Edirne Sarây-ı Cedîd-i Âmire’de IV. Mehmed Kasrı (Dolmabahçe Kasrı)

Bu çalışmada Edirne’deki Sarây-ı Cedîd-i Âmire’nin harem bölümünde bulunan IV. Mehmed Kasrı üzerinde durulmuştur. Kasır, 1072 (H.)/1661 (M.) yılında Sultan Mehmed’in annesi Turhan Valide Sultan tarafından oğlu için inşa ettirilmiştir. Yapının inşa edildiği yer Enderun ile harem arasında bulunan ve Tunca Nehri tarafına doğru uzanan alanın tesviye edilerek setler haline sokulmasıyla elde edilmiştir. Kasır, Tunca Nehri üzerindeki Değirmen Köprüsü istikametine bakan geniş bir seyirlik alana sahipti. Ayrıca Daire’nin önünde büyük bir havuz da bulunmaktaydı. Ne yazık ki günümüze gelemeyen yapı hakkında ancak sınırlı sayıdaki dönem kaynağından bilgi bulabilmekteyiz. Bu kaynaklardan edindiğimiz bilgilere göre Mehmed Dairesi, 2,5 zira‘ yüksekliğindeki bir zemin üzerine oturmaktaydı. Yüksek zemin üzerindeki Daire’ye on basamaklı bir merdivenle çıkılmaktaydı. Üst kısmı çadır şeklinde geniş saçaklı bir örtü ile örtülüydü. Kasr’ın valide taşlığı yönündeki duvarları kârgîr diğer taraflar dolma ve bağdadi tekniğinde inşa edilmişti. Birkaç farklı mekândan müteşekkil Kasr’ın, büyük bir köşk odası, farklı büyüklükte üç oda, bir dîvânhâne, bir hamam, bir hela, geçitler ve bir hazine odası bulunmaktaydı. Bu çalışmada, 17. yüzyılın ortalarında inşa edilmiş olan Mehmed Dairesi’nin dönem kaynakları ve tamirat kayıtlarından yola çıkılarak tasviri yapılmıştır. Bu tamirat kayıtlarının bir kısmı yayınlanmış, 1171 (H.)/1757-58 (M.) yılına ait III. Mustafa dönemine tarihlenen kayıtlar ise ilk defa bu çalışmada üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda, bu tamiratın kapsamı ve yapılması planlanan işlerin neler olduğu çalışmanın incelediği diğer önemli hususlardır. 1171 (H.)/1757-58 (M.) yılına ait kayıtlarından anlaşıldığı kadarıyla tamirat Daire’nin hem iç hem de dış kısımlarına yönelik olmuştur. Ancak bu onarım kapsamlı bir tamiratı ihtiva etmemektedir.

The Kiosk of Sultan Mehmed IV (Dolmabahce Kiosk) at The New Palace in Edirne

This essay discusses the Kiosk of Mehmed IV at the Harem division of the New Palace “Sarây-ı Cedîd-ı Âmire” in Edirne. The Kiosk was built by “Turhan Valide Sultan”, mother of the Sultan Mehmet, in 1072 (H)/1661 (M) for her son. The place where the construction was built was obtained by levelling the area between the Enderun and the Harem and extending towards the Tunca River and by making terraces. The Kiosk had a wide view of scenery looking at the Mill Bridge over the Tunca River. Besides, there was also a large pool in front of the Kiosk. Unfortunately, we could find information only from a few numbers of sources of that period about the structure, which is not seen at present. Pursuant to the information that we have obtained from these sources the Office/Palace of Mehmet was located/seated on a floor at height of 2,5 “zira” (cubit). The apartment/palace built on a high floor was reached through a ten-step staircase. Its upper section was covered by a sheath with a wide eave at a tent-shaped cover. The walls of the Kiosk at the direction of the paved courtyard of "Valide" (mother) were made of stone and others were constructed with the technique of filling and timberwork. The Kiosk consisting of several different locations was provided with a large room of villa/pavilion, three rooms at different sizes, a hall of audience (dîvânhâne), a Turkish bath, a toilet, a crossovers and a treasury chamber. Starting from the sources of the era and the sources of restoration records description of the Sultan Mehmed's Office built in the middle of the 17th Century has been made in this research. Some of these records of restorations have been published; the records for the era of Sultan Mustafa III in 1171 (H.)/1757-58 (M.) however have been studied for the first time in this work. In this respect, the scope of the restoration and what were the works planned to be carried out are the other prominent issues which have been investigated in this study. As much as we have understood from the records for the years of 1171 (H)/1757-58 (M) both external and internal parts of the Palace were subjected to the restoration works. However, the work has not covered a comprehensive restoration.

