SELÇUKLU TÜRKİYESİ’NDE TİCARET YOLLARI, LİMANLAR VE PAZAR YERLERİ

Selçuklu Türkiyesi'nde kervanların işlediği yolları; doğu-batı, kuzey-güney ve kuzeybatı-güneydoğu olarak, üç ana istikamete göre sınıflayabiliriz. Asya malları Avrupa'ya diğer yerler yanında, Türkiye üzerinden de giderdi. Bu yüzden Türkiye üzerinde doğu-batı istikametinde uzanan birçok işlek kervan yolu bulunuyordu. Karadeniz ile Akdeniz limanlarını ve Türkiye'nin güneyindeki ülkeleri Kırım, Deşt-i Kıpçak ve Rusya'ya bağlayan başlıca yollar kuzey-güney istikametinde uzanan yollardı. Ticaret yollarının uzandığı menziller Akdeniz ve Karadeniz'de ticaret limanlarına çıkmaktaydı. Milletlerarası ticaretin yoğun olarak yapıldığı bu limanlar; Akdeniz'de Antalya, Alaiye (Alanya), Ayas, Korykos (Kızkalesi) limanı vd. idi. Karadeniz'de ise özellikle Suğdak limanına mal götüren tüccar gemilerinin Sinop ve Samsun limanlarını kullandıklarını görmekteyiz. Milletlerarası ticaretin genişlemesi Anadolu'da birtakım milletlerarası pazarların (panayır-foire) teşekkülüne sebep oldu. Bu pazarlar genellikle şehirlerin uzağında, yabanda kurulduğu için yabanlu(ğ) adını alıyorlardı. Kayseri-Elbistan arasında, Anadolu ile Suriye ve Irak kervanlarının işlediği milletlerarası büyük bir kervan yolu üzerinde bu havalide, Karahisar ovasında bulunan Yabanlu Pazarı çok meşhur idi. Bunun dışında Mardin'in güneyinde Koçhisar (Dunaysir, Kızıltepe) önemli bir pazar olarak gelişmiş ve bir şehir haline gelmişti. Kayseri - Kırşehir yolu üzerinde kurulan "Ziyaret Pazarı", Ilgın'daki (âbı germ) "Yılgun Pazarı", Amasya - Tokat arasındaki "Azine Pazarı" Lâdik'te (Germiyan) kurulan "Alemeddin Pazarı", yine muhtelif yerlerde rastlanan "Türkmen Pazarı" gibi pazarlar Selçuklu Türkiyesi'nde ticaret yapılan önemli pazarlardandır

TRADE ROUTES, PORTS AND BAZAAR LOCATIONS IN ANATOLIAN SELJUK SULTANATE

The caravan trade routes of Anatolian Seljuk Sultanate can be classified in three main directions; east-west, north-south and northwest, southeast. Asian goods would travel to Europe, among other routes, mainly via Anatolia. For this reason, there were various busy caravan routes on Anatolia laying in west-east direction. Routes connecting Mediterranean and Black Sea ports and main roads connecting countries located South of Anatolia with Crimea, Kipchak Steppes (Deşt-i Kıpçak) and Russia were in the North-south direction. The endpoints of these roads would end in trade ports in Black Sea and Mediterranean. These ports where international trade was being made in great volumes were Antalya, Alaiye (Alanya), Ayas, Korykos (Kızkalesi) ports in Mediterranean. In Black Sea we observed that trade ships, especially those headed for Sudak port used Sinope and Samsun ports. Expanding volume of international trade resulted in organization of certain international fairs in Anatolia. These fares were called yabanlu(ğ) as they were often established outside of cities in the wilderness (yaban). The Yabanlu Bazaaar, located in Karahisar Plain, on a busy international caravan route located between Kayseri-Elbistan, where caravans from Anatolia, Syria and Iraq were frequenting, was well known Other than that, Koçhisar (Dunaysir, Kızıltepe), located south of Mardin developed as an important bazaar and became a city proper. Among the important bazaar of Seljuk Anatolia, we can count "Ziyaret Bazaar" on Kırşehir road, "Yılgun Bazaar" on Ilgın (Âb-ı Germ), "Azine Bazaar" between Amasya and Tokat, "Alemeddin Bazaar” on Lâdik (Germiyan)", and "Türkmen Bazaar” established at various locations. the