MOLLA HALİL ES-Sİ‘İRDÎ’NİN İLMÎ FAALİYETLERİ

Siirt’in önemli âlimlerinden olan ve ilim ehli bir aileden gelen Molla Halil, küçük yaştan itibaren kendini ilme adamış bir şahsiyettir. 18. yüzyılın ikinci yarısı ile 19. yüzyılın ilk yarısında yaşayan ve çeşitli ilmî faaliyetlerde bulunan Molla Halil, tahsil hayatına babası Molla Hüseyin b. Molla Halid el-Kolâtî’nin yanında başlar. Daha sonra ilim yolculuğuna bölgenin medreselerinde müderris olarak görev yapan Sofi Hüseyin el- Karasevî, Molla Abdurrahman el-Belakî, Molla Ramazan el-Hazvînî, Molla Ahmed el-Hafız, Molla Abdulhadi el-Arvasi ve Şeyh Ferruh gibi meşhur âlimlerinden ders alarak devam eder. Tefsir, fıkıh, tasavvuf, kelam, sarf, nahiv, mantık, münazara gibi pek çok ilim dalında üst düzeye ulaştıktan sonra bugünkü Irak’ın sınırları içerisinde bulunan İmadîye'deki “Kubbehân Medresesi”nde Reisü’l-Ulema olarak da bilinen hocası Molla Mahmut’tan icazetnamesini alarak müderrislik derecesine ulaşır. Bulunduğu medreselerde ilmi faaliyetlerde bulunurken başta çocukları Molla Mustafa, Molla Abdullah ve Molla Abdullah’ın oğlu Molla Ömer olmak üzere birçok ünlü âlim şahsiyeti yetiştirir ve onlara icazet verir. Onun, sahip olduğu ilimlerin tamamına yakını ile ilgili eserler telif etmesi ve birçok talebe yetiştirmesi hem ulaştığı ilim derecesinin büyüklüğünü göstermesi, hem de ilme olan hizmetlerini kalıcı hale getirmesi bakımından önemlidir. Bu çalışmada kısaca Molla Halil’in hayatından bahsedildikten sonra ders aldığı hocalar, eğitimini gördüğü ilimler, yetiştirdiği talebeler ve yazdığı eserler üzerinde durulmaktadır.

MOLLA HALIL ES-SI’IRDI'S SCHOLARY ACTIVITIES

Mollah Khalil, who is one of the important scholars of Siirt and comes from a scholarship family, is a person who has devoted himself to learning at the young age.Mollah Khalil, who lived in the second half of the 18th century and the first half of the 19th century and also was involved in various scientific studies, starts his learning near his father, Mollah Hussein, the son of Mollah Khaled al- Kolathi. Later, he continues taking lessons from famous scholars such as Sofi al-Karasawi, Mollah Abd-al-Rahman al-Belaki, Mollah Ramazan al-Khazwini, Mollah Ahmed al-Hafız, Mollah Abd-al-Hadi al-Arvasi and Sheikh Ferruh, who served as teachers in the local madrasahs of the science. After reaching a high level in many disciplines such as tafseer, figh,Sufism, kalam, Arabic grammar and syntax, logic and discussion, he becomes a teacher at madrasah by getting his diploma from his teacher Mollah Mahmut, also known as Reisü’l-Ulema (the Great Teacher) in Kubbehan Madrasah in İmadiye, which is the province of Iraq now. While he works on scientific studies at the madrasah where he is, raises many famous figures, especially Mollah Mustafa, Mollah Abd-al-Allah and Mollah Abd-al-Allah’s son Mollah Omar and gives them their diplomas. Rewriting the works related almost the whole knowledge he has learned and raising so many students are important for him to show the extent of the knowledge he has reached and to make his services permanent. In this study, after discussing Mollah Khalil’s life, it will be focused on the subjects he has studied, the scholars he has studied with, the students he has raised and the works he has written.