PDF

___

T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi [BOA.]
Bâb-ı Defterî, Başmuhasebe Bina Eminliği [D.BŞM.BNE.d.] 15933.
Ahmed Bâdî Efendi (2014). Riyâz-ı Belde-i Edirne, 20. yüzyıla kadar Osmanlı Edirne’si. 1/1, 2/1, (Haz.) Niyazi Adıgüzel ve Raşit Gündoğdu. Trakya Üniversitesi Yayınları.
Aslanapa, O. (1949). Edirnede Osmanlı devri âbideleri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Ayverdi, E. H. (1989). Osmanlı mi’mârîsinde Fâtih devri 855-886 (1451-1481), III. İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü.
Cantay, G. (2000). Edirne Sarayı kazısı 1999 (Matbah-ı Amire yemek salonları). Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (4: 2000 Van): 65-76.
Cantay, G. (2001a). Edirne Yeni Sarayı (Matbah-ı Amire) kazısı 1999. Kazı Sonuçları Toplantısı (XXII: 2000 Ankara). 2: 439-448.
Cantay, G. (2001b). Edirne Yeni Sarayı kazıları 2001. Yeni Ozan Ağacı Kültür-Sanat-Edebiyat Dergisi. 3 (27): 3.
Cantay, G. (2001c). Edirne Yeni Sarayı kazısı (1999-2000) keramik buluntuları. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı ve Araştırma Sempozyumu Bildirileri (5: 2001 Ankara): 145-160.
Cantay, G. (2002a). Edirne Yeni Sarayı kazıları 2001 buluntuları. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Sempozyumu Bildirileri (6: 2002 Kayseri): 229-238.
Cantay, G. (2002b). Edirne Yeni Sarayı kazısı, 2000. Kazı Sonuçları Toplantısı (XXIII: 2001 Ankara). 1: 29-40.
Cantay, G. (2002c). Edirne Yeni Sarayı kazısında bulunan figürlü keramikler. Uluslararası Sanat Tarihi Sempozyumu (Prof. Dr. Gönül Öney’e Armağan) Bildirileri (2002 İzmir): 175-179.
Cantay, G. (2003a). Edirne Yeni Sarayı kazısı 2001. Uluslararası Kazı Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu (XXIV: 2002 Ankara): 29-38.
Cantay, G. (2003b). Edirne Yeni Sarayı kazısı lüle buluntuları. Sanat Tarihi Defterleri, (7). 15-24.
Cantay, G. (2003c). Edirne Yeni Sarayı kazısı, 2001. Kazı Sonuçları Toplantısı (XXIII: 2001 Ankara). 1: 29-40.
Cantay, G. (2005). Edirne Yeni Sarayı kazısı lüle buluntuları. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi, 7 (1): 108-120.
Cantay, G. (2006). Edirne Yeni Sarayı 2002 yılı buluntularının değerlendirilmesi. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (7: 2003 İstanbul): 57- 61: 202-208.
Demir, Ö. (1999). Belgelerle Saray-ı Cedîd-i Âmire-i Edirne. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Eldem, S. H. (1969), Köşkler ve kasırlar. I.
Eldem, S. H. (1974). Köşkler ve kasırlar. II.
Erdoğru, M. A. (2006). Hikâye-i Tabib Beşir Çelebi ve Tarih-i Edirne isimli yazma eser. Doğumunun 65. Yılında Prof. Dr. Tuncer Baykara’ya Armağan, Tarih Yazıları. IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zillî (1999). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 305 numaralı yazmanın transkripsiyonu-dizini, III. Kitap. (Haz.) Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı. Yapı Kredi Yayınları.
Finkel, C. (2007). Rüyadan imparatorluğa Osmanlı, Osmanlı İmparatorluğu’nun öyküsü 1300-1923. (Çev.) Zülal Kılıç. Timaş Yayınları.
Gökbilgin, M. T. (1952). XV-XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livası: vakıflar-mülkler-mukataalar. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Gökbilgin, M. T. (1989). Edirne. İslam Ansiklopedisi, 4, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 107-110.
Hekim Beşir Çelebi (1979), Karamanlı Hekim Beşir Çelebi’nin Edirne tarihçesi ve Çirmen Sancakbeği Karaman Beğ, (Çev.) Ali Gülcan. Doğuş Matbaası.
Kazancıgil, R. (1994). Edirne Sarayı ve yerleşim planı. Türk Kütüphaneciler Derneği Edirne Şubesi Yayınları.
Kocaaslan, M. (2014). Düşmânlarımıza bâ’is-i helecân vermek: Edirne Yeni Saray’ı tamir etmek. Belleten. LXXVIII-(281): 149-171.