beginning of 13th Century and the problems in Istanbul markets due to the conquest of Istanbul by Latins, we see a contrary case. Integration with the Muslim world and establishment of Seljuk palace and important centers throughout the country had helped the Turkish conquests to boost the trade. According to the resources of that period, the main economic activity was focused on trade in Seljuk country. At the end of 12th century, sultans, princes and wealthy people have shown great effort for the improvement of international trade. The long commercial routes that pass throughout the country also had a positive impact on carrying the trade in Seljuk Turkey to international level. The trade routes developed at the directions of westeast, south-north, south-east and north-west and the market places established at the important centers where these routes intersect, have played an important role in the development of trade. In 13th century; the caravan routes in Anatolia have connected the important trade centers to one another, and they were all intersecting at Konya, making the capital bound to all directions. As a result of conquests by Seljuk sultans, ports at the shores of Mediterranean and Black Sea have become the vital points of overseas trade. Antalya port was particularly an important gate for the merchants

___

  • Abduulafia, David (1993). Commerce and Conquest in The Meditarrancan 1100-1500, Brookfield, Part XIII, USA:
  • Ahmet Eflâki (1986). Ariflerin Menkıbeleri, Mevlâna ve Etrafındakiler, C. I, (çev. Tahsin Yazıcı), İstanbul:
  • Arıkan, Zeki (1990). “XIV. XVI. Yüzyıllarda Ayasuluğ”, Belleten, C. CLIV, Sayı, CCIX, s. 122- 123, Ankara:
  • Aslanapa, Oktay (1974). “Türk Denizciliği ve Selçuklu Tersaneleri”, Türk Kültürü, Sayı CVIL, s. 71-72, Ankara:
  • Aytaç, İsmail (2001). “Selçuklu Döneminde Malatya-Kahta Kervan Yolu ve Kervansarayları”, I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildirileri, C. I, s. 30, Konya:
  • Bayat, A. Haydar (1991). "Anadolu Selçuklu Hastane Vakfiyelerinin Tek Örneği Olarak Sivas Darüşşifası Vakfiyesi (1 Muharrem 615/30 Mart 1218)", Türk Kültürü, S.CCCXXXIII s.8,12-13,17, Ankara:
  • Bayburtluoğlu, Zafer (1995). "Caca Oğlu Nureddin'in Vakfiyesi'nde adı Geçen Yapılar" Vakıflar Dergisi, Sayı, XXV, s.7, Ankara:
  • Baykara, Tuncer (1990). Anadolu'nun Selçuklular Devrindeki Sosyal ve İktisadi Tarihi Üzerine Araştırmalar, İzmir:
  • Baykara, Tuncer (1990). Türkiye Selçukluları Devrinde Konya, Konya:
  • Baykara, Tuncer (1997). 1. Gıyaseddin Keyhusrev (Gazi-Şehit) , (T.T.K yay.), Ankara:
  • Bedirhan, Yaşar (1994). Ortaçağda İpek Yolu Hâkimiyeti ve Türkler, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Bedirhan, Yaşar (2015): Selçuklular ve Kafkasya, Nobel yayınları, Ankara:
  • Bedirhan, Yaşar (2014). “Türkiye Selçuklularında Dış Ticaret”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/5 Spring 2014, p. 371-402, Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7011: ANKARA-TURKEY:
  • Bostan, İdris (1989). “Alanya”, TDVİA. C. II, s. 339-340, İstanbul:
  • Boswort, C.E (1995): "Saldjûkids; Administirative, Social and Economic History, in Anatolia" The Encylopaedia of İslam, C.VIII (NewEdition), Leiden: Broquiere, Bertrando De la (2000): Deniz Aşırı Seyahat, (çev. İlhan Arda), İstanbul:
  • Cahen, Claud. (1994). Osmanlılardan Önce Anadoluda Türkler, (çev. Yıldız Moran), E yay. 3. Baskı, İstanbul:
  • Cahen, Cl. (2001). "XIII. Yüzyıl Başında Anadolu'da Ticaret" Cogito, Selçuklular İstanbul: Sayı, XXIX, (Yapı Kredi yay.)
