Türk dili, çok geniş bir coğrafyada tarihi derinliği ve zenginliği sözle ifade edilemeyecek derecede öne çıkan ve farklı kültür merkezlerinde çeşitli konularda sayısız eserin üretildiği bir dildir. Bu dilin geçmişteki varlığının yansıması olan tarihî metinler, geçmişten bugüne kadar araştırmalara konu edilmiş ve değişik bakış açılarıyla ilgililerin hizmetine sunulmuştur. Türk dili ve edebiyatı araştırmalarına konu olan telif veya tercüme özellikli eserler, farklı dönemlere ait ve çok çeşitli konularda olabilmektedir. Türklerin İslamiyet'i kabul etmesiyle birlikte, Türkçe yoluyla oluşturdukları kültür, dilin muhafazasını devam ettirerek Arap alfabesiyle devam etmiştir. Bu süreçte hem Türkistan coğrafyasında hem de Anadolu sahasında Türklerin farklı boylarına mensup temsilcileri eser üreterek Türkçe esasında dil, edebiyat ve kültür inşasına devam etmişlerdir. Türklerin bu süreçte meydana getirdiği eserler, başlarda genellikle tercüme niteliğindedir. Belli bir üretme olgunluğuna erişildikten sonra orijinal eserler de kaleme alınmıştır. Bu dönemde tercüme özelliği taşıyan eserlerde kaynak dil, İslamiyet'in önemli etkisiyle genellikle Arapçadır. Birbirinden farklı ve çok çeşitli konularda Arapça olarak kaleme alınan eserler, dönemin Türk yazar ve şairleri tarafından Türk diline kazandırılmışlardır. Bu çalışmada, Ebi Abdillah bin Mu?ammed ibni ?âlibü'l-En?ârî ed-Dımış?î'nin Muhammed Râzî, İmam-ı Şâfî ve Şeyh Muhyiddîn-i Arabî, Abdurrezzak Kâşânî ile Eflatun, Aristoteles, İladus'un kıyafetname konusundaki fikirlerinden hareketle 1300 tarihinde tamamladığı Arapça Kitâbü'l-Âdâb ve's-Siyâset fî İlmi'n-Na?ar ve'lFerâset adlı eserinin Kıyâfetnâme adıyla Türkçeye çevirisi incelenmiştir. Arapçadan tercüme olması, yazımında farklı özelliklerin ortaya çıkması ve daha önce üzerinde durulan kıyafetname metinleriyle karşılaştırmalı incelemelere zemin oluşturması için bu metin çalışma konusu olarak seçilmiştir. Çalışmada kıyafet, kıyafet ilmi, kıyafet ilminin doğuşu, ilk kıyafetname örnekleri, Arapça ve Farsçada kıyafet ilmiyle ilgili yazılan eserler ve yazarları ile Türk dili ve edebiyatı dairesi içinde kıyafet ilmiyle oluşturulan eserler ve yazarları hakkında bilgi verilmiş, çalışmaya konu olan kıyafetname metni tanıtılmış, söz konusu kıyafetname metninin yazarı ve tercümanı hakkında bilgi verilmiştir. Daha sonra metinde tespit edilen bazı yazım özellikleri üzerinde durularak metnin her bölümünden birer tane olmak üzere örnekler çalışmaya eklenmiştir. Bu çalışmada incelenen metnin ilk sayfasının üst tarafında 178789 kayıt numarası bulunmaktadır. Metin, kapak sayfasıyla birlikte 48 sayfadan oluşmaktadır. Sayfa numaraları her sayfanın üst kısmında ve orta tarafta bulunmaktadır. Metnin ilk sayfasında 14; son sayfasında 5; geriye kalan bütün sayfalarda 19 satır bulunmaktadır. Mensur olarak yazılan metinde hareke kullanılmıştır. Metnin 2. ve 3. sayfalarında Allah'a şükür, Hz. Peygamber'e övgü ile ayet ve hadislere yer verilmiştir. Eserin 4. ila 7. sayfalarında ayet ve hadislerden hareketle hiçbir insanın ahlakı ve fiziksel özelliklerinin birbiriyle aynı olamayacağından bahsedilerek genel bir yargı olarak uzun boylu insanların yumuşak huylu, sakin ve hayır sahibi oldukları; kısa boylu insanların ise hareketlerinde çabuk ve öfkeli oldukları dile getirilmiştir. Ayrıca kişinin karakteri ve fiziksel özelliklerinin davranışlarına yansıdığı belirtilmiştir. Eserin 26 bölümden meydana geldiği belirtilmekle birlikte, metin içindeki başlıklara bakıldığında metnin 27 bölümden meydana geldiği görülmektedir. Ayrıca metin içinde ilgili bölümlerde hangi başlıkların yer alacağına dair açıklama yapılmıştır. Ancak yapılan açıklamada verilen sıralama ile metnin içeriğinde belirtilen sıralama birbirini tutmamaktadır. Mesela; metnin başında dokuzuncu bölümde "ağız dudak ve dişler"den bahsedileceği bildirilirken metnin içinde "ağız" dokuzuncu bölümde; "dişler" onuncu bölümde anlatılmaktadır. Metinde dile getirilen açıklamaların hangi şahsa ait olduğu, açıklamanın sonunda belirtilen işaretle ayırt edilmektedir. Buna göre, söz konusu açıklama Eflatun'dan alınmışsa ?) nun); Aristoteles'ten alınmışsa ?) tı); Mansûrî'den alınmışsa ?) sad); Muhammed Râzî'den alınmışsa ?) ze); İladus'tan alınmışsa ?) sin); İmam-ı Şâfî'den alınmışsa ?)ayın); Muhyiddîn-i Arabî'den alınmışsa ?) ye) harfiyle gösterilmiştir. Abdurrezzak Kâşânî için herhangi bir harf