İSLAM HUKUK LİTERATÜRÜNDE BİR MÜŞTEREK METİN İNŞÂSI ÖRNEĞİ OLARAK ŞERḤU’S SİYERİ’L-KEBĪR

İslamî ilimler literatürü, özgün sayılabilecek bir çok yazım üslubu ortaya çıkarmıştır. Farklı üsluplarla yazılan çeşitli eserlerde dikkat çeken hususlardan biri de başka alimler tarafından geliştirilmeye açık olmalarıdır. Bu makale, çok taraflı katkıyla geliştirilen metinlerin en ilginç örneklerinden biri olan Serahsī’nin Şerḥu’s-Siyeri’l-Kebīr adlı eserinin metinsel gelişimine dair bir inceleme niteliğini taşımaktadır. Eser, esas itibariyle Muhammed eş-Şeybâni’nin es-Siyeru’l-Kebīr’i üzerine yapılmış bir şerhtir. Şeybânî, eserini yazarken haliyle ilk dönem Hanefî literatürünü oluşturan temel dinamiklerden etkilenmiştir. Ayrıca mezhep içi gerilimler de eserin yazımı açısından yadsınmaz bir öneme sahiptir. Nitekim Şeybânî eserini Hanefîliğin merkezi olan Bağdat’tan uzakta olduğu bir dönemde yazmıştır. Bazılarına göre Muhammed eş-Şeybânî, Ebû Yûsuf ile arasının açılması sebebiyle Bağdat’tan uzak kalmak istemiştir. Sonuçta eser sınırlı sayıda râvî tarafından nakledilebilmiş ve Şeybânî’nin diğer eserleri kadar geniş bir öğrenci kitlesine ulaşamamıştır. Eserin nasıl ortaya çıktığı ile ilgili rivayetlerde, başta Evzâî mezhebi olmak üzere diğer ekollerle olan rekabetin etkisinden de bahsedilmektedir. Evzâî’nin siyer konusundaki görüşleri Emevîler tarafından; Hanefîlerin görüşleri ise Abbâsîler tarafından dikkate alınmış ve uygulanmıştır. Bu, mezkûr rekabetin aynı zamanda siyasî bir boyuta sahip olduğunu göstermektedir. Serahsî, İmam Muhammed’in metnini şerh etmekle kalmamış aynı zamanda metni şerhin içinde tamamen eritmiştir. İmam Muhammed’in metni elimize kadar ulaşmadığından Serahsî’nin şerhi aynı zamanda İmam Muhammed’in metnini temsil eder hale gelmiştir. Dolayısıyla elimizde bulunan Şerḥu’s-Siyeri’l-Kebīr, bir anlamda müşterek bir inşânın ürünüdür. Eserin tahkiki ve çeşitli dillere tercümesi de metne farklı açılardan katkı sağlamış ve bir anlamda söz konusu inşâyı sürdürmüştür. Makalede, İslam devletler hukukuna dair böylesine önemli bir kaynak metnin oluşumuna yapılan katkılar incelenirken aynı zamanda alanın tarihsel gelişim süreci de ele alınmaktadır.