Kocaaslan, M. (2020). Edirne Yeni Saray’ın harem bölümünde H 1171 (M 1757-58) yılında yapılan onarımlar, Sanat Tarihi Dergisi, 29/1: 133-151.
Kocaaslan, M. (2020) Edirne Yeni Saray’ın Arz Odası ve Kum Kasrı’nın 1171/1757-58 yılı onarımları, History Studies, 12/3: 1177-1204.
Kocaaslan, M. ve H. A. Arslantürk (2012). Padişah için hazırlık: 1067-1068 (1656-58) yıllarında Edirne Sarayı’nda onarımlar ve yeni mekânlar. Akademik Araştırmalar Dergisi. 14 (55): 1- 28.
Kocaaslan, M ve H. A. Arslantürk (2014). Sultan II. Mustafa saltanatında Edirne Sarayı: 1696-1698 harem tamirâtları. Turkish Studies, 9 (1): 271-312.
Kritovulos (2018). Kritovulos tarihi (1451-1467), (Çev.) Ari Çokona. Türkiye İşbankası Kültür Yayınları.
Kritovulos, Mikhael (1967), Tarih-i Sultan Mehmed Hân-ı Sâni (İstanbul’un Fethi), (Çev.) Karolidi, (Türkçeye Çev.) Muzaffer Gökman. Kitapçılık Ticaret Limited Şirketi.
Mehmed Halife. (1340). Târîh-i Gılmânî, Orhaniye Matbaası.
Naîmâ Mustafa Efendi. (2007). Târih-i Na‘îmâ (Ravzatü’l-Hüseyn Fî Hulâsati Ahbâri’l Hâfikayn). IV, (Haz.) Mehmet İpşirli. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Nutku, Ö. (1998). Edirne’de düzenlenen şenlikler, Edirne: Serhattaki Payitaht. (Haz.) Emin Nedret İşli ve M. Sabri Koz. Yapı Kredi Yayınları.
Onur, O. (1971). Edirne, Türk tarihi vesikalarından kitabeler. Yenilik Basımevi.
Osman, R. (1989). Edirne Sarayı. (Yay.) Süheyl Ünver. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Öz, T. (1965). Yeni Sarayında kazı ve araştırmalar. Edirne Armağan Kitabından Ayrı Basım. Türk Tarih Kurumu Yayınları. 1965: 217-222.
Özer, M. (2011). Edirne Yeni Sarayı’nın (Saray-ı Cedid-i Amire) mevcut durumu, sorunları ve yapılması gerekenler. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 1(2): 37-56.
Özer, M. (2014a). Edirne Sarayı (Saray-ı Cedid-i Amire)’ndan günümüze ulaşabilen yapılar hakkında. Turkish Studies, 9(10): 809-836.
Özer, M. (2014b). Edirne Sarayı (Saray-ı Cedid-i Âmire) kısa bir değerlendirme. Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları.
Öztürk, S. (1999). I. Ahmed Döneminde Edirne Sarayı Tamiri. Osmanlı. 10: 435-439
Paulus Fürst. (1663). Türkische und Ungarische Chronica oder kurze historische Beschreibung aller deren zwischen dem Gothloblithsten Fürsten Hauss Österreich nach andern Christlichen Botentaten.
Sezgin, İ. (2005). 1529 yılında Edirne Sarayında gerçekleştirilen inşa ve tamir faaliyetleri. İzzet Gündağ Kayaoğlu Hatıra Kitabı Makaleler, 397-407.
Şehsuvaroğlu, H. (1961). Edirne’de Fatih’in Sarayı. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, (232-233): 10-11.
Tayyâr-zâde Atâ (2008). Osmanlı Saray tarihi, Târîh-ı Enderûn. 1, (Haz.) Mehmet Arslan. Kitabevi.
Tosun, M. (2014). “Şan-ı Devlet-i Aliyye’yi korumak ya da Edirne Sarayı’nı tamir etmek. History Studies, International Journal of History, 6(6): 183-194.
Tosyavizade Rifat Osman, Edirne Sarayı hümayunu ve kasırlar, Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi, Y/732.
Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devletinin saray teşkilâtı. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Ünver, A. S. (1923a). Edirne Sarayı Cedid-i Amiresi. Yeni Mecmua. (85): 389-391.
Ünver, A. S. (1923b). Edirne Sarayı. Yeni Mecmua. (86); 409-411.
Ünver, A. S. (1937). Edirne Sarayında hamamlar. Yücel. (26): 55-59.
Ünver, A. S. (1939). Edirne Sarayının Kum Kasrı. Arkitekt. (9): 253-257.
Ünver, A. S. (1940). Edirne Sarayında Kum Kasrı. Arkitekt
Ünver, A. S. (1953). Edirne’de Fatih’in Cihannüma Kasrı. İstanbul Fetih Derneği Yayınlar.
Ünver, A. S. (1966). Adalet Kasrı. Hayat Tarih Mecmuası, (11): 30-31.