gösterilmemiştir. Söz konusu şahısların üzerinde hemfikir olduğu konular için açıklamaların başına veya sonuna ?) he) harfi eklenmiştir. Çalışma konusu olan ve kıyafetname kelimesinin esasını oluşturan kıyafet kelimesi, Arapça "takip etmek, iz takip etmek, peşi sıra gitmek, taklit etmek, olasılık, görünüm, tarz" anlamlarına gelen k-vf köküne dayanır. Eski Arabistan'da kâif kelimesi sadece yerdeki izleri takip edip bu izlerden anlamlar çıkaran kimseyi değil, aynı zamanda mesleği kişiler arasındaki benzerlikleri, özellikle ayaklardaki benzerliklere dayanarak akrabalık derecesini tespit eden kimseler için kullanılmıştır. Bilimsel bir terim olarak kıyafet, bir kimsenin saç, göz, kulak, el ayak vb. uzuvlarından ve dış görünüşünden onun ahlak ve karakter özelliklerini, başka bir deyişle zahirinden batınî vasıflarını tahmin ve tespit eden, kıyafe(t) ilmidir. Kıyâfetnâme de insanların fiziksel görünümlerinden onların kişilikleri, ruhsal durumları hakkında çıkarım yapmayı öğreten nazım ya da nesir biçiminde yazılmış eserlerdir. Metin, kıyafet ilmiyle ilgili önemli veriler ortaya koyarak diğer kıyafetnamelerle mukayeseli bir çalışma yapma imkânı vermektedir. Metinde sadece insanın hâl ve hareketlerine ve fizikî özelliklerine bağlı olarak karakter tahlili yapılmamış, aynı zamanda tabiatta var olan farklı canlı türlerinin sahip olduğu nitelikler göz önünde tutularak çeşitli yorumlara yer verilmiştir. Metinde dikkati çeken bir diğer özellik, yazım biçiminde zaman zaman alışılmış veya yerleşmiş kuralların dışına çıkılmış olmasıdır. Metinde tespit edilen yazım özelliklerinin içeriğiyle ilgili olmak üzere Arapça kökenli kelimelerin bir bölümü, hareke ve asıl harfin yerine başka bir harf kullanmak suretiyle Türkçenin kurallarına uygun hâle getirilerek yazılmıştır. Tespit edilen bir diğer yazım özelliği, aynı kelimenin harf veya hareke yardımıyla farklı biçimlerde yazılışlarıdır. Bu şekilde yazılan toplam üç örnek, aynı sayfada ikişer farklı imla özelliği ile tespit edilmiştir. Bazı kelimelerin olması gerektiği gibi değil, farklı harf ve hareke tercihleri ile yazıldığı görülmüştür. Bu şekilde çalışmanın ilgili bölümünde gösterilen ilk örnekte "b" (? (ünsüzü ile başlaması gereken kelime "p" (? (ile başlamış; ikincisinde "üstün" olması gereken hareke "ötre" olarak yazılmıştır. Diğer örneklerde sırasıyla elif (? (ile başlaması gereken kelimede ayın (? (harfi kullanılmış, son iki örnekte ise kelimede olması gereken harflerin (ç, p) tonlu biçimleri (c, b) tercih edilmiştir. Ayrıca metinde eşitlik hâli eki (+ÇA), gelecek zaman eki (- AcAk) ve fiilden isim yapan -IcI ekinde "c" ünsüzü yerine zaman zaman "ç" ünsüzünün tercih edildiği görülmektedir. Metinde tespit edilen bir diğer yazım özelliği, -An sıfat fiil ekinin ünlüsünün daima elif (? (ile gösterilmesidir. Söz konusu metne dair elde edilen veriler neticesinde, metnin yalnız edebiyat araştırmaları için değil, özellikle yazım ve anlatım özellikleri bakımından dil araştırmaları için de dikkate değer olduğunu belirtmek gerekir. Ayrıca insanın ve diğer canlıların fiziksel özelliklerinden yapılarıyla ilgili sonuç çıkarmaya dayalı olması nedeniyle psikoloji çalışmaları; dünyanın farklı milletlerinin genel özelliklerinden bahsettiği için sosyoloji araştırmaları; el içindeki işaretlerden hareketle karakter analizi yapılması nedeniyle falcılık; çoğunlukla insanı ve onun özelliklerini metnin konusu olarak belirlediği için halk bilimi araştırmaları için kıyafetname türü metinler, üzerinde çalışılması gereken kıymetli eserlerdir. Bu tür eserlerin telif veya tercüme yoluyla Türk dili ve edebiyatı alanına kazandırılmasıyla birlikte başta alan araştırmacıları olmak üzere, ilgili herkesin geçmişe bir kez daha minnet duygusuyla yaklaşmasını sağlayacaktır.

