Kars-Üçler Vadisi Petrogliflerinin İkonografik ve Biçimsel Özelliklerinin İncelenmesi

Kültürel yapının önemli unsurlarından olan petroglifler, insanın düşünsel gelişim sürecinde önemli birifade biçimi olmuştur. Bilinçli bir imge/gösterge üretim mecrası olarak görülen bu sanatsal faaliyetlerde,Prehistorik Çağ toplulukları arasındaki sanatsal üretim biçimlerindeki farklılık, yaratıcılık ve gelişmişlikdüzeylerine ilişkin ayrıntılar saptanabilmektedir. Prehistorik sanatının faaliyetleri açısından önemli bir icraalanı olan Kars ve çevresinde, prehistorik sanatkârların üretimlerini görmek mümkündür. Bu bölgede yeralan ve yeni keşfedilen Üçler Vadisi’ndeki kaya çizimleri, içerdiği farklı temalardan ve üsluplardan dolayıönemli bir Prehistorik Çağ sanatı arşivi oluşturmaktadır. Önemli bir bölümünde atlıların konu alındığıçizimlerden geçmişte burada yaşamış toplulukların sosyal ve kültürel yapıları hakkında veriler edinmeninyanı sıra avcı çizimcilerin gözlem, teknik ve çizim becerileri hakkında da bazı tespitler yapılabilmektedir.Vadide yer alan üç mevkideki kayalıklarda, tanımlanabilen yetmiş beş betimin büyük çoğunluğu kazımatekniğiyle yapılmıştır. Tasvir edilmiş hayvan figürlerinin çoğu gerçekçi bir anlatımla, detaylar gösterilmeden,genelde profilden, hareketli ve durağan bir şekilde kayaya kazınmışlardır. İnsan figürleri ise benzer bir teknikkullanılarak hem profilden hem de cepheden gösterilerek betimlenmişlerdir. Çizimlerin betim içeriğinebakıldığında bunların genel olarak insanın doğa ve hayvanlar ile ilişkisini anlattığı yorumuna ulaşılabilir. Buçalışmada, Üçler Vadisi’nde tespit edilmiş petroglifler ikonografik ve biçimsel özellikleri bakımından incelenmiştir. Ayrıca çalışmada, buradaki petroglifler ile Kars ili sınırları içinde ve çevresinde bulunan diğerörnekler arasındaki benzerlikler, farklılıklar belirtilmiştir.

Investigation of the Iconographic and Formal Features of the Petroglyphs in Kars-Üçler Valley

Being one of the important elements of the cultural structure, petroglyphs have become animportant form of expression in the intellectual development process of human beings. As a consciousimage/sign formation course, details in the difference in artistic production forms, creativity and level ofdevelopment among prehistoric age communities can be determined in these artistic activities. It is possibleto see the works of prehistoric artists in Kars and its surroundings, which is an important field of performancein terms of prehistoric art activities. The rock drawings in Üçler Valley, located in this region and newlydiscovered, constitute an important archive of prehistoric art since they are of different themes and styles. Inaddition to obtaining information about the social and cultural structures of the communities that lived here inthe past from the drawings, in which a significant part of the horsemen is the subject, some assumptions canbe made about the observation and technical drawing skills of the hunter artists.On the rocks at threelocations in the valley, almost seventy-five identifiable depictions were made with some carving techniques.Most of the depicted animal figures were engraved on the rock in a realistic way, but without showingdetails, generally from the profile, in a moving and stable manner. Considering the depiction content of thedrawings, the assumption that they generally describe the relationship of humans with nature and animals canbe reached.In this study, petroglyphs detected in Üçler Valley were examined in terms of iconographic andformal features. In addition, in the study, the similarities and differences between the petroglyphs here andother samples found in and around Kars province were stated.

