BELAGAT KİTAPLARINDA TEVCİH SANATININ TARİF VE TASNİFİ

Bir belâgat terimi olarak mana sanatları arasında yer alan tevcih, belâgat kitaplarında değişik adlar altında sıkça ele alınmış sanatlardandır. Mana sanatlarından tevriye, iham, müşakele, mugâlatai maneviyye, cinâs-ı manevî gibi sanatların arasında ilk sıralarda ele alınan tevcih, ilk belâgat kitaplarından itibaren önem verilip üzerinde çok durulan bir sanat olmuştur. Bu sanat bazı belâgat kitaplarında îhâm ve muhtemilü'z-zıddeyn olarak da adlandırılmış olup, bir cümlede iki zıt anlama gelebilecek bir söz veya kelime söylenilmesi esasına dayanmaktadır. Tevcih sanatı bir sözü hem övme hem de yerme ihtimalini içerecek şekilde söylemeyi de kapsamaktadır. Tevriye ve iham sanatlarıyla yakın bir ilişkisi bulunduğundan bu sanatlarla karıştırıldığına da rastlanmaktadır. Bu sanat, belâgat kitaplarının çoğunda yer almış ve birbirinden alıntılarla anlatılmıştır. Belâgat kitaplarının ilk ve temel kitaplarından olan Sekkâkî'nin Miftâhu'lulûm'unda bu sanat Kur'ân-ı Kerîm'den verilen ayet örneği ile açıklanmış ve daha sonraki kitaplar da bu kitaptaki tarifi ve örneği benimseyip küçük değişikliklerle nakletmişlerdir. Osmanlı'da Tanzimat sonrası belâgat kitaplarının çoğunda yer alan bu sanatın adı bazı kitaplarda birkaç şekilde verilmiş, bu sanat için verilen örneklerde de farklılık bulunmuştur. Bu makalede bu sanat hakkında belli başlı belâgat kitaplarında geçen bilgiler mukayeseli biçimde ortaya konulmaktadır

THE DESCRIPTION AND CLASSIFICATION OF THE ART OF TAWJIH IN RHETORIC BOOKS

The conferring which is between the lines of meanings as a rhetorical term has always been examined as an art under various names in rhetorical books. Considered to be on the top among the arts of “tevriye”, “iham”, “müşakele”, “mugâlata-i maneviyye”, “cinâs-ı manevî”; the Conferring has always been favored as an art of from the beginning of the first rhetoric books. Named in some of the rhetorical books as “îhâm and muhtemilü'z-zıddeyn” as well, it is based on a word or words that could be said to be essentially two opposite meaning in a sentence. The art of rhetorical includes also the probability of praise and satire of a disclosure. Since there is a close affinity with tevriye and iham, it is also seen that these both terms are mixed. This art has taken place in most of the rhetorical books and has been described to excerpt from each other. In Sekkâkî’nin Miftâhu’l-ulûm - one of the first and fundamental books of rhetorical art books- this art has been illuminated by the examples of the verses of Quran and subsequent books have adopted its description and examples by minor modifications. The name of this art, which was included most of the rhetorical books in the Ottoman Empire after Tanzimat era, has been mentioned about several ways in other books and in the examples given for that books, there has been differences. In this article, the information mentioned about this type of art in such books has been set forth in a comparative format

PDF

___

Abdurrahman Süreyya: Mîzânü’l-belâga, İstanbul 1303.
Ahmed Cevdet Paşa, Belâgat-i Osmâniyye, Şirket-i Mürettibiye Matbaası, İstanbul 1323.
Ahmed Reşid (Rey), Nazariyyât-ı Edebiyye, İstanbul 1328.
Ankaravi, İsmâîl Rusûhî, Miftâh-ül-Belâga ve Misbâhu’l-fesâha, Tasvîr-i Efkâr Matbaası, İstanbul 1284.
COŞKUN, Menderes, Tevriye ve Çeşitleri Üzerine Düşünceler, Turkish Studies, V. 2/4 Fall 2007, s.248-261.
KAZVİNÎ, Celâlüddîn el-Hatîb Muhammed b. Abdirrahmân, Telhîsü’l-Miftâh, Milli Kütp. 1 Hk 91/2.
Mekmed Rif’at, Mecâmiü’l-edeb, İstanbul 1308.
Muallim Naci, Istılahat-ı Edebiyye, (A.Asadoryan) Şirket-i Mürettibiye Matbaası, İstanbul 1307.
MUTÇALI, Serdar, Arapça-Türkçe Sözlük, Dağarcık Yay. İstanbul 20123
Mütercim Âsım Efendi: el-Okyânûsü’l-basît fî-Tercemeti’l-Kāmûsi’l-muhît, İstanbul 1305.
OLGUN, Tahir (el-Mevlevî), Edebiyat Lügati, Âsâr-ı İlmiye Kütüphanesi Neşriyatı, İstanbul 1936.
Recâizâde Mahmud Ekrem, Ta’lîm-i Edebiyyât, Mihran Matbaası, İstanbul 1299.
Said Paşa, Mîzânü’l-Edeb, İstanbul 1305.
SARAÇ, M.A.Yekta, Osmanlı Döneminde Belâgat Çalışmaları, Journal of Turkish Studies, volume 27-IV, Harvard Üniversitesi (USA), 2004.
SARAÇ, M.A.Yekta, Edebî Sanat Terimlerinin Türkçe Karşılıkları Üzerine, TDED, C.32, s.131- 147, 2004.
Sekkâkî, Miftâhu’l-Ulûm, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1987.
Süleyman Paşa, Mebâni’l-İnşâ II, Mekteb-i Fünûn-ı Harbiyye-i Hazret-i Şâhâne Matbaası, İstanbul 1289.
SÜRÛRÎ, Mustafa, Bahru’l-Ma’ârif, Milli Kütp., 06 Mil Yz A 2790.