Turkish Language is a language, which becomes prominent with its historical depth and historical wealth in an enormous geographical area and which have initated to numerous works being composed about various topics indifferent cultural centers. Historical texts that are reflection of this language’s past existence, have been mentioned to studies from past to present and also being represented to relevant people with different aspects. Compilation or translation characteristic works have subjected to Turkish language and literature studies and also they can be written in a great variety of subject and they can belong to different periods. After the Turks had accepted Islam, they maintained their Culture (which they composed through Turkish Language) and their language with Arabic Alphabet. Within this period, Turkish People belonging to different tribes composed various kinds of literal works both in Turkestan Geography and in Anatolia Area and through these works they continued to build the Turkish language, literature and culture. At the beginning of this period, many of the works were translated from other languages and so they had translation characteristics, but after Turks had reached to producing maturity, they wrote original literal works. And also, because of the influence of Islam, source language of translated works were Arabic in general. A lot of Arabic works written in different kinds of subjects were translated to Turkish by Turkish authors and poets of that period. Abdillah bin Muḥammed ibni Ṭâlibü’l-Enṣârî ed-Dımışḳî composed a work named Kitâbü’l-Âdâb ve’s-Siyâset fî İlmi’n-Naẓar ve’lFerâset in 1300 and this work includes ideas of Muhammed Râzî, Imam Shafii’i and Sheik Muhyiddîn-i Arabî, Abdurrezzak Kashani and Plato, Aristo, İladus about Kıyafetname (Typology). In this study, the Turkish translation of that work named as Kıyafetname (Typology) was analyzed. This text was chosen as subject of the study because of its translation characteristic, different features in its orthography and also, for providing basis to comparative analysis between Kıyafetname (Typology) texts from past to present. In this study, information about typology, history of kıyafetname (typology), examples of kıyafetname (typology), works about kıyafetname (typology)written in Arabic and Persian and their writers, works being composed with kıyafetname (typology)in Turkish Literature and Language and their writes was given. Also the mentioned kıyafetname (typology)text, which is the subject of the study, was analyzed and information about its translator was given. After these information, some orthography features of the text were described and examples from every part of the text (just one example from all of them) were added to the study. On the top part of the analyzed text there is a registration number (178789). The text consists of 48 pages including the cover page. Page numbers are located on top part of every page and also in the middle of the text. There are 14 lines in the first page of the text; 5 lines in the last of the page; and 19 lines in the other pages of the text. The text was written as prosaic and vowel point was used in it. In the second and third pages of the text, the writer mentioned about thank to Allah, praise to the prophet, verses and hadiths. Between the fourth and seventh pages of the text, the writer mentioned through the verses and hadiths that moral structures and physical qualities of people can not be same as one another. In parallel that, the writer also mentioned that as a general opinion, tall people are tenderminded, calm and benefactor; in spite of that short people are angry. Besides it was specified that characteristic and physical qualities of people reflected on their behaviors. Even though the work is said to consist of 26 chapters, when all the titles are taken into consideration, it is obvious that the work consists of 27 chapters. Moreover, the titles that take part in certain chapters are also stated in the text. However, there seems to be a lack of consistency between the order of the statement and the order in the text’s statement. For example, even though the subjects of ‘’mouth, lips and teeth’’ are claimed to be in the beginning of the ninth chapter, the subject of ‘’mouth ‘’ is in the ninth chapter while ‘’teeth’’ are in the tenth chapter. The referred person in each statement could be found out based on the sign that is in the end of the statement. Therefore, if the aforementioned statement belonged to Plato, the letter ن) nun); if the aforementioned statement belonged to Aristoteles the letter ط) tı); if the aforementioned statement belonged to Mansûrî the letter ص) sad); if the aforementioned statement belonged to Muhammed Râzî the letter ز) ze); if the aforementioned statement belonged to İladus the letter س) sin); if the aforementioned statement belonged to Imam Shafii’i the letter ع)ayın); if the aforementioned statement belonged to Muhyiddîn-i Arabî the letter ى) ye) was stated. There was no letter or sign used for Abdurrezzak Kashani. Statements on which everyone of aforementioned people came to agree, the letter ھ) he) was stated. The word “kıyafet”, which is the subject of this study and composes the stem of the word kıyafetname (typology), is based upon kv-f stem that means “to follow, to imitate, possibility, appearance, style” in Arabic Language. In Antique Arabia, the word kaif was not only used for “the person who follows the traces” but it also used for “the person whose occupation is determining the degree of relationship and similarities between the others basing upon their similarities in their feet”. As a scientific word, kıyafet, is a typology that estimates and determines moral and characteristic properties of a person from her/his hair, eyes, ears, hands, legs and also his/her appearance. Kıyâfetnâme (Typology) is a work, which is written as verse or prose and which teaches deducing about people’s characteristic features and states of minds from their appearances. With revealing important information about kıyafetname (typology), the text enables people to make a comparative study with numbers are located on top part of every page and also in the middle of the text. There are 14 lines in the first page of the text; 5 lines in the last of the page; and 19 lines in the other pages of the text. The text was written as prosaic and vowel point was used in it. In the second and third pages of the text, the writer mentioned about thank to Allah, praise to the prophet, verses and hadiths. Between the fourth and seventh pages of the text, the writer mentioned through the verses and hadiths that moral structures and physical qualities of people can not be same as one another. In parallel that, the writer also mentioned that as a general opinion, tall people are tenderminded, calm and benefactor; in spite of that short people are angry. Besides it was specified that characteristic and physical qualities of people reflected on their behaviors. Even though the work is said to consist of 26 chapters, when all the titles are taken into consideration, it is obvious that the work consists of 27 chapters. Moreover, the titles that take part in certain chapters are also stated in the text. However, there seems to be a lack of consistency between the order of the statement and the order in the text’s statement. For example, even though the subjects of ‘’mouth, lips and teeth’’ are claimed to be in the beginning of the ninth chapter, the subject of ‘’mouth ‘’ is in the ninth chapter while ‘’teeth’’ are in the tenth chapter. The referred person in each statement could be found out based on the sign that is in the end of the statement. Therefore, if the aforementioned statement belonged to Plato, the letter ن) nun); if the aforementioned statement belonged to Aristoteles the letter ط) tı); if the aforementioned statement belonged to Mansûrî the letter ص) sad); if the aforementioned statement belonged to Muhammed Râzî the letter ز) ze); if the aforementioned statement belonged to İladus the letter س) sin); if the aforementioned statement belonged to Imam Shafii’i the letter ع)ayın); if the aforementioned statement belonged to Muhyiddîn-i Arabî the letter ى) ye) was stated. There was no letter or sign used for Abdurrezzak Kashani. Statements on which everyone of aforementioned people came to agree, the letter ھ) he) was stated. The word “kıyafet”, which is the subject of this study and composes the stem of the word kıyafetname (typology), is based upon kv-f stem that means “to follow, to imitate, possibility, appearance, style” in Arabic Language. In Antique Arabia, the word kaif was not only used for “the person who follows the traces” but it also used for “the person whose occupation is determining the degree of relationship and similarities between the others basing upon their similarities in their feet”. As a scientific word, kıyafet, is a typology that estimates and determines moral and characteristic properties of a person from her/his hair, eyes, ears, hands, legs and also his/her appearance. Kıyâfetnâme (Typology) is a work, which is written as verse or prose and which teaches deducing about people’s characteristic features and states of minds from their appearances. With revealing important information about kıyafetname (typology), the text enables people to make a comparative study wit