FENÂYÎ EHL-İ CENNET EFENDİ, "TECELİYYÂT" ADLI ARAPÇA ESERİ VE TECELLİYYÂT'A HASAN RIZÂYÎ ELAKSARÂYÎ TARAFINDAN YAPILAN MANZÛM-MENSÛR TÜRKÇE TERCÜME/ŞERH ÜZERİNE*

"Cennet Mehmed Efendi", "Ehl-i Cennet Efendi", "Fenâyî Ehl-i Cennet Efendi" ve "Fenâyî Mehmed Efendi" gibi isimlerle anılan Fenâyî; Aziz Mahmud Hüdâyî'nin Anadolu halifelerinden olup Celvetî tarikatının Hüdâyî yolunda giden en gür sesli simalarından birisidir. Hüdâyî'den ve Yunus Emre'den ilham alarak kaleme aldığı ilahi formundaki şiirler ağırlıklı olmak üzere oluşturduğu Dîvân'ı, ilmî yönünün ağır bastığı vaazları ve yine Hüdâyî'nin başlattığı "Tecelliyyât" kaleme alma geleneğinin bir tezahürü olarak telakki edilebilecek Tecelliyât'ı ile mutasavvıf şairler içerisinde anılmaya değer şahsiyetlerdendir. Devrinde, Celvetî ekolünün Hüdâyî'den sonra en etkili isimlerinden olan Ehl-i Cennet Efendi'nin devrin en muteber dillerinden Arapça ve Farsça'yı iyi derecede bildiği anlaşılmaktadır. Bazı araştırmacılar tarafından müridlerince yazılıp kendisine atfedildiği de belirtilen Arapça Tecelliyyât'ı; Fenâyî Efendi'nin yaşadığı manevî halleri, rüyaları ve ilhamları konu edinmektedir. Fenâyî'nin yaşadığı bu birtakım rûhî tecrübeleri müridleriyle paylaşmasındaki veya paylaşımın ona atfedilmesindeki amacın; Celvetî sûfîlerini şevk ü iştiyaka ve cezbeye getirip coşturmak, onları yaşadıkları manevî gerilimle Celvetî yoluna ve her şeyden önce İslâm'a bağlamak olduğu düşünülebilir. Bir tarikat pirinin yaşadığı fevkalâdelikleri nazara vermesi, alanın uzmanları tarafından bir tahdis-i ni'met, yani ilâhî nimetlere şükrün bir göstergesi olarak nitelendirilmekte ve tevazudan verilmiş bir taviz olarak görülmemesi gerektiği belirtilmektedir. Üzerinde durulan eser, yine bir Celvetî olan Rızâyî-i Aksarâyî tarafından tercüme edilmiştir.

DECENT FELLOW FENÂYÎ EHL-İ CENNET, "TECELİYYÂT" NAMED ARABIC LITERARY WORK AND VERSE-ARTICLE TURKISH TRANSLATION-ON COMMENTARY WAS DONE BY HASAN RIZÂYÎ EL-AKSARÂYÎ TO "TECELİYYÂT"

Fenâyî who is called Decent Fellow Cennet Mehmed, Decent Fellow Ehl-i Cennet, Decent Fellow Fenâyî Ehl-i Cennet and Decent Fellow Fenâyî Mehmed is one of Anatolia caliphs of Dear Mahmud Hüdâyî and is one of the most stentorian voice faces on the way of Hüdâyî in Celvetî religios order. His dîvân which is inspired by Yunus Emre and Hüdâyî consigned to writing and it is mostly formed with chant verse, exhortations which is mostly scientific and again he is one of the people which worth to cite in mystic poets with Tecelliyyât which is a result of opinion is the custom of Tecelliyyât consign to writing begins with Hüdâyî. In his term Decent Fellow Ehl-i Cennet who is the one of the most effective names after Hüdâyî in Celvetî school. It is understood that Hüdâyî knows Arabic and Persian well. It is specified that Arabic Tecelliyyât which was written by some researches with his follower and despatched to him is about interior attitudes of Decent Fellow Fenâyî, dreams and inspirations. It is thought that the aim of the sharing some psychological experiences with his followers or the aim of this sharing despatch to him is that it motivates Celvetî mystics and with rapturing elate them, join them the way of Celvetî which they lived in pyschological tension and above all, join Islam. A religius order spiritual guide make allowence for extraordinary things which lived, a praise by experts in their field, in other words it is qualified an indicator of praise to chant benefaction and it is specified that it isnt seen like a concession from to be given modesty. Again this literary work was translated by Rızâyî-i Aksarâyî who is Celvetî.

PDF

___

ACLÛNÎ, ?eyh ?smail bin Muhammed, Ke?fü'l-Hafâ ve muzîlu"l-ilbâs amme"?-tehere mine"lehâdis alâ elsineti"n-nâs, Matbaatü'l-'Âlemiyye, Dıma?k (?am) - Suriye 2000.
AKBAYAR, Nuri, Osmanlı Yer Adları Sözlüğü, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2.Basım, ?stanbul 2001.
APAYDIN, H. Yunus, "?câzet", Diyanet ?slam Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, C.21, ?stanbul 2000.
Â?IK, Nevzat, Hz. Peygamber ve Çalı?mak, Diyanet Dergisi, Sayı:102, Haziran 1999, http://www.diyanet.gov.tr.
ATE?, Ahmet-TARZÎ, Abdülvehhâb, Farsça Grameri, Milli Eğitim Basımevi, ?stanbul 1971.
AYAR, Fatih, Zâkirzâde Abdullah Bîçâre"nin Divanı"nın Transkripsiyonu, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Dan. Hüseyin Yorulmaz, Sakarya 2008.
AYDEM?R, Ya?ar, "Bursalı ?smail Hakkı"nın Eserlerinden Hareketle ?iir Görü?ü ve ?iir Yazma ?ekli", Turkish Studies/Türkoloji Ara?tırmaları, Volume 2/3 Summer 2007.
AYDIN, Abdullah, Üsküdarlı Fenâyî Cennet Mehmet Efendi ve Dîvânı, Kaknüs Yayınları, ?stanbul 2004.
AYVANSARÂYÎ, Hafız Hüseyin, Vefeyât-ı Ayvansarâyî, hazırlayan: Ramazan Ekinci, Tibyan Yayıncılık, ?zmir 2012.
BAĞDATLI ?smail Pa?a, Hediyyetü"l-,,Ârifîn, Esmâü"l-Müellifîn ve Âsârü"l-Musannifîn, tashih: Mahmud Kemal ?nal-Avni Aktuç, Maarif Basımevi, ?stanbul 1955.
B?LKAN, Ali Fuat, "Tefeül ?le Ad Verme Geleneği", Milli Folklor Dergisi, Yıl:22, Sayı:85, 2010.
BURSALI Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri, Hazırlayanlar: Cemal Kurnaz-Mustafa Tatcı, Osmanlı Müellifleri I-II-III ve Ahmed Remzî Akyürek Miftâhu"l-Kütüb ve Esâmî-i Müellifîn Fihristi, Bizim Büro Basımevi, Ankara 2009, C.1.
BURSEVÎ, ?smail Hakkı, Silsile-i Tarîkat-ı Celvetiyye, ?stanbul 1887.
CEBEC?OĞLU, Etem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, http://www.tasavvufalemi.com.
ÇAPAN, Pervin, Mustafa Safâyî Efendi, Tezkire-i Safâyî (Nuhbetü"l-Âsâr Min Fevâ"idi"l-E?,,âr) ?nceleme-Metin-?ndeks, AKM Ba?kanlığı Yayınları, Ankara 2005.
ÇAVU?OĞLU, Ali, Yusuf Hakîkî Baba-Tasavvuf Risâlesi ve Metâliu"l-Îmân-?nceleme ve Metin, Akçağ Yayınları, Ankara 2004.
Ç?FT, Salih, "III./IX Yüzyıl Sûfileri"nin Azîz Mahmud Hüdâyî"ye Tesirleri", Uluslarası Aziz Mahmud Hüdayi Sempozyumu (23-25 Mayıs 2005) Bildiriler, Üsküdar Belediye Ba?kanlığı Üsküdar Ara?tırmalar Merkezi Yayınları, C.I-II, ?stanbul 2006.
DEVELL?OĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, 12. Baskı, Ankara 1995.
DÜZENL?, Muhittin, "?slam Rivâyet Geleneğinde ?câzet" Ondokuz Mayıs Üniversitesi ?lahiyat Fakültesi Dergisi, S.15, Samsun 2004.
ERDOĞAN, Kenan, Niyazi-i Mısri Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara 2008, s.97.
FENÂYÎ, , Dîvân (Tecelliyyât Metni), Milli Kütüphane Yazma Eserler Nr. A 2632.
________, ?lâhiyât-ı Cennet Efendi, Hacı Selimağa Kütüphanesi, Hüdâyî Bölümü, Nr. 1406.
KONYALI, ?brahim Hakkı, Abideleriyle ve Kitabeleriyle Üsküdar Tarihi, Türkiye Ye?ilay Cemiyeti Yayınları, ?stanbul 1976, C.1.
MÜSTAK?MZÂDE Süleyman Sa,,deddîn Efendi, Mecelletü"n-Nisâb, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2000.
NAMLI, Ali, "?smâil Hakkı Bursevî"nin Hüdâyî"ye Bakı?ı ve Hüdâyî"nin Bursevî"ye Tesirleri", Uluslararası Aziz Mahmud Hüdâyî Sempozyumu I-II, ?stanbul 2005.
____________, ?smail Hakkı Bursevî-Hayatı, Eserleri, Tarikat Anlayı?ı, ?nsan Yayınları, ?stanbul 2001.
NEVEVÎ, ?mâm Muhyiddîn, Riyâzü"s-Sâlihîn, çev. Kıvamüddin Burslan-Hasan Hüseyin Erdem, Diyanet ??leri Ba?kanlığı Yayınları, 10. Baskı, Tarihsiz, Ankara.
ORHAN, Abdullah Taha, Hüseyin Vassâf"ın Vâkıât ?simli Eseri-Metin ?nceleme, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Dan. Necdet Tosun, ?stanbul 2012.
PALA, ?skender, "Tecellî" Maddesi, Ansiklopedik Divan ?iiri Sözlüğü" Kapı Yayınları, 14. Basım, ?stanbul 2005.
RIZÂYÎ, Tecelliyyât-ı Ehl-i Cennet Efendi"nin Nazmen ?erhi, Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi Bölümü, Nr.3347.
________, Tezkiretü"s-Sâlikîn ve Risâletü"n-Nâdimîn, ?stanbul Belediyesi Kitaplığı, Osman Ergin Yazmaları, Nr. 41, 6b.
SAFER BABA, Istılahat-ı Sofiyye fî-Vatan-ı Asliyye-Tasavvuf Terimleri, Heten Keten Yayınları, ?stanbul 1998.
Suat Yıldırım, Kur"ân-Hakîm"in Açıklamalı Meali, Çağlayan Yayıncılık, ?stanbul 2004.
SÜREYYÂ, Mehmed, Sicill-i Osmânî, ?stanbul 1311 (1893), C.5.
?EYHÎ Mehmed Efendi, ?akaik-ı Nu,,mâniyye ve Zeyilleri Vekâyiü"l-Füdelâ, Hazırlayan: Abdülkadir Özcan, Çağrı Yayınları, ?stanbul 1989, C.1.
TARLAN, Ali Nihad, Fuzûlî Dîvânı ?erhi, "47.Gazel", Akçağ Yayınları, Ankara 2001.
TATCI, Mustafa-YILDIZ, Musa, Aziz Mahmud Hüdâyî Dîvân-ı ?lâhiyyât Tıpkıbasım ve Çeviriyazı, Pamuk Yayıncılık, ?stanbul 2005.
TOSUN, Necdet, "Azîz Mahmud Hüdâyî"nin Tecelliyât ?simli Eseri ve Tasavvufta Rûhî Tecrübelerin Aktarılması Geleneği", Uluslararası Aziz Mahmud Hüdâyî Sempozyumu III, C.1, ?stanbul 2005.
TURAN, Muhittin, Hasan Rızâyî ve Kân-ı Ma,,ânî ?simli Manzum Sözlüğü, Turkish Studies?nternational Periodical For The Languages and History of Turkish or Turkic, Volume 7/4, Fall 2012.
ULUDAĞ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı Yayıncılık, ?stanbul 2012, s.346.
ÜSTÜNER, Kaplan, Divan ?iirinde Tasavvuf, Birle?ik Yayınları, Ankara 2007.
VASSÂF, Osmânzâde Hüseyin, Sefîne-i Evliyâ, Hazırlayanlar: Mehmet Akku?-Ali Yılmaz, Kitabevi Yayınları, ?stanbul 2006, C.3.
YAZIR, Elmalılı Hamdi, Kur"ân-ı Kerim Meali, Tuva Yayınları, ?stanbul 2008, s.207.
YEN?TERZ?, Emine, Divan ?iirinde Ölüme Dair Bazı Hususlar, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:4, Yıl:1999.
YILDIRIM, Fatih, Mehmet Nâil Tuman ve Tuhfe-i Nâilî"si- ?nceleme-Metin-?ndeks Sayfa 101- 200, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Dan. Sadık Erdem, Balıkesir 2009.
YILDIZ, Alim, "Divan Edebiyatında Fenâyî Mahlaslı ?airler", Cumhuriyet Üniversitesi ?lahiyat Fakültesi Dergisi, C: VII/1, Sivas 2003.
_______________, Fenâyî Cennet Efendi Dîvânı, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas 2010.
YILMAZ, Hasan Kamil, Azîz Mahmûd Hüdâyî Hayatı Eserleri Tarîkatı, Erkam Yayınları, ?stanbul 2011.
____________________, "Sempozyum Açılı? Konferansı Metni", Uluslarası Aziz Mahmud Hüdayi Sempozyumu (23-25 Mayıs 2005) Bildiriler, Üsküdar Belediye Ba?kanlığı Üsküdar Ara?tırmalar Merkezi Yayınları, C.I-II, ?stanbul 2006.
YILMAZ, Kadriye-ÇET?N, Kamile, "Rüyalar ve Niyâzî-i Mısrî"nin Ta,,bîrâtü"l-Vâkı,,ât Adlı Eserinde Rüyaların Dili" Turkish Studies ?nternational Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 2/4 Fall 2007.
YILMAZ, Necdet, "Mustafa Efendi, Devâtî" Maddesi, Üsküdarlı Me?hurlar Ansiklopedisi, Üsküdar Belediye Ba?kanlığı Kültür ve Sosyal ??ler Müdürlüğü Kültür Yayınları, 1.Baskı, ?stanbul 2012.
_______________, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf Sûfîler, Devlet ve Ulemâ, Osmanlı Ara?tırmaları Vakfı Yayınları, ?stanbul 2001.