SHARḤ AL-SIYAR AL-KABĪR AS AN EXAMPLE OF COMMON TEXT-CONSTRUCTION IN ISLAMIC LEGAL LITERATURE

The literature of Islamic scholarship has brought about varieties of writing styles that might be considered original. One of the remarkable things about the texts written in these styles was that they were fairly open to the other scholars’ contributions to develop them further. This article examines the process of the textual development of Sarakhsī’s Sharḥ al-Siyar al-Kabīr, a very good example of the multilaterally composed texts. In point of fact, Sarakhsī’s Sharḥ is a commentary on Muhammad al-Shaibānī’s al-Siyar al-Kebīr. While penning his work, Shaibānī must have been influenced by the formative dynamics of early Hanafī literature. However, the intra-madhhab tensions also had an undeniable role in the process of writing. It is just because of being on bad terms with Abū Yūsuf, on some accounts, Shaibānī had to compose his book far from Baghdad, the homeland of Hanafī school. That is why al-Siyar al-Kabīr was transmitted by limited narrators and did not reach the large masses as the other books of him did. The narratives on the origin story of the book denote that the rivalry with ɔAwzāī is another aspect to keep on mind while studying the subject. Considering the fact that Umayyads valued ɔAwzāī’s opinions on siyar just as Abbasids based on Hanafi jurisprudence, one fairly can make the inference that the competition had a political dimension besides the scholarly one. Sarakhsī, on the other hand, not only commented on al-Shaibānī’s text but also completely melted it into his commentary. Since the original text of al-Shaibānī’s al-Siyar is not extant, Sarakhsī's commentary has happened to represent al-Shaibānī’s text too. Therefore, Sharḥ al-Siyar al- Kabīr, which is presently on hand, stands out as a product of common construction. Sharḥ’s manuscript edition and its translation into various languages have also contributed to the ongoing construction process in many ways. In this article, the contributions to the formation of such an important source text in Islamic Law of Nations are examined along with the historical development of the field.