PDF

___

Anati-1980-20, http:// www. bradshawfoundation. com/india/pachmarhi/pachmarhi_themes.php.
Beksaç, E. (2020). Sanatın Sessizliği Anlamın Gücü-Kaya Resimleri. Engin yayıncılık.
Belli, O. (2005). Kağızman Çallı’da Tarihöncesi Dönem’e Ait Kayaüstü Resimleri. Arkeoloji ve Sanat, S.119. s.1-10.
Belli, O. (2005). Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Yeni Keşifler: Sinek Çayı Kayaaltı Sığınağı Resimleri. Arkeoloji ve Sanat, S.120. s.1-16.
Braidwood, J. B. (2008). Tarihöncesi İnsanları. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Budak, M. E. (2014). Doğu Anadolu’nun Kayaüstü Resimleri (Kars-Kağızman). KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 16 (Özel Sayı II): 68-71.
Ceylan, A. (2012). Geyiklitepe Kaya Resimleri ve Runik Yazıtlar. Alpaslan C. (Ed.). 3. Uluslararası Türk Şöleni Türk Kültürü Sempozyumu Bildirileri içinde (s.85-96.). Erzurum 2012.
Ceylan, A. (2015). Çıldır Başköy Kaya Resimleri. Belgü, Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Dergisi, S.2. s.7-28.
Günaşdı, Y. (2016). Doğu Anadolu Kaya Resimleri Işığında Doyumlu Kaya Panoları. SUTAD, (39): 391-407.
Güneri, S. (2014). Doyumlu (Kars) Kaya Resimleri. Atilla E., Barbara H. & Bora U. (Ed.), Armizzi-Engin Özgen’e Armağan içinde (s.175-182). Asistan Kitap.
Rezaei, M. H., Soleymani, S., & Ahmadi, K. (2016). Bishiklik Petroglyphs in Neyshabur County, Northeastern Iran. International Journal of Archaeology, 4 (2): 11-16, doi: 10.11648/j.ija.20160402.11.
Kagan, S. M. (2008). Estetik ve Sanat Notları. (Çev. A. Çalışlar). Karakalem Kitabevi.
Karakeçi, M. (2014). Arpaçay Havzası’nda Tunç Çağı Yerleşmeleri. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.14, s.77-95.
Kökten, İ. K. (1944). Orta, Doğu ve Kuzey Anadolu’da Yapılan Tarih Öncesi Araştırmaları. Belleten, VIII/32, 659-680.
Özbek, M. (2007). Dünden Bugüne İnsan. (2. Baskı). İmge Kitabevi.
Dorothea S. Macholdt, Klaus Peter Jochum, Abdullah Al-Amri, & Meinrat O Andreae (2019). Rock varnish on petroglyphs from the Hima region, southwestern Saudi Arabia: Chemical composition, growth rates, and tentative ages. The Holocene, 29 (8) 13771395, https: // journals.sagepub.com/doi /full/10.1177 /0959683619846979.doi.org/10.1177/ 09596836 1984 6979.
Tiwary, S. K. (2014). Newly Discovered Rock Art Heritage from Bhagwanpur Block of Kaimur District, Bihar. Heritage: Journal of Multidisciplinary Studies in Archaeology, 2 (2014): 810‐829.
Sarhaddi, F. (2013). Pictograph and Petroglyphs of Saravan (Sistan-Baluchistan, Iran). Ancient Asia, 4: 3, 1 8, doi: http://dx.doi. org/10.5334/aa.1231.
Sevindi, C. & Tavukçu, A. Y. (2013). Şirvaz Kalesi ve Kayaüstü Resimleri (Şenkaya-Erzurum). Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, s.155-173.
Şenel, A. (1995). İlkel Topluluktan Uygar Topluma-Geçiş Aşamasında Ekonomik Toplumsal Düşünsel Yapıların Etkileşimi. Bilim ve Sanat.
Toprak, S. (2021). Kars-Borluk Vadisi’ndeki Kaya Çizimlerinin Üslup, Teknik ve İkonografik Açıdan İncelenmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi. S.116, s.359-389.
Toprak, S. (2021). Digor-Alem Petrogliflerinin İkonografik ve Biçimsel Özelliklerinin İncelenmesi. Rabih Baalbaki Samira K. O. (Ed.). Middle East International Conference On Contemporary Scientific Studies-V içinde (s.469-495). Ankara, 2021.
Turani, A. (1983). Dünya Sanat Tarihi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Tümer, H. (2018). Doğu Toros Petroglifleri: Tırşin Yaylası ve Çevresi. Anadolu Araştırmaları, S.21, s.21-41.
Yalçınkaya, I. (1982). Taş Devri Sanat Eserlerinin Yapımında Kullanılan Araç ve Gereçler. Antropoloji, DTCF, c.10. s.9-15.