206102

ESKİ UYGURCA METİNLERE GÖRE BUDİZMİN MANİHAİZME ETKİSİ

Mani’nin Budizm, Zurvanizm, Hristiyanlık ve kendi düşüncelerinden oluşturduğu Manihaizm, doğuda ve batıda güçlü bir taraftar kitlesi yaratmıştır. Doğuda özellikle Soğud ve Toharların ve daha sonra da Çin ve Uygurların bu öğretiyi sahiplenmeleri sonucunda bu öğreti hızla yayılmıştır. Fakat bu hızlı bir yayılma alanına sahip olan öğreti gittiği, yerlerde de başka dinlerle ya da öğretilerle karşılaşmıştır. Böylece pek çok din ya da öğretilerle yan yana yaşayan Manihaizm, çeşitli nedenlerden dolayı bunlardan etkilenmiş ve daha sonrada yayıldığı topraklarda yok olup gitmiştir. Uygurlar arasında da 762/3 tarihinde Bögü’nün Manihaizmi özellikle siyasi nedenlerden dolayı resmi devlet dini olarak ilan ettiği bilinmektedir. Uygurlar, bu dinin savunuculuğunu üstlenmekle birlikte bu inancı konu edinen Budist eserler kadar olmasa da pek çok dinî eser ortaya koymuşlardır. Bu bağlamda Budist Uygur metinleri ile Manihaist Uygur metinlerini karşılaştırdığımızda pek çok terimin ortaklık gösterdiğini görebilmekteyiz. Budist Uygur metinleri ve Manihaist Uygur metinlerinde Buddhalar, Buddha ve Mani’nin öğretileri, Tanrılar dünyası, canlılar dünyası, ahlâk, ıstırap, akıbet, zaman düşüncesi gibi her iki öğretide de temel olan bazı terimlerin ortaklık ya da benzerlik gösterdiği saptanmıştır. Bu terimler, her iki öğretide de karşılaştırılmış ve bu terimlerin her iki öğretideki anlamları verilmiştir. Böylece bu iki öğretinin benzerlik gösterdiği terimlerin bire bir olmasa da yaklaşık olarak aynı anlamda kullanıldığı tespit edilmiştir.

THE EFFECT OF BUDDHISM ON MANICHAEISM IN OLD UIGHUR TEXTS

Mani's Buddhism, Zurvanizm, Christianity and Manichaeism which was formed by his own thoughts has created a strong followers group in the east and west. These teachings spread rapidly as a result of being adopted especially by Soğds and Tochars in the east, and then by Chinese and Uighurs. But this teaching, which has spread rapidly, faced with other religions or teachings in its regions. Thus, Manichaeism which lived together with many religions or teachings, has been affected by them and later disappeared for various reasons. Among Uighurs, it is known that Bögü's Manichaeism was declared as the official state religion in 762/3 for political reasons. Along with defending this religion, Uighurs have demonstrated many religious works but not as much as the Buddhist works focusing on this faith. In this context, when we compare the texts of Buddhist Uighurs and Manihaist Uighurs we can see that many terms are common. In the texts of Buddhist Uighurs and Manihaist Uighurs some terms which are fundamental in both doctrine such as Buddhas, the teachings of Buddha and Mani, the world of the Gods, the world of the living, morality, agony, fate and the idea of time show resemblance or are in common. These terms are compared in both teachings and their meanings are given. Thus, it has been identified that these two teachings show similarities and the terms are used not entirely but approximately in the same way.

PDF

___

ASMUSSEN, Jess, P. (1965). Huastvanift, Studies in Maicheism, Copenhagen.

BANG, W., A. VON GABAIN (1929). Türkische Turfan Texte II, Berlin, (SPAW. Phil.-hist. Kl. 1929, 22: 411-430)

BANG, W., A. VON GABAIN (1930). Türkische Turfan Texte III, Berlin (SPAW. Phil.-hist. Kl. 1930, 13: 183-211)

BANG, W., A. VON GABAIN (1930a). Türkische Turfan Texte IV, Berlin (SPAW. Phil.-hist. Kl. 1930, 24: 432-450)

BANG, W., A. VON, GABAIN, G.R. Rachmatı (ARAT) (1934). Türkische Turfan Texte VI, Das buddhische Sūtra Säkiz Yükmäk, Berlin (SPAW. Phil.-hist. Kl. 1934, 1: 93-192).