PDF

___

Ada, Ş., vd. (2010). Eğitim Bilimine Giriş, (ed.Özcan Demirel-Zeki Kaya). Ankara: Pegem Akademi Yayınları, Ankara.
Akseki, A. H. (1957). İslam Dini, İtikat, İbadet, Ahlâk. Ankara: Nur Yayınları.
Âlânî, O. M. S. (t.s.). Mecmʽeu’l-Mesâil (Dirase -Tahkik). Süleymâniye: Cami'atu Süleymâniye.
Atalay, Ö. (1946). Siirt Tarihi. İstanbul: Çeltu Matbaası.
Bayraktar, M. F. (1994). İslam Eğitiminde Öğretmen -Öğrenci Münasebetleri. İstanbul: MÜİFV Yayınları.
Bozan, M. (2012). Şeyh Cüneyd ez-Zokaydî ve 73 Fırka’ya Dair “Haşiye”si. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, IV, 3-16.
Bursalı, M.T. (1333-1334). Osmanlı Müellifleri II. İstanbul: Matbaa-ı Amire.
Coşkun, İ. (2007). Molla Halil es-Siirdî’nin Kelâmî Görüşleri. Uluslararası Siirt Sempozyumu. İzmir: Siirt Üniversitesi Yayınları,419-425.
Çelebi, A. (1983). İslâm’da Eğitim-Öğretim Tarihi (Terc.: Ali Yardım). İstanbul: Damla Yayınevi.
Çelebi, K. (1971). Keşfü’z-Zünûn I. İstanbul: MEB Yayınları.
Çiçek, H. (2016). Bir mekân hizan: ilim ve âlim havzası, Katre Dergisi, Müsbet Hareket Sayısı Yıl: 2016 , I, 89-197.
Danışman, Z. (1968). Büyük İslam Tarihi III .İstanbul: Danışman Yayınları.
Dündar, M. (2013). Şark Medreselerinde Ezber ve Tekrar Metodu. Medrese ve İlahiyat Kavşağında İslami İlimler, Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Uluslar arası Sempozyum 29 Haziran- 1 Temmuz 2012. Bingöl: Bingöl Üniversitesi Yayınları, II,409-424.
ed-Doskî, A. N. S. (2007). Molla Halil ve Menhecuhu fi İsbati'i-Akaidi'i-İslâmîyye min Hilali Manzûmetihi Nehci'l-Enâm. Duhok: Matbaatu Haci Haşim.
ed-Doskî, M. A. C. S. (2016).Usulu’l-fıkıh li’l-molla Halil es-Siirtî(dirase ve tahkik). Basılmamış yüksek lisans tezi. Musul: Kulliyetu’l-İmâmi’l-a’zam el-Camia.
el-Harranî, İ. (2017). et-Tuhfetu'l-Halidiyye fî Beyâni'l-İcâzeti'l-İlmîyyeti'ş-Şer'îyye fi'l-Medârisi't- Türkîyye. İstanbul: el-Mektebetu'l-Haşimîyye.
el-Bağdadî, İ. P. (1951). Hediyyetu'l-ÂrifînEsmâu'l-Müellifîn ve Âsâru'l-musannıfîn I. Beyrût: Daru İhyau't-Turasi'l-Arabî.
es-Si‘irdî, M. H. b. H. (t.s.). Şerhu Diyâi Basîreti’l-Kalbi’l-Arûf fi’t-Tecvîd ve’r-Resm ve Ferşi’l- Hurûf (Mahtut).
es-Si‘irdî, M. H. b. H. (2011). Menhecu’l-Vusul ila İlmi’l-Usul. Diyarbakır: Mektebetu Seyda li’t-Tabaati ve’n- Neşri ve’t-Tevzi‘. Müellif Tercümesi.
es-Si‘irdî, M. H. b. H. (2015). Minhâcu’s-Sünneti’s-Seniyye fî âdâbiSulûki’s-Sûfiyye. Lübnan: Kitab-Naşirûn.
es-Si‘irdî, M. H. b. H.(1969). el-Kafiyetü’l-Kübra fi’n-Nahvi. Diyarbakır: Özdemir Basımevi.
es-Si‘irdî, M. H. b. H.(t.s.) el-Kamusu’s-Sani fi’n-Nahvi ve’s-Sarfive’l-Ma‘ânî (yaz.) Nasreddin Aslan’ın Özel Kütüphanesi.
es-Si‘irdî, M. H. b. H. (t.s.) (Mahtut). Hadîsu'l-Âyâti'l-LetîEzharu Kalbe HurûciÎsâve’l-Mehdî/Risaletu'l- Mehdî,
es-Si‘irdî, M. H. b. H.(t.s.) Basiretu’l-Kulûb fi Kelami ‘Allami’l-Ğuyûb (Mahtut).
es-Si‘irdî, M. H. b. H. (t.s.) Te’sîsu Kavâidi’l-Akâid (Mahtut müellif nüshası).
es-Si‘irdî, M. H. b. H.(t.s.) Usûlu’l-Hadîsi’l-Ezhermin Muhtasar ve Şerhihiliİbn Hacer (Basılmamış).
ez-Zibârî, M.Ş. (1935). el-Ahvalu’d-Durriyye ve’l-Ahbâru’l-Miskiyye fi Silsileti’z- Zibârîyye. Musul: Matbaatu Ummi’r-Rabîayn.
Hassan, İ. H. (1987). İslâm Tarihi II. (Terc.: İsmail Yiğit-Sadrettin Gümüş). İstanbul: Kayhan Yayınları.
Hasırcı, N. (2008). İsagoci geleneği ve Molla Halil’in isagocisi. İbrahim Hakkı ve Siirt Uleması Sempozyumu. İstanbul: Beyan Yayınları,317-329.
Gökçe, C. (2015). Molla Halil es-Si‘irdi, Hayatı, Eserleri ve tekfir Problemine Bakışı (Nehcu’l-Enam Adlı Eseriyle Sınırlı). Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Temmuz-Aralık 2015,yıl:20,say: 34, ss.76-96.
Heyet. (1992). Evliyalar Ansiklopedisi VIII. İstanbul: Türkiye Gazetesi Yayınları.
İbn el-İmad, Ş.E.F. (1986). Şezerâtu’z-Zeheb fi Ahbari Men Zeheb VIII.(thk. Abdulkadir el-Arnaut). Beyrut: Daru İbn-i Kesir.
İbn Hanbel, A. (1992). el-Musned V. İstanbul: Çağrı Yayınları.
Ma‘murî, T. (1980). Camiu’z-Zeytune ve Medârisü’l-İlim fi’l-Ahdeyn: el-Hafsî ve Türkî. Tunus: Daru’l-Arabiyyeti’l-Kitab.
Memduhoğlu, A. (2008). Molla Halil es-Si‘irdi ve Usûlü’l-Fıkıh Adlı Elyazma Eseri. İbrahim Hakkı ve Siirt Uleması Sempozyumu Bildirileri. İstanbul: Şarkiyat Araştırmaları Derneği Yayınları, 293-316.
el-Ohinî, Ş. M. A. (t.s.). Birketu’l-Kelimât fî MenâkıbıBa’di’s-sâdât. (mahtût).
Öncü, M. (2013). Molla Halil es-Siirdî’nin Vad‘ İlmi ile İlgili Risalesinin Tahlîli ve ‘Adûduddîn el- Îcî’nin Risalesi ile Karşılaştırılması. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c.15, say. 2, 2013, ss. 365-391.
Pakiş, Ö. (1996).Molla Halil es-Si‘irdi ve Tefsirdeki Metodu. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Said M. A. (2013). Medresetu Kubbe Hânfi’l-İmdiyye ve Devruha fî Neşri’l-Ulûmi’l-İslâmîyye. Duhok: Matbaatu Muhafazati Duhok.
Sevgili, F. (t.s.). Tercemetu Hali Ceddina’l-A‘la Molla Halil es-Si‘irdi, (Mahtut).
Sevgili, H. (2017). Risale fi'n-Nezrli'l-Molla Halil el-İs'irdî. Şarkıyat İlmî Araştırmalar Dergisi, Nisan 2017, c.9, Sy.1 (17), ss.133-151.
Sönmez, N. (2018), Tehlîla Nehcu’l-Enama Mela Xelîlê Sêrtî. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, 2018, Sayı: 7, ss: 67-85.
Şeyh A.(t.s.). Tercemetu’l-Allâmetu’l-Fehhâme el Molla Halil Rehimehu’l-Celîl, (mahtut).
Yalar, M. (2007). Siirdî’ye ait Nehcu’l-Enâm Adlı Eserin Biçim ve İçerik Yönününden Tahlili. Uluslararası Siirt Sempozyumu, İzmir: Siirt Üniversitesi Yayınları, 405-417.
Yazır, E. M. H. (1992). Hak Dini Kur’ân Dili I. (Sadeleştiren: İsmail Karaçam vd. ). İstanbul: Azim Yayınları.
Yıldız, H. D. (1992). Doğuştan Günümüze Büyük İslậm Tarihi II. İstanbul: Çağ Yayınları.
Zengin, Z. S. (2002). II. Meşrutiyette Medreseler ve Din Eğitimi. Ankara: Akçağ Yayınları.