ALTIN ORDA-İLHANLI İLİŞKİLERİNDE DİNİN ROLÜ

Cengiz Han'ın liderliğinde toplanan Moğol kabileleri, XIII. yüzyılın ilk çeyreğinde büyük bir istila hareketi başlatmışlar, kısa sürede Asya ve Avrupa'da hızla yayılarak, hâkimiyet kurdukları alanlarda önemli devletler ihdas etmişlerdir. Bu büyük coğrafyada Cengiz Han'dan sonra oğulları ve torunları tarafından kurulan bu devletler bir süre sonra Cengiz Han'ın tanıdığı hakları çıkarlarına ters gördüklerinden gözardı etmişler, fırsat buldukları ilk andan itibaren birbirleriyle mücadele etmekten çekinmemişlerdir. Cengiz Han sağlığında batıda istila edilen yerlerin tamamını büyük oğlu Cuci'ye bırakmış, bu topraklar oğlu ve torunları tarafından idare edilmiş ve burada Atın Ordu devleti kurulmuştur. Mengü Han'ın büyük Moğol imparatorluğunun başına geçişine kadar dönem dönem bazı sürtüşmeler yaşansa da batıda ele geçirilen topraklar Cuci'nin oğullarının yönettiği Altın Orda hanlarına bırakılmıştı. Ancak Mengü Han döneminde Hülagu'nun komutasında düzenlenen batı seferiyle, Abbasi halifeliği yıkılıp, Irak ve Suriye'nin bir kısmı alınarak İran merkezli Ortadoğu'da İlhanlı devletinin kurulması Cengiz'in torunları arasında kavgaların büyümesine neden olmuştur. Bu çalışmamızda İlhanlılar ile Altın Orda arasında sürtüşmelerin temelini oluşturan ve Cengiz Han'ın vadettiği Altın Orda'ya verilmesi gereken haklar ile Azerbaycan toprakları üzerindeki hâkimiyet kavgası tarihsel süreç içerisinde ele alınacaktır. Ağırlıklı olarak İlhanlı-Altın Orda çekişmesinde dinin rolü, o dönemde Sünni Müslümanların liderlik ve koruyuculuğunu üstlenmeye çalışan Memlüklerin bu ilişkilerdeki etkisi üzerinde durulacaktır. Özellikle de Berke Han gibi İslamiyet'i benimsemiş Altın Orda Hanları döneminde büyük savaşlara kadar götüren bu çekişmelerde dini politikalar ve uygulamaların nasıl olduğu gösterilmeye çalışılacaktır

THE ROLE OF RELIGION ON GOLDEN HORDE-ILKHANID RELATIONS

Mongol tribes that gathered around Genghis Khan prompted an invasion movement in the first quarter of the XIIIth century and extended from Asia to Europe in a short period of time and founded remarkable factions on the lands they conquered. The states that were founded by the sons of Genghis Khan and his grandsons ignored the rights of Genghis of which he granted to subjects and fought with each other on many occasions. Genghis Khan left much of the lands he conquered and these lands were governed by his grandsons and founded the Golden Horde. Though some quarrels happened during the reign of Mongke Khan, the lands conquered thereof was left to Golden Horde led by the sons of Jochi. However, with the Western campaign by Hulagu during the Golden Horde, Abbasid Caliphate collapsed and gave birth to quarrels between the grandsons of Genghis after the establishment of Ilkhanids in the Middle East. The present study investigates the promised lands of Genghis for the Golden Horde and domination quest on the lands of Azerbaijan that constitutes the struggle between Ilkhanids and Golden Horde from a historical point of view. The role of religion in IlkhanidGolden Horde rivalry and the influence of Mamluks which exposed to be leader of the Sunni World would also be concerned. Especially, the conversion of Berke Khan to Islam who led the Golden Horde paved the way crucial wars and the reasons why these wars are occurred are to explained in detail regarding the role of religious policies and practices