BARUTCU, Fatma Sema (1992). “Buddha’nın Dört Asil Gerçeği”, Uluslararası Türk Dili Kongresi, Ankara: TDK yay., 373-423.

BARUTCU, F. Sema (1998). Sthiramati’nin Vasubandhu’nun Abhidharmā kośa koşavardi şastirtakı çınkirtü yöröglernıñ kingürüsi’nden Üç İtigsizler, Giriş-Metin-TercümeNotlar-İndeks, XXX. Levha, Ankara: TDK yay., 1998.

BEER, Robert, (2003). The handbook of Tibetan Buddhist symbols, Chicago: Serindia Publication.

BOYCE, Mary, (1979). Zoroastrians, Their Religious Beliefs and Practices, Routlenge & Kegan Paul, London, Boston and Henley.

CLARK, Larry (1982). “The Manichean Turkic Pothi-Book”. In: AoF 9, 145-218.

DEEG, Max and Iain GARDNER (2009). “Indian Influence On Mani Reconsidered The Case Of Jainism”. International Journal of Jaina Studies (Online) Vol. 5, No. 2 (2009) 1-30

EDGERTON, Franklin (1953). Buddhist Hybrid Sanskrit, Grammer and Dictionary, Vol. 1 Grammer, Vol. 2. Dictionary, New Haven.

GENG Shih-Min, Hans-Joachim KLIMKEIT, Jens Peter LAUT (1991). “Die Weltflucht des Bodhisattva”. Das 13. Kapitel der Hami-Handschrift der Maitrisimit. In. AoF 18, 264- 296.

GENG Shih-Min, Hans-Joachim KLIMKEIT, Jens Peter LAUT (1998). Eine Buddhistische Apokalypse, Die Höllenkapitel (20-25), und die Scluβkapitel (26-27) der HamiHandschrift der alttürkischen Maitrisimit, Unter Einbeziehung von Manuskriptteilen des Textes aus Säŋim und Murtu, Abhandlungen Der Nordrhein-Westfälischen Akademie der Wissenschaften, Westdeutscher Verlag.

GHARIB, Badrozzamān (1995). Sogdian Dictionary, Sogdian-Persian-English, Farhangan Publications, Tehran: İran.

HAZAI, Georg, Peter ZIEME (1971). Fragmente der Uigurischen Version des “ Jin’gangjing mit den Gāthās des Meister Fu, Nebst einem Anhang von T. Inokucki, Berlin, (Deutsche Akademie der Wissenschaften zu Berlin. Zentralinstitut für Alte Geschichte und Archäologie. Schriften zur Geschichte und Kultur des Alten Orients. 3, Berliner Turfantexte1)

KARA, Georg, Peter ZIEME (1976). Fragmente tantrischer Werke in vigurischer übersetzung, Berlin: Akademie Verlag, (Schriften zur Geschichte und Kultur des Alten OrientsBerliner Turfantexte; VII)

KAYA, Ceval (1994). Uygurca Altun Yaruk, Giriş-Metin ve Dizin, Ankara: TDK yay.

KLIMKEIT, Hans-JOACHIM, SCHMIDT-GLINTZER, Helwig (1984). “Die Türkischen Parallelen Zum Chinesisch-Manichäischen Traktat”. In: Zentral-Asiatische Studien des Seminars für Sprach- und Kulturwissenschaft Zentralasiens der Universität Bonn, 17: 82-117.

LAUT, Jens Peter (1986). Der Frühe Türkische Buddhismus und Seine Literarischen Denkmäler, Otto Harrassowitz, Wiesbaden.

LE COQ, A. Von (1919). Türkische Manichaica aus Chotsho II, APAW 1919, Anhang, Berlin.

LE COQ, A. Von Le (1922). Türkische Manichaica aus Chotsho III, APAW 1922 Anhang, Berlin.

LIEU, Samuel N. C., (1985). Manichaeism, In The Later Roman Empire and Medieval China a Historical Survey, Manchester University Press, Manchester.

MONIER-WILLIAMS, M., A. (1899). Sanskrit-English Dictionary, Oxford.

MÜLLER, F.W.K. (1911). Uigurica II, Berlin, (AKPAW. Phil.-hist., 1910, 3).

MÜLLER, F.W.K. (1922). Uigurica III, Uigurische Avadana-Bruchstücke (I-VIII), Berlin, (AKPAW. Phil.-hist., 1920, 2).