  • Cahen, Claude (1972). “İbn Sa’id Sur L’Asie Mineure Seldjuqide”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. VI, Sayı X-XI, s. 47, Ankara:
  • Çay, Abdulhaluk, (1987). II. Küıçarslan, s. 1-115, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara:
  • Darkot, Besim (1997). “Samsun”, İA. C. X, s. 174, Eskişehir:
  • Demirkent, Işın (1999). “1101 Yılı Haçlı Seferleri Ordularının Anadolu’da Takip Ettiği Yollar Hakkında”, Uluslararası Haçlı Seferleri Sempozyumu (23-25 Haziran 1997 İstanbul), Ankara:
  • Devellioğlu, Ferit (2001). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Ebu’l-Farac, Gregory Ebü'l-Farac (1999). Ebu’l-Farac Tarihi, C. II, (çev. Ö. Rıza Doğrul), TTK. Yayınları, Ankara:
  • Edwards, R.W. (1987). The Fortifications of Armenian Cilicia, DOS XXIII, Washington:
  • Eichkoff, E. (1972). "Friedrich Barbarossa Anadolu'da, Sibila Kalesi ve İmparatorun Ölümü" VII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri (25-29 Eylül 1970), C.I, s.271, Ankara:
  • El- Kalkaşandi, Ebu’l-Abbas Şihabüddin ahmed b. Ali el-Kalkaşendi (1987). Subhu’l-Aşa fi Sınaâti’l-İnşâ, C. V, Beyrut:
  • Erdmann, Kurt (1961). Das Anatolische Karavansaray des 13. Jahrhunderts, I-II, Berlin:
  • Eskikurt, Adnan (2014). 7. Ve 12. Yüzyıllar Arasında Anadolu’yu Kateden Bazı Askeri Seferler ve Güzergahları”, Tarih Okulu Dergisi (TOD) Journal of History School (JOHS), Aralık 2014, December 2014, Yıl 7, Sayı XX, ss. 33-79. Year 7, Issue XX, pp. 33-79.
  • Est­Erabadi, Aziz bin Erdeşir (1990). Bezm–u Rezm, (çev. Mürsel Öztürk), Kültür Bakan-lığı Yayınları, Ankara:
  • Gündoğdu, Hamza (1991). “Aşkale Yakınlarında Karasu (Aşveyishan) Hanı”, Vakıflar Dergisi, Sayı, XXII, s. 137, Ankara:
  • Günel, Gökçe (2010). “Anadolu Selçuklu Dönemi’nde Anadolu’da İpek Yolu- KervansaraylarKöprüler”, Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, Sayı 29, s. 133- 146, Ankara:
  • Heaton, Herbert (1995). Avrupa İktisat Tarihi, İlk Çağlardan Sanayi Devrimine, (çev. M. Ali Kılıçbay), Ankara:
  • Heyd, W. (2000). Yakındoğu Ticaret Tarihi, (çev. E. Ziya Karal), TTK. Yayınları, Ankara: Hududu’l-Alam (The Regions of The World) (1937). (İng. çev. V. Minorsky), London:
  • Hüseynov, R. (1983). “Azerbaycan Tarihinin Kısa Özeti”, TDA. Dergisi, Sayı 83, s. 215, İstanbul: İbn Batuta Ebu Abdullah Muhammed İbn Battuta Tanci (1993). Tuhfetu'n-NuzzarfiGaraibi'lemsar ve Acaibi'I-Efsar, C. I, (çev. Mümin Çevik), İstanbul:
  • İbn Batuta, Ebu Abdullah Muhammed İbn Battuta Tanci (2015). İbn Battûta Seyahatnamesi, (çev. A. Sait Aykut), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul:
  • İbn Bibi el-Hüseyin b. MuHanımed b. Ali el-Ca'feri er-Rugadi (1996). el-Evamirü'I-Ala'iye fi'1- Umuri'l Ala'iye C. I, (çev. Mürsel Öztürk), Ankara:
  • İbn Cübeyr Ebul'l Hüseyn Muhammed İbni Ahmed İbni Cübeyr El-Kinani (1980). Rıhlet-ü İbn Cübeyr, Beyrut:
  • İbn Şeddâd (1983). Târih el-Melik ez- Zâhir, (Tah. Ahmed Huteyt), Beyrut, 1983
  • İbn Şeddad, İzzeddin İbn Şeddâd (2000). Baybars Tarih,i C. II, (trc. M. Şerefeddin Yaltkaya), TTK. Yayınları, Ankara:
  • İbnü’l-Esir el-Cezeri (2008). el-Kâmil fi’t-Tarih, C. XI, (çev. A. Kerim Özaydın), İstanbul: İlter, Fügen (1978). Osmanlılara Kadar Anadolu Türk Köprüleri, Ankara:
