ÖZBEKLERDE ÇOCUK OYUN - OYUNCAK KÜLTÜRÜ VE ÇOCUK OYUNLARI ÜZERİNE BİR TASNİF DENEMESİ
Çocuk oyun ve oyuncakları, bir ülkenin kültürel zenginliğini en iyi şekilde yansıtan halk kültürü ürünlerindendir. Oyunlar oynandığı coğrafyanın; tarihini, toplumsal hayatını, sözlü edebiyatını, gelenek ve göreneklerini, inançlarını, hayata bakış açısını hatta kimliğini ve sayamadığımız birçok unsuru birleştirerek kültürel bir zenginliği açıkça ortaya koymaktadır. Çocuk oyunlarının vazgeçilmez bir ögesi olan çocuk oyuncakları da bu eğlence kültürünün bir tamamlayıcısı konumundadır. Aynı zamanda oyuncaklar oyunlarla birlikte teknolojik gelişme ve uygarlık dönemlerini de birebir yansıtan araçlardır. Bu sebeple çocuk oyun ve oyuncaklarının araştırılması, sonraki nesillere aktarılması gerçekten büyük bir önem arz etmektedir. Buradan hareketle çalışmamızda Özbek kültüründe çocuk oyun - oyuncak isimlerinin tespit edilmesi, çocuk oyunlarıyla ilgili bir tasnif çalışmasının yapılması, bazı oyun örnekleri ve buna bağlı olarak Özbeklerde çocuk oyun - oyuncak kültürünün ortaya konulması amaçlanmıştır. Çocuk oyun ve oyuncak isimlerinin tespiti için, Türkiye'de ve Özbekistan'da yayımlanan sözlükler doküman incelemesi yöntemiyle taranmış. Tarama sonucunda elde edilecek olan veriler ışığında çocuk oyun ve oyuncak isimleri tespit edilmiştir. Türkiye'de ve Özbekistan'da çocuk oyunları üzerine yapılan tasnif çalışmaları incelenerek çocuk oyunları üzerine bir tasnif denemesi yapılmıştır. Ayrıca bazı Özbek çocuk oyunları (Ak Terak mi Kök Terak, Kıygır Ketti ve Kal Eçki) bilim dünyasına sunulmuş değerlendirmelerde bulunulmuştur. Oyunların tanıtımı yapılırken Özbek araştırmacıların derlediği ve yayımladığı Özbekçe kaynaklardan yararlanılmıştır
A TRIAL OF CLASSIFICATION ON CHILDREN’S PLAY - TOY CULTURE IN UZBEKISTAN AND CHILDREN PLAYS
Children play and toys are the folk culture products reflecting the cultural wealth of a nation the best. The plays demonstrate the cultural wealth by combining many components like history, social life, oral literature, traditions and customs, beliefs, perspective, and identity of a specific geography. Toys, an integral part of these plays, are complimentary of this entertainment culture. Besides, the toys –along with the plays- are the tools reflecting the technological development and the civilization era. Therefore, researching children plays and toys and transmitting them to next generations is especially significant. From this point of view, the study aims to determine the name of the children play and games in Uzbek culture, to make a classification about children play and to reveal the children play and game culture in Uzbek people. To determine the children game and toys, the dictionaries published in Turkey and Uzbekistan are scanned via document review method. Based on the data from the review, the name of the children play and toys are determined. Analyzing the classification on children's game made in Turkey and Uzbekistan, a trial of classification is made on children games. Moreover, some Uzbek children play (Ak Terak mi Kök Terak, Kıygır Ketti and Kal Eçki) are presented to the scientific world and some assessment is made about the roots of these plays. While introducing the plays, Uzbek sources -compiled and published by Uzbek researchers- are used
___
- And, Metin (1997). “Geleneksel Kültürde Çocuğun Yeri ve Anlamı”, Çocuk Kültürü, I. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi Bildirileri, Ankara, s. 397-405.
- And, Metin (2016). Oyun ve Bügü, Türk Kültüründe Oyun Kavramı. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, 4. Baskı.
- Başal, Handan Asûde (2010). Geçmişten Günümüze Türkiye’de Geleneksel Çocuk Oyunları. İstanbul: Morpa Yayınları.
- Baydemir, Hüseyin (2011). Özbekistanda Geleneksel Tiyatronun Bir Şubesi: Maskarabazlık ve Kızıkçılık.Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic www.turkishstudies.net, TURKEY. Volume 6/1 Winter 2011, p. 763-777, DOI Number: 10.7827/TurkishStudies.2044, ANKARA
- Begmatov, E. ve diğer (2006). O’zbek Tilining İzohli Lug’ati C. I-IV. Toshkent: O’zbekiston Milliy Ensiklopediyasi Davlat İlmiy Nashriyati.
- Boratav, P. Naili (1984). 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 2. Baskı.
- Cengiz, Serpil (1998). “Çocuk Oyunlarının Sınıflandırılması”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. 38, s. 287-300.
- Corakoziyev, Nadirbek (2015). “Özbek Çocuk Oyunlarının İncelenmesi, Mitolojik Temelleri ‘Döndürek’ Oyunu”. I. Uluslararası Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı Bildiri Kitabı, 14-17 Mayıs/Eskişehir, Ankara: Pegem Akademi Yayınları, s. 254-258.
- Çolak, Faruk (2009). Geleneksel Kayseri Çocuk Oyunları ve Halkbilimsel İncelemesi. Konya: Kömen Yayınları.
- Dilek, İbrahim (2008). “Altaylardan Anadolu’ya Bir Yemek Bir Oyun ve Bir Ölüm Geleneği Üzerine”, Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun Armağanı. Ankara: Akçağ Yayınları, s. 628-635.
- Ersoy, Petek ve Oğuz, M. Öcal (2007). Türkiye’de 2004 Yılında Yaşayan Geleneksel Çocuk Oyunları. Ankara: Gazi Üniversitesi THBMER Yayını, Genişletilmiş 2. Baskı.
- Huizanga, Johan (2015). Homo Ludens Oyunun Toplumsal İşlevi Üzerine Bir Deneme (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay). İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 5. Baskı.
- Jahongirov, G’ (1975). O’zbek Bolalar Folklori. Toshkent: O’qituvchi Nashriyati.
- Özdemir, Nebi (2006). Türk Çocuk Oyunları I-II. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Özdemir, Sarem (2015). Kıbrıs’taki Geleneksel Çocuk Oyunlarının Kübik Öğretim Programı Temelinde Okul Öncesi Eğitim ve Bilişsel Gelişim Kazanımlarıyla İlişkilendirilmesi, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 10/11 Summer 2015, p. 1217-1230, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8565, ANKARA-TURKEY.
- Özden Gürbüz, Duru (2016). Geleneksel Çocuk Oyunları ve Eğitimsel İşlevleri: Emirdağ Örneği. Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, f Turkish or Turkic Volume 11/14 Summer 2016, p. 529-564, ISSN: 1308-2140, http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9931, ANKARA-TURKEY.
- Özhan, Mevlüt (1990). Çocuk Oyunlarımız. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Özhan, Mevlüt (2005). Çocuk Oyun ve Oyuncak Terimleri Sözlüğü. Ankara: Kültür Ajans Yayınları.
- Özhan, Mevlüt ve Muradoğlu, Malik (1997). Türk Cumhuriyetlerinde Çocuk Oyunları. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Rustamov, M. (1991). O’zbek Etnografiyasi IV. Toshkent: Toshkent Davlat Pedagogika İnstituti.
- Üşenmez, Emek ve diğer (2016). Özbekçe Türkçe Sözlük. İstanbul: Türk Dünyası Vakfı Yayınları.