GEÇ DÖNEM OSMANLI ÂDÂB-I MUÂŞERET KİTAPLARINDA HANE TANZİMİ VE SALON ÂDÂBI

On dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısı, Osmanlı dünyasında siyasi, sosyal, iktisadi ve kültürel alanlarda pek çok değişim ve dönüşümün yaşandığı bir dönemdir. Ev ve aile hayatında yaşanan değişim ve dönüşüm Osmanlı modernleşmesinin en önemli alanlarından biridir. Geç dönem Osmanlı toplumunda değişen hayat tarzı alaturka ve alafranga (Türk ve Frenk usûlü) arasında ciddi bir ayrışma meydana getirdi ve bu ayrışma zamanla ev içi mekânın kullanımından aile hayatının işleyişine kadar ev hayatının farklı katmanlarına nüfuz etti. Batı tarzı ev gereçleri, mobilya ve yeme alışkanlıklarının benimsenmesi, evin mekânsal özellikleri ve düzenlenme biçimindeki değişiklikler, sadece aile fertlerinin evi içi mekânı kullanma tarzını etkilemekle kalmadı, ev içerisinde yeni bir yaşam tarzı üretti. Bu makalede, 1889- 1918 yılları arasında yayımlanmış Osmanlı âdâb-ı muâşeret kitaplarının ev ile ilgili görgü kurallarını nasıl ele aldıkları ve geç dönem Osmanlı değişim ve dönüşüm sürecinde ideal Osmanlı hanesini nasıl tahayyül ettikleri incelenmektedir. Bu bağlamda, hane tanzimi ve salon âdâbı başlığı altında, ev içerisinde gerçekleşen ziyaretler, davetler, çay toplantıları, suâre ve balo gibi farklı durumlarda uygulanan muâşeret kuralları incelenmektedir. Osmanlı âdâb-ı muâşeret yazarlarının ev ile ilgili âdâb-ı muâşeret kurallarına yaklaşımları, onların değişen hayat tarzı, Batılılaşma ve modernleşme ile nasıl yüzleştikleri, okuyucu kitle olarak muhataplarını nasıl belirledikleri ve Osmanlı kadınına toplumsal değişim ve dönüşümde nasıl bir rol verdikleri konusunda önemli ipuçları vermektedir.

HOUSE DECORATION AND SALON MANNERS IN LATE OTTOMAN ETIQUETTE BOOKS

The second half of the nineteenth century in the Ottoman world is a period in which many changes and transformations took place in political, social, economic and cultural realms. Change and transformation in house-life is one of the most important realms of Ottoman modernization. Changing lifestyle in late Ottoman society created a split between the alla turca and the alla franca (respectively Ottoman Turkish and Frankish style) and this split have gradually penetrated the different layers of house-life from the use of domestic space to the inner workings of family life. The adoption of western equipments, objects of furniture and European table manners, and change in the physical properties of the house not only affected the style of using domestic space, but also produced a new way of life inside the house. In this article, it is analyzed that how Ottoman etiquette books published between 1889-1918, approached house-related etiquette rules and how they imagine the ideal Ottoman house in the late Ottoman change and transformation process. In this vein, etiquette rules to be applied in different situations such as visits, invitations, tea gatherings, soirée and balls is scrutinized under the title of house decoration and salon etiquette. The approaches of the Ottoman etiquette authors to house-related etiquette rules give hints about how they encounter changing lifestyle, westernization and modernization, how they determine their target audience and what kind of a role they give Ottoman woman in the transformation process.

PDF

___

BERTRAM Carel, Imagining the Turkish House: Collective Visions of Home, University of Texas Press, Austin, 2007.

CURTIN Michael, “A Question of Manners: Status and Gender in Etiquette and Courtesy,” The Journal of Modern History, 57, 3, Sep. 1985, s. 395-423.

DAVETIAN Benet, Civility: A Cultural History, University of Toronto Press, Toronto, 2009.

DOĞAN İsmail, “Tanzimat Sonrası Sosyo-Kültürel Değişmeler ve Türk Ailesi”, Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Türk Ailesi, Vol. 1 T.C., Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, Ankara, 1992), s. 176-198.

DUBEN Alan ve BEHAR Cem, İstanbul Haneleri: Evlilik, Aile ve Doğurganlık 1880-1940, İletişim Yayınları, İstanbul, 1998.