PDF

___

Bouzenita, Anke Iman. (2007). The Siyar: An Islamic Law of Nations. Asian Journal of Social Science. 35. 19–46.
Boynukalın, Muḥammed. (2012). “Mukaddime”, el-cAṣl li Muḥammed b. el-Ḥasen eş’Şeybānī. Ḳaṭar: Veẕāratu’l-Evḳāf ve’Şuūni’l-cİslāmīyye.
C. Neff, Stephen. (2014). Justice Among Nations: A History of International Law. Cambridge: Harvard Univerity Press.
cAfġānī, Ebu’l-Vefā. (Trz.). “Mukaddime”, er-Red ɔalā Siyeri’l-Evẕāī. Ya’ḳūb b. cİbrāhim Ebū Yūsuf. Mısır: Lecnetu cİḥyāi’l-Meārifi’n-Nu’māniyye.
cAfġānī, Ebu’l-Vefā. (Trz.). “Mukaddime”, Kitābu’l-cAṣl el-Ma’rūf bi’l-Mebsūṭ. Ebū ɔAbdillāh Muḥammed b. el-Ḥasen eş-Şeybānī. Lahor: Dāru’l-Meārifi’n-Nu’māniyye.
cİbn Ābidīn, Muḥammed Emīn. (Trz.). Şerḥu Manẓūmeti Uḳūdi Resmi’l-Muftī, Resāilu cİbn Ābidīn. (b.y.). (m.y).
cİbn Ḳuṭlubuġā, cEbu’l-Fidā Zeynuddīn Ḳāsim. (1992). Tācu’t-Terācim. Thk. Muḥammed Ramaḍān Yūsuf. Beyrūt: Dāru’l-Ḳalem.
cİbn Nuceym, Zeynuddīn. (Trz.). Baḥru’r-Rāiḳ Şerḥu Kenzi’d-Deḳāiḳ. Beyrūt: Dāru’l-Ma’rife.
cİbn ɔĀbidīn, Muḥammed Emīn. (2000). Reddu’l-Muḥtār ɔale’d-Durri’l-Muḥtār Şerḥi Tenvīri’l- Ebṣār. Beyrūt: Dāru’l-Fikr.
cİbnu’n-Nedīm, Muḥammed b. cİsḥāḳ Ebe’l-Ferec. (1978). el-Fihrist. Beyrūt: Dāru’l-Ma’rife.
Dusūḳī, Muḥammed. (1987). Muḥammed b. el-Ḥasen eş-Şeybānī ve Es̱eruh fi’l-Fiḳhi’l-İslāmī. Doha: Dāru’s-Seḳāfe.
Ebū Yūsuf, Ya’ḳūb b. cİbrāhim. (Trz.). er-Red ɔalā Siyeri’l-Evẕāī. Ed. Ebu’l-Vefā el-cAfġānī. Mısır: Lecnetu cİḥyāi’l-Meārifi’n-Nu’māniyye.
Feẕārī, Ebū cİsḥāḳ. (1987). Kitābu’s-Siyer, Thk. Fārūḳ Ḥamāde. Beyrūt: Muessesetu’r-Risāle.
Ghaẕi, Maḥmood cAḥmad. (2008). “The Islamic Law of International Relations: Origins and Early Development”. Policy Perspectives. Vol.5, No.3. July-December. 1-17.
Ghunaimi, Muḥammad Talaat. (1968). The Muslim Conception of International Law and The Western Approach. The Hague: Martinus Nijhoff.
Ḥācī Ḫalīfe, Muṣtafā b. ɔAbdillāh. (Trz.). Keşfu’z-Ẓunūn ɔan Esāmi’l-Kutub ve’l-Funūn. Neşre haẕırlayan: Yaltkaya, M. Şerefettin - Bilge, Kilisli Muallim Rifat. Beyrūt: Dāru cİḥyāi’l- ɔArabī.
Ḥākim eş-Şehīd, Muḥammed b. Muḥammed b. cAḥmed el-Merveẕī (Trz.). el-Kāfī fi’l-Furū. el- Mektebetu’l-Eẕheriyye. nr.y. es-Seyyid Fadlullāh. 400 vr. 210-221.
Ḥamevī, Ebu’l-ɔAbbās Şihābuddīn cAḥmed b. Muḥammed. (1985). Ġamẕu Uyūni’l-Baṣāir Şerḥu’l- Eşbāh ve’n-Neẕāir. 4 cilt. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-cİlmiyye.
Kevs̱ erī, Muḥammed Zāhid. (1998). Bulūġu’l-Emālī fī Sīraṭi’l-İmām Muḥammed b. el-Ḥasen eş- Şeybānī. Ḳāhire: el-Mektebetu’l-Eẕheriyye.
Khadduri, Majid. (1966). “Introduction”, The Islamic Law of Nations Shaybani’s Siyar. Baltimore: Johns Hopins Press.
Ḳuraşī, (1933) Muḥyiddīn Ebū Muḥammed ɔAbdulḳādir b. Muḥammed b. Muḥammed b. Naṣrillāh b. Sālim b. Ebi’l-Vefā. el-Cevāhiru’l-Muḍiyye fī Ṭabaḳāti'l-Ḥanefiyye. Kahire: Hicr li't- Ṭıbāa ve’n-Neşr.
ɔAlī Ḥaydar. (Trz.). Dureru’l-Ḥukkām Şerḥu Mecelleti’l-cAḥkām, Terc. Fehmī el-Ḥuseynī. 4 cilt. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-cİlmiyye.
Semerḳandī, ɔAlāuddīn. (1984). Tuḥfetu’l-Fuḳahā. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-cİlmiyye.
Seraḫsī, Muḥammed b. cAḥmed, (1997). Şerḥu's-Siyer'l-Kebīr. Thk. Muḥammed Ḥasen Muḥammed Ḥasen cİsmāil eş-Şāfiī. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-ɔİlmiyye.
Şeybānī, Ebū ɔAbdillāh Muḥammed b. el-Ḥasen. (1975). es-Siyeru’s-Ṣaġīr. Thk. Mejīd Kaddūrī. Beyrūt: ed-Dāru’l-Muttahide.
Şeybānī, Muḥammed (1998). es-Siyeru’s-Ṣaġīr. Thk. Maḥmūd cAḥmed Ġāẕī. İslāmābād: Mecmau’l- Buḥūsi’l-İslāmiyye.
Şeyḫ, ɔAbdusettār. (2006). el-cİmām el-Evẕāī. Dimeşḳ: Dāru’l-Ḳalem.
Ṭaḥṭāvī, cAḥmed b. Ismāil. (1998). el-Ḥāşīye ɔalā Merāḳi'l-Felāḥ Şerḥi Nūri'l- Îḍāḥ. Beyrūt: Dāru'l- Kutubi’l-cİlmiyye.
Taştan, Osman. (2013). “al-Sarakhsī”, Islamic Legal Thought: A Compendium of Muslim Jurists. Ed. Arabi, Oussama – Powers, David S. – Spectorsky, Susan A. Boston: Brill.
Weeramantry, C. G. (1988). Islamic Jurisprudence: An International Perspective. London: The Macmillian Press.
Yasuaki, Onuma. (2017). A Transciviliẕational Perspective on International Law. Cambridge: The Cambridge University Press.