PDF

___

Akkuş, Mustafa. (2011). İlhanlıların Anadolu’daki Dini Siyaseti. Yayınlanmamış Doktora Tezi Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Akkuş, Mustafa, (2014) “Anadolu Selçuklu Devletinin Yıkılmasında Kalenderi Grupların Rolü/ The Role Of Kalendar Groups In Collapse Of The Anatolıan Seljuk State”, Ahmet Topaloğlu Armağanı, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-,Volume 9/7 Spring 2014 pp 117-134, Doi Number: 10.7827/TurkishStudies.7364
Aksarayi, Kerimüddin Mahmut. (2000). Musameratü’l Ahbar. çev: Mürsel Öztürk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Cüveynî, Alâeddin Atâmelik. (1998). Tarih-i Cihanguşa, trc: Mürsel Öztürk, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Ebu’l Ferec, Gregory. (1999). Abul Farac Tarihi, çev: Ö R. Doğrul, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Grousset, Rene. (2006). Bozkır, İmparatorluğu. trç: M. Reşat Uzman. İstanbul: Ötüken Yayınları.
Gülensoy,Tuncer. (2007) “Moğolların Gizli Tarihi, Altan Topçi, Defter-İ Çingiz-Nâme, CengizNâme Ve Anonim Şibanî-Nâme’ye Göre Cengiz-Han’ın Soy Kütüğü/ The Famıly Tree Of Cengizhan”, Turkısh Studıes -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, Volume 2/2 Spring 2007, Ankara/Turkey. s.258-274
İbn Battûta, Ebû Abdullah Muhammed et-Tancî. (2004). İbn Battûta Seyahatnâmesi, çev. Sait Aykut. İstanbul: I-II, 3.b.
İbn Bibi, (1996). El Evamirül Alaiye Fil Umuril-Alaiye (Selçukname I-II) çev. Mürsel Öztürk, Ankara: 1000 Temel Eser Kültür Bakanlığı.
Kafalı, Mustafa. (1970). “Cuci Ulusu ve Ak Orda, Altın Orda, Gök Orda,” İ.E.F.T.D. S 24, s.59–68.
Kafalı, Mustafa. (1976). Altın Orda Hanlığının Kuruluş ve Yükseliş Devirleri. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
Kâşânî, Cemalü’d-din Ebul Kasım Abdullah b. Muhammed b. Ebi Tahir. (1992). Tarih-i Olcâytû, çev. Derya Örs. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kitapçı, Zekeriyya. (2000). Türk Boyları Arasında İslam Hidayet Fırtınası II. (Moğollar Arasında İslamiyet). Konya: Dizgi Ofset.
Makrizi, Takiyüddin Ahmed Ali. (1997). Kitabü’s-Sülük fi Ma’rifet-i Düveli’l- Mülük. Yay:
Muhammed Mustafa Ziyade. I-VIII. Beyrut: Darü’l- Kütübü’l-Ilmiyye.
Moğolların Gizli Tarihi. (1995) çev. Ahmet Temir. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Nüveyrî, Şihabüddin Ahmed b. Abdülvahhab. (2004). Nihayetü’l-Ereb fi Fununi’l-Edeb. I-XXXIII., Beyrut: Darü’l- Kütübü’l-Ilmiyye.
Reşidüddin, Fazlullah b. İmadüddevle et-Tabib el-Hemedani, (ty). Cami’u’t-Tevarih, I-II, trc: Muhammed Sadık Neş’et, Fuad Abdülmu’ti es-Sayyad, Muhammed Musa Hindavi, Kahire.
Roux, Jean Paul. (2002). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. çev: A. Kazancıgil. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Spuler, Bertold. (1987). İran Moğolları. çev: Cemal Köprülü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Tıesenhausen, W. De. (1941). Altın Ordu Devleti Tarihe Ait Metinler. Çev İ.H. İzmirli İstanbul.
Vladimirtsov, B.Y. (1987). Moğolların İçtimai Teşkilatı. Çev: A. İnan. Ankara: TTK Yayınları.
Yakubovskiy, A. Yu. (1992). Altın Ordu ve Çöküşü. Trc: Hasan Eren. Ankara: TTK Yayınları
Yuvalı Abdülkadir. (1985). “XIII. Yüzyılda Ön Asya’daki Siyasi Bloklaşma”. Türk Kültürü Dergisi, S.262, s.111-120.
Yuvalı Abdülkadir. (1993). "Kuruluş Döneminde Altınorda-İlhanlı, İlişkileri", ", Altınorda Devletini''nin, 750. Kuruluşu Sempozyumu, Tataristan-Kazan, Rusya, 9-10 Ağustos 1993, vol.2, pp.5-9.