BARIŞ HAREKÂTI'NA KADAR KIBRIS SORUNUNA KISA BİR BAKIŞ

Kıbrıs coğrafi ve stratejik öneme sahip olan bir adadır. Bulunduğu konum, adaya bu özellikleri kazandırırken aynı zamanda da adanın hareketli bir geçmişe sahip olmasına yol açmıştır. Çok eski dönemlerden itibaren çeşitli devletlere ev sahipliği yapmış olan adaya hakim olma mücadeleleri hiçbir zaman eksik olmamıştır. 1571'de Venediklilerden alınan Kıbrıs, bu tarihten itibaren Türklerin hakimiyeti altına girmiştir. Aradan asırlar geçmiş, Rusya ile çıkar çatışmasına düşen İngiltere önceleri adayı Osmanlı'dan kiralamış ve I. Dünya Savaşı sırasında da ilhak kararı almıştır. Savaş sonrasında ise adanın hakimiyeti tamamen İngiltere'ye geçmiştir. Böylece ada ve adadaki Türkler için sıkıntılı günler başlamıştır. 1959 yılında üç devlet yani Türkiye, Yunanistan ve İngiltere arasında Zürih ve Londra Antlaşmaları imzalanmış, 16 Ağustos 1960'ta ise iki toplumlu Kıbrıs Cumhuriyeti kurulmuştur. Fakat bu gelişmelerde Yunanistan'ın ve Rumların Türklere karşı olan tavırlarını değiştirmemiş, adadaki Türk nüfus yok edilmeye çalışılmış ve Enosis yani adanın Yunanistan'a ilhakını gerçekleştirmek için her yol denenmiştir. Adadaki Rum nüfusun fazla olduğu ileri sürülmüş, Türklere yönelik katliamlar yapılmış ve bu durum Türkiye-Yunanistan ilişkilerinin sık sık gerilmesine yol açmıştır. Yaşanılan bu gerginlikler sırasında Türkiye zaman zaman diplomatik yollara başvurmuş zaman zamanda adaya müdahalede bulunma kararı alma yoluna gitmiştir. Fakat bu dönemlerde genellikle ABD'nin devreye girmesiyle sorun tam olarak çözülemese de kısmen yatıştırılmıştır. Bununla birlikte Kıbrıs'ta sular hiçbir zaman durulmamış, Yunanistan sürekli olarak Enosisi gerçekleştirmek için çabalamış hatta bu bağlamda engel gördüğü Rum lider Makarios'u bile bir darbe ile devre dışı bırakmıştır. Bütün bu gelişmeler, Türkiye'yi iç ve dış politikada derin yankılar uyandıracak olan 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı'na götürmüştür. Barış Harekâtı'nda zafer Türkiye'nin olsa da sahip olduğu özellikler ve Yunanistan'ın tutumu nedeniyle Kıbrıs sorunu hiçbir zaman tam anlamıyla sona ermemiş, yakın geçmişte dahi sıkıntılar yaşanmıştır. Bu çalışmada adanın Türk hakimiyetine girişinden Barış Harekâtı'na kadar geçen süreçte Kıbrıs sorunu genel hatları ile ele alınarak irdelenip konuya açıklık getirilmeye çalışılmıştır

A BRIEF OVERVIEW ABOUT CYPRUS ISSUE UNTIL THE PEACE OPERATION

Cyprus is an island having geographically and strategically importance. Its location both gives these features and leads to have an active history. There were always fights to dominate the island which was home to various states from time immemorial. Cyprus was taken from Venice in 1571. It came under the domination of Turks as of this date. After centuries, England which had a conflict of interest with Russia rented Cyprus from Ottoman Empire and took annexation decision during the World War I. After the war, England gained full domination of the island. Thus, rough times began for the island and Turks in island. The Zurich and London Agreements were signed between three states, Turkey, Greece and England, in 1959 and bi-communal Republic of Cyprus was established at 16 August 1960. However, these progression did not change the attitudes of Greece and Rum people against Turks, Turk population in the island were tried to be exterminated and it was made every effort to do Enosis, that is to realize the annexation of the island by Greece. It was claimed that there were much more Rum people in the island, it was carried out massacres against Turks and this situation caused to tense the relations between Turkey-Greece frequently. Turkey went to diplomatic channels at times and sought to make decision of intervention on the island at times during these tensions. Yet the issue were calmed down partly by the engagement of USA but could not be resolved fully in general at these times. Nevertheless, the issues was never be settled down in Cyprus, Greece made effort to realize Enosis consistently, moreover, deactivated Rum leader Makarios who was seen as a handicap with a coup in this context. All these progressions made Turkey carry out the 1974 Cyprus Peace Operation which would create deep reactions in domestic and foreign policies. Even so Turkey gained a victory in Peace Operation, Cyprus issue has never came to the conclusion completely because of the features of it and the attitude of Greece, there has been always problems even in more recent times. This study tries to clarify the subject by addressing the Cyprus issue in general terms within the period from domination of Turks to Peace Operation