ÖLMEZ, Mehmet (1993). “Eski Uygurca Xuanzang Biyografisine Ait Bir Okuyucu Kaydı”, Türk Dilleri Araştırmaları 3, 159-166.

ÖLMEZ, Mehmet (2005). “Türkçede Dinî Tabirler Üzerine”, TDA 15, 213-218

ÖZERTURAL, Zekine (2008). “Punya und Punya-Übertragung im uigurischen Manichäismus”. In: Zentral-Asiatische Studien des Seminars für Sprach- und Kulturwissenschaft Zentralasiens der Universität Bonn, 37: 111-118.

PETTIPIECE, Timotht (2006). Counting The Cosmos: Five-Part Numeric Patterning in the Manichaean Kephalaia, Faculte De Theologie Et De Sciences Religieuses Université Laval Québec.

RÖHRBORN, Klaus (1971). Eine Uigurische totenmesse, Berlin, Akademie Verlag, 1971, Schriften zur Geschichte und Kultur des Alten Orients; 4.Berliner Turfantexte; 11.

SARIKÇIOĞLU, Ekrem (2000). Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi, Isparta.

SCOTT, David A. (1985). “Manichaean Views of Buddhism”. History of Religions 25, 99-115. SKJÆRVØ, Prods Oktor (2006). An Introduction to Manicheism.

SOOTHILL, William Edward, Lewis Hodous (1937). A Dictionary of Chinese Buddhist Terms, London.

SUNDERMANN, W. (1986). “Mani, India and the Manichaean religion,” South Asian Studies 2, 11-19.

VAN TONGERLOO, Aloïs (1984). “Buddhist Indian Terminology in the Manichaean Uygur and Middle Iranian Texts”. In: Wojciech Skalmowski/Aloïs Van Tongerloo (edd.): Middle Iranian Studies. Proceedings of the International Syposium Organizad by the Katholieke Universiteit Leuven From the 17th to the 20th of May 1982. Leuven, 243-252.

TEKİN, ġinasi (1976). Uygurca Metinler II, Maytrısimit, Burhancıların Mehdisi ile buluşma Uygurca İbtidai bir dram, Ankara.

The Encyclopedia of Religion (1987). Mircea Eliade editor in chief, 1-16 volume, Macmillan Publishing Company, Newyork.

ZAEHNER, Robert Charles (1972). Zurvan, A Zoroastrian Dilemma, Biblo and Tannen, New York.

ZIEME, Peter (1967). “Beiträge zur Erforschung des Xˇastvānīft”, Mitteilungen des Instıtuts für Orientforschung, Akademie-Verlag, Berlin, 1966/1967, 350-360.

ZIEME, Peter (1975). Manichaisch-Türkische texte, Berlin: Akademie-Verlag, (Schriften zur Geschichte und Kultur des Alten Orients. Berliner Turfantexte; V)

ZIEME, Peter, G. Kara (1978). Ein uigurisches Totenbuch, Nāropas lehre in uigrischer übersetzung, Budapest: Akademiai Kiado.

ZIEME, Peter (1985). Budistische Stabreimdichtungen der Uiguren, Berlin, (Deutsche Akademie der Wissenschaften der DDR. Zentralinstitut für Alte Geschichte und Archäologie. Schriften zur Geschichte und Kultur des Alten Orients. Berliner Turfantexte13)

ZIEME, Peter (1991). Die Stabreimtexte der Uiguren von Turfan und dunhuang, studien zur Alttürkischendichtung, Budapest: Akademiai Kiado, Bibliotheca Orientalis Hungarica; XXXIII (Tanıtmalar: J.P. Laut, OLZ, 87.1.1992: 5-13; Marcel Erdal, BOSAS, 56. 1, 1993: 145-148 ve TDĠA 3, 1993: 315-316.)

ZIEME, Peter (1996). Altun Yaruq sudur, Vorworte und das erste buch: edition und Übersetzung der alttürkischen version des Goldglanzsutra: Suvarnaprabhasottamasutra, Turnhout: Brepols, (Berliner Turfuntexte; 18)

ZIEME, Peter (2000). Vimalakīrtinirdeśasūtra, Edition alttürkischer Übersetzungen nach Handschriftenfragmenten von Berlin und Kyoto, Mit einem Appendix von Jorinde Ebert: Ein Vimalakīrti-Bildfragment aus Turfan, Brepols.

http://www.sutrasmantras.info/glossary.html 21.06.2012