ELIAS Norbert, The Civilizing Process, Vol. I. The History of Manners, Blackwell, Oxford,1969.

ELIAS Norbert, The Civilizing Process, Vol. II. State Formation and Civilization, Blackwell, Oxford, 1982.

ESENBEL Selçuk, “The Anguish of Civilized Behavior: The Use of Western Cultural Forms in the Everyday Lives of the Meiji Japanese and the Ottoman Turks During the Nineteenth Century”, Japan Review, Sayı 5, 1994, s. 145-185.

ESENBEL Selçuk, “Medeni Davranışın Aczi I: Batı Kültür Formlarının 19. Yüzyılda Meici Japonlarının ve Osmanlı Türklerinin Gündelik Yaşamlarında Kullanımı,” Toplumsal Tarih, 8, 47, Kasım 1997, s. 6-14.

ESENBEL Selçuk, “Medeni Davranışın Aczi II: Batı Kültür Formlarının 19. Yüzyılda Meici Japonlarının ve Osmanlı Türklerinin Gündelik Yaşamlarında Kullanımı,” Toplumsal Tarih, 8, 48, Aralık 1997, s. 7-15.

ESENBEL Selçuk, “Uygarlık Süreci: Kavram Açısından Bir Mukayese”, Toplum ve Bilim, Sayı 84, Bahar 2000, s.18-36.

ESENBEL Selçuk, Japon Modernleşmesi ve Osmanlı: Japonya’nın Türk Dünyası ve İslam Politikaları, İletişim, İstanbul, 2012.

FAROQHI Suraiya and NEUMANN Christoph K., The Illuminated Table, the Prosperous House, Ergon Verlag, Wurzburg, 2003.

FAROQHI Suraiya, Subjects of the Sultan: Culture and Daily Life in the Ottoman Empire, I.B. Tauris Publishers, London, New York, 2000.

GÖÇEK Fatma Müge, Rise of the Bourgeoisie, Demise of Empire: Ottoman Westernization and Social Change, Oxford University Press, New York, Oxford, 1996.

HARTLEY Florance, The ladies’ Book of Etiquette, and Manual of Politeness: A Complete Hand-Book for the Use of the Lady in Polite Society, De Wolfe, Fiske & Co., Boston, 1875.

HERVEY George Winfred, Principles of Courtesy with Hints and Observetions on Manners and Habits, Harper & Brothers Publishers, New York, 1852.

HOUGHTON Walter R., BECK James K., WOODBURN James A., HOFFMAN Horace R., PHİLPUTT A. B., LYSTER F. E., and HPOGHTON W. R., Rules of Etiquette: Home Culture, What to Do and How to Do It, Rand, McNally & Company, Publishers, 25th Edition, Chicago and New York, 1893.

IŞIN Ekrem, Tanzimat Ailesi ve Modern Âdâb-ı Muâşeret, Sosyokültürel Değişim Sürecinde Türk Ailesi, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, Ankara, 1992.

KOÇU Reşat Ekrem, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Sayı. 4., Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2003.

MERİÇ Nevin, Osmanlı'da Gündelik Hayatın Değişimi: Adab-ı Muaşeret, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2000.

MICKLEWRIGHT Nancy, “Public and Private for Ottoman Women of the Nineteenth Century”, Women, Patronage, and Self-Representation in Islamic Societies, ed. D. Fairchild Ruggles, State University of New York Press, Albany, 2000, s. 155-174.

ORTAYLI İlber, Osmanlı Toplumunda Aile, Pan Yayıncılık, İstanbul: 2001.

QUATAERT Donald, Consumption Studies and the History of the Ottoman Empire, 1550- 1922, State University of New York Press, Albany, 2000.

SAFVETİ Ziya, Salon Köşelerinde, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2009.

ŞEYDA Arzu, Hanımlara Mahsus Gazete, 101-200, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2003.

SHORT John Rennie, At Home: An Anthropology of Domestic Space, ed. Irene Cieraad, Syracuse University Press, New York, 1999.

TANPINAR Ahmet Hamdi, 19. Asır Türk Edebiyatı, Çağlayan Kitabevi, İstanbul, 10. Baskı, 2003.

TUNÇ YAİAR Fatma, The Predicaments of Alla Franca: Visions of Proper Behavior in Late Ottoman Etiquette Literature, Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2012.