PDF

___

Afyoncu, E. (2000). Sorularla Osmanlı İmparatorluğu, Kırmızı Yayınları.
Alatlı, E. (2002). Müdahale, Alfa Yay., İstanbul.
Albayrak, M. Türkiye'nin Kıbrıs Politikaları (1950-1960), http://atam.gov.tr., Erişim Tarihi: 27.07.2017.
Alçıtepe, G. (2002). "Kıbrıs Bunalımı ve Barış Harekâtı (1963-1974)", Türkler Ansiklopedisi, Cilt 17, (Ed. Hasan Celal Güzel- Kemal Çiçek- Salim Koca), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, ss. 116-122.
Armaoğlu, F. (2005). 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi 1914-1995, Alkım Yayınevi, İstanbul.
Bostanoğlu, B. (2008). Türkiye-ABD İlişkilerinin Politikası, İmge Kitabevi, Ankara.
Demirci, S. (2011). BELGELERLE LOZAN Taktik-Stratejik-Diplomatik Mücadele 1922-1923, (Çev. Mehmet Moralı), Alfa Yayınları, İstanbul.
Denizli, A. (2014). Kıbrıs Barış Harekâtı (20 Temmuz 1974), Berikan Yayınevi, Ankara.
Erdost, M. İ. (2004). 12 Eylül Turkaları, (yayınevi belirtilmemiş), Ankara.
Erol, H. (2015). "Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin Kuruluş Süreci", Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl:3, Sayı: 17, Eylül 2015, ss. 296-313.
Göktürk, T. B. (2008). "Rumlar'ın Kıbrıs'taki Enosis İsteklerinin Şiddete Dönüşmesi: 1931 İsyanı; Öncesi ve Sonrası", Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 16, ss. 335- 363.
Göktürk, T. B. Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Ceride Kayıtlarında "Johnson Mektubu" ve Sonrası, htttp://docplayer.biz.tr/11787176-Turkiye-buyuk-millet-meclisi-tbmm-ceridekayitlarinda-johnson-mektubu-ve-sonrasi-ozet.html; Erişim Tarihi: 28.03.2017.
Gülen, A. (2012). "İnönü Hükümetleri'nin Kıbrıs Politikası (1961-1965)", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 50, Güz 2012, ss. 389-428.
Güler, Y. (2004). "Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin Kuruluşuna Kadar Kıbrıs Meselesi", Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, C. 5, Sayı 1, ss. 101-112.
Gündeş, O. N. (2010). İhtilallerin ve Anarşinin Yakın Tanığı, VPA Grup Basım ve Yayım, İstanbul.
Gürsoy, C. R.-Demirkent, I.-Çiçek, K.-Alasya, H. F.-Bıyıkoğlu, E. (2002). "Kıbrıs Maddesi", İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, Cilt: 25, Ankara.
İlhan, M. (2015). "Kıbrıs Sorununun Türk-Amerikan İlişkilerine Yansıması (1958-1974)", Türkiyat Mecmuası, C. 25/Güz 2015, ss. 255-280.
Johnson, M. M. O. “The Role of the Military in Turkish Politics”, http://www.airpower.au.mil/airchronicles/aureview/1982/janfeb/johnson.html, Erişim Tarihi: 26.01.2009.
Keser, U. (2012). "Kıbrıs Sorunu Bağlamında Türkiye'de 6/7 Eylül 1955 Olaylarına Kesitsel Bir Bakış", Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XII/25 (2012-Güz), ss. 181-226.
Pope, N. & H. (2004). Modern Türkiye’nin Kısa Tarihi Çıplak Türkiye, (Çev.: Deniz Öktem), Gelenek Yay., İstanbul.
Poyraz, V. (2008). Bir Cumhuriyet Valisinin Anıları, Bizim Kitaplar, İstanbul.
Savrun, E. (2017). "1571 Türk Yönetiminden, 1878-1925 İngiliz Taç Kolonisi'ne; Kıbrıs Üzerinde Enosis Faaliyetleri ve İngiliz Stratejisi", Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, Yıl: 2017, Cilt: 3, Sayı: 5, ss. 1-20.
Soysal, İ. (2000). Tarihçeleri ve Açıklamaları İle Birlikte Türkiye’nin Siyasi Andlaşmaları, I. Cilt (1920-1945), TTK Basımevi, Ankara.
Sunay, C. (2010). Türk Siyasetinde Sivil-Asker İlişkileri 27 Mayıs- 12 mart- 12 Eylül ve Sonrası, Orion Kitabevi, Ankara.
Sunay, C. (2016). "Cumhuriyet Tarihi Üzerine Kısa Bir Dönemlendirme Denemesi", İnsan&İnsan, Bilim Kültür Sanat ve Düşünce Dergisi, Sayı: 7, Kış 2016, ss. 64-98.
Şener, B. (2013). "1963-1964 Kıbrıs Krizi: Türk Dış Politikası Tarihinde Askerî, Siyasal ve Hukuksal Boyutlarıyla Bir Zorlayıcı Diplomasi Uygulaması", Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı: 205, Ağustos 2013, http://docplayer.biz.tr/673350-1963-1964-kibris-krizi-turk-dispolitikasi-tarihinde-askeri-siyasal-ve-hukuksal-boyutlariyla-bir-zorlayici-diplomasi uygulamasi.html, Erişim Tarihi: 25.05.2017.
Tayhani, İ. (2012). "20 Temmuz 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı'nın Kanada Basınındaki (The Global&Mail) Yansımaları", İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Cilt:1, Sayı: 1, ss. 178-199.
Uzunçarşılı, İ. H. (1995). Osmanlı Tarihi, III. Cilt I. Kısım, TTK Basımevi, Ankara.
Üskül, Z. (1997). Siyaset ve Asker, İmge Kitabevi, Ankara.
Vatansever, M. (2010). "Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi", Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 12, Özel Sayı, ss. 1487-1530.
Hürriyet, 1 Temmuz 1974.
Hürriyet, 2 Temmuz 1974.
Hürriyet, 12 Temmuz 1974.
Hürriyet, 14 Temmuz 1974.
Hürriyet, 16 Temmuz 1974.
Hürriyet, 17 Temmuz 1974.
Hürriyet, 18 Temmuz 1974.
Hürriyet, 19 Temmuz 1974.
Hürriyet, 20 Temmuz 1974.
Hürriyet, 21 Temmuz 1974.
Milliyet, 16 Temmuz 1974.
Milliyet, 20 Temmuz 1974.
Milliyet, 21 Temmuz 1974.
TBMM Tutanak Dergisi: Cilt: 22, Toplantı: 3, 4. Birleşim, 10.11.1967 Cuma.
TBMM Tutanak Dergisi: Cilt: 7, Toplantı: 7, 2. Birleşim, 17.11.1967 Cuma.
TBMM Tutanak Dergisi: Cilt:13, Toplantı: 13, 2. Birleşim, 18.7.1974 Perşembe.
TBMM Tutanak Dergisi (Gizli Oturum): Cilt: 13/1, Toplantı: 13, 2. Birleşim 2. Oturum, 18.7.1974 Perşembe.
TBMM Tutanak Dergisi: Cilt: 13, Toplantı: 13, 6. Birleşim, 19.9.1974 Perşembe.
TBMM Tutanak Dergisi (Gizli Oturum): Cilt: 13/1, Toplantı: 13, 3. Birleşim 1. ve 4. Oturum, 20.7.1974 Cumartesi.