  • Kalloshyan, Kevork (2014). “Kilikya Ermeni Krallığının Doğuşu ve Çöküşü”, Yeni Türkiye Dergisi, Sayı, 60, s. 1-7, Ankara:
  • Kayaoğlu, İsmet (2016). “Anadolu Selçukluları Devrinde Ticari Hayat”, http: // dergiler. ankara. edu. tr/ dergiler/ 37/ 769/9762.pdf, Bakma tarihi ve saati: 29.02.2016, 16:20. Kazvini, Zekeriya b. Muhammed b. Mahmud Kazvinî (Tarihsiz). Asaru’l-Bilad Ahbar-ül İbad, (Nşr. Dar Sader), Beyrut:
  • Koca, Salim (1997). Sultan I. İzzeddin Keykavus (1211-1220) , s. 13-105, Ankara:
  • Konukçu, Enver (1999). “Şahrah-ı Garbi”, XII. TT.Kongresi Bildirileri, C. II, s. 649-650, Ankara:
  • Konyalı, İ. Hakkı (1997). Âbideleri ve Kitâbeleriyle Konya Tarihi , Nüve Kültür Merkezi, Konya:
  • Köymen, M. Altay (1977). “Türklerin Anadolu’da Denize İlk Ulaşmaları ve Türk Dehasının Jeopolitikten Faydalanarak Medeniyet Kurmada Gösterdiği Üstünlük”, Milli Kültür, C. I, Sayı IV, s. 14-15, Ankara:
  • Kramers, J. H. (1934). İslam Medeniyeti Tarihinde Coğrafya ve Ticaret, (çev. Ö. Rıza Doğrul), İstanbul:
  • Levtchenko, M.V. (1999). Bizans Tarihi / Kuruluşundan Yıkılışına Kadar, (Maide Selen) İstanbul:
  • Marco Polo (2015). Geziler Kitabı, (çev. Ö. Cemal Güngören), 2. Baskı, İstanbul:
  • Mazaheri, Ali (1972). Orta Çağda Müslümanların Yaşayışları, (çev. Bahriye Üçok), Varlık Yayınları, İstanbul:
  • Merçil, Erdoğan (2000). Türkiye Selçuklularında Meslekler, TTK. Yayınları, Ankara:
  • Müneccimbaşı, Ahmed b. Lütfullah (1285): Safaifü'I Ahbar ve Nevadiü'l Asar, C.II, Matba-i Amire, İstanbul:
  • Müneccimbaşı, Ahmed b. Lütfullah (1935). Müneccimbaşı'ya Göre Anadolu Selçukîleri, C. II, (Haz. Hasan Fehmi Turgal), İstanbul:
  • Naldan, Funda (2014). “Erzincan Bakırcılığı”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 Fall 2014, p. 775-796, Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7404 , ANKARA-TURKEY:
  • Nâsır-ı Husrev (1967). Sefername, (çev. Abdülvehap Tarzi), MEB. Yayınları, İstanbul:
  • Özcan, Koray (2016). “Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yerleşme Tipolojileri –I, Pazar yada PanayırYerleşmeleri”,https://earsiv.anadolu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11421/4 37/342584.pdf?sequence=1&isAlowed=y. Bakma tarih ve saati: 29.02.2016, 16:38.
  • Özergin, M. Kemal (1959). Anadolu Selçuklular Çağında Anadolu Yolları, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Özgen, Mutlu (2008). “Tokat Kenti’nin Ticaret Mekanları”, Vakıflar Dergisi, S. XXXI, s. 141- 204,Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara:
  • Pakalın, M. Zeki (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. II, İstanbul: Pegolotti, Francesco Balducci (1970). La Pratica Della Mercatura, (Yay. Allan Evans), Newyork:
  • Polat, M. Sait (2002). “Selçuklu Türkiyesinde Ticaret”, Türkler, C. VII, s. 182, Ankara:
  • Storm Rice, Seton Lloyd-D. (1964). Alanya, (Çev. Nermin Sinemoğlu), Ankara:
  • Rubruk, Wilhelm Von (2001). Moğolların Büyük Hanına Seyahat (1253-1255), (çev. Ergin Ayan), İstanbul:
  • Sevim, Ali (2002). "Keyhusrev I" T.D.V.I. A. C.XXV s. 347-349, Ankara:
  • Solak, Kürşat (2012). Tarih Okulu -The History School, Ocak - Nisan 2012 January - