türk Dünyası Araştırmaları, Prof. Dr. Oktay Aslanapa Özel Sayısı (Derleyen: Prof. Dr. Yaşar Çoruhlu), S.183, Kasım-Aralık, s. 223-246.
BİRAY, Nergis (2009), “12 Hayvanlı Türk Takvimi Zamana ve İnsana Hükmetmek” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi TAED, 39., Prof. Dr. Hüseyin Ayan Özel Sayısı, Erzurum, s.671-683.
CAN, Şefik (1997), Klasik Yunan Mitolojisi, İnkılâp Kitabevi, 4. Baskı, İstanbul.
ÇALIŞIR, Deniz (1996), İstanbul Müzeleri ve Bazı Özel Koleksiyonlarda Yer Alan Madeni Şifa Taslarının İslam Kültür ve Sanatındaki Yeri, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
ÇALIŞIR, Deniz (2005), “Şifa Taslarında Kozmik Sembolizm” 38. Uluslararası Tıp Tarihi Kongresi Bildiri Kitabı, C.3, Ankara, s.1893-1900.
ÇALIŞIR, Deniz (2010), “Şifa Tasları”, Collectıon, S.39, İstanbul, s.12-16.
ÇALIŞIR, Deniz (2010), “Şifa Tasları”, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, S.16, İstanbul, 2002, s.15-25.
ÇAM, Nusret (1993), “Türk ve İslam Sanatlarında Altı Kollu Yıldız (Mühr-i Süleyman), Prof. Dr. Yılmaz Önge Armağanı, Konya, s.207-230.
ÇEKEN, Muharrem (2006), “Maden Sanatı” Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı, C.2, Ankara, s.543-55.
ÇETİN, Perihan (1956), “Etnografya Müzesindeki Bakır Eserler Üzerinde Araştırma”, Türk Etnografya Dergisi, S.1, Ankara, Maarif Basımevi, s.95-101.
ÇİFTÇİ, Halit Ahmet (2011), Dinlerde Vefkler, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri ABD., Dinler Tarihi Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta.
DALKIRAN, Ahmet (2008), “İslamiyet Öncesi Türk Sanatı’nda Şamanizm’in Etkisi” Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi S.25, Konya, s.371-390.
DEVELİOĞLU, Ferit (1998), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara, Aydın Kitabevi Yayınları.
DOĞAN, Kuban (2001), Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, YKY., İstanbul.
ELİADE, Mircea (2003), Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi (Muhammed’den Reform Çağına), C.III, Kabalcı Yayınları, İstanbul.
ELİADE, Mircea (Çev. İsmet Birkan) (1999), Şamanizm, Ankara, İmge Kitabevi.
ERGİNSOY, Ülker (1978), İslam Maden Sanatının Gelişmesi, İstanbul.
ERGİNSOY, Ülker (1997), “Maden Sanatı” Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, C.2, İstanbul, YEM Y. s.1138-1147.
ERSÜREL, Ülkü (2009), Türk Kültüründe Şamanizm’in İzleri, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih ABD. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
ERTEN, Rifai (2004), Hıristiyanlıkta ve İslamiyet’te Şifa”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri ABD., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.
ETHEM, Halil (1936), “Madenden Üç Türk Eseri”, Türk Tarih ve Arkeologya ve Etnografya Dergisi, S.III, İstanbul, s.137-150.
FURST, Peter T. (2003), “Tuva Şamanlarında Büyü ve Büyücülük Ruhlardan Gelen Çağrı”, P Sanat Kültür Antika, S.29, İstanbul, s.122-133.
GÖMEÇ, Sadettin (1998), “Şamanizm ve Eski Türk Dini” PAÜ. Eğitim Fakültesi Dergisi S.4, Denizli, s.38-52.
GÖNÜLAL, Özand (1990), “Seyitgazi Müzesindeki Şifa Tasları” I. Müzecilik Semineri (27-28 Aralık 1989), Eskişehir, s.10-15.
GRAVES Robert (Çev.Uğur Akpur) (2004), Yunan Mitleri (The Greek Myths), Say Yayın., İstanbul.
GÜNGÖR, Yavuz (1968), Türk Maden Sanatı ve Bir Selçuklu Şamdanı”, Arkitekt, 37 (330), İstanbul, s.78-71.
İNAN, Abdülkadir (1952), “Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.1, S.4, Ankara, s.19-30.
İNAN, Abdülkadir (2006), Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, TTK. Yayınları, Ankara.
İZGİ, Mustafa Cumhur (2012), “Şamanizm ve Şamanlara Genel Bakış” Lokman Hekim Journal, 2(1): s.31-38.
KARUNOVSKAYA, L. (Çev. Reshide Adzhumerova)-Emine Atmac (2010), “Altay ve Teleütlerde 12 Hayvanlı Takvim” Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall, s.796-802.
KAYA, İdris Güven (2012), “İsmail Bin Abdullah’ın Oniki Hayvanlı Türk Takvimi”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/2 Spring, Ankara, s.15-34.
KAYA, Muharrem (2001), “Eski Türk İnanışlarının Türkiye’deki Halk Hekimliğinde İzleri” Folklor Edebiyat Üç Aylık Kültür Dergisi, C.:VII S.:XXV, Ankara, s.199-218.
KERAMETLİ, Can (1974), “Türk ve İslam Eserleri Müzesinde Erken İslam Devri Maden İşçiliği”, Türk Etnografya Dergisi, S.XIV, TTK. Ankara, s.115-125.
KILIÇ, Cevdet (2008), “Sistematik Felsefi Düşünce Öncesi Mitoloji Büyü ve Dinlerde Varlık Düşüncesi”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13:1, s.37-50.
LUNDE, Paul (ED.) (Çev. Duygu Akın) (2009), İşaretler Semboller Kodlar Gizli Diller Şifreler Kitabı, Çin.
MANDALOĞLU, Mehmet (2011), “Türk Kültür Çevresinde Şamanizm ve Şamanlık Meselesi”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 15, S:3, Ankara, s.111-122.
MARKHAM, J. Geller (2010), Ancient Babylonian Medicine Theory and Practice, ,WıleyBlackwell, United Kingdom.
MASARACI, Yasemin (2004), “İnanç Dünyamızın Gizemli Objeleri (2) Tılsımlı Mühürler ve Şifa Tasları” Collectıon S..17, İstanbul, s.48-51.
MEMİŞOĞLU, Ferhan (1973), “Harput Bakırcılığı”, Türk Etnografya Dergisi, S.1, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi s.33-54.
ORAL, M. Zeki (1954), Hazret-i Mevlâna Dergâhındaki Şaheserlerden Nisantası, TTK., Ankara.
ÖGEL, Bahaddin (1995), Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar) II, TTK., Ankara.
ÖGER, Adem-GÖNEL, Tugba (2011), “Uygur Türkleri Arasında Şamanlar ve Tedavi Yöntemleri” Turkish Studies -International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/4 Fall, s.233- 248.
PALA, İskender (2006), “Mühr-i Süleyman” TDV. İslam Ans., C.31, İstanbul, s.524-526.
PERK, Haluk (2003), “Simgelerin Dili ve Tılsımlar”, Art Decor, S.118, İstanbul, s.132-135.
PERK, Haluk-PAKSOY, İsmail Günay (2011), Duanın Sudaki Gizemi Şifa Tasları Haluk Perk Koleksiyonu, İstanbul.
POLZER, Natalie C.(1986), The Bıble ın The Aramaıc Magıc Bowls, A Thesıs Submıtted ın Partıal Fulfıllment of The Requırekents For The Degree of Master of Arts The Jewish Studies Department McGill University Montréal, Canadas.
SARIMURAT, M. Sait (2008), Kur’ân-ı Kerim Açısından Şifa-Tedavi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslami Bilimler ABD. Tefsir Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van.
SİPAHİ, Abdülkadir (2006), Türk Halk İnançlarında Büyü ve Büyü ile İlgili Uygulamalar, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri ABD. Dinler Tarihi Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
SPOER, H. Henry (1935), “Arabıc Magic Medicinal Bowls” Journal of the American Oriental Society, Vol.55, No.3 (Sep., 1935), pp.237-256.
SPOER, H. Henry (1938), “Arabic Magic Bowls II: An Astrological Bowl” Journal of the American Oriental Society, Vol.58, No.2 (Jun., 1938), pp.366-383.
TUNÇ, Zekiye, Şamanizm Üzerine Bir Araştırma, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih ABD., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ, 2007.
UMAÇ, Bilal (2007), Kur’ân’da Şifa, Sekine ve Tumâ’nine Kavramları, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslami Bilimler ABD. Tefsir Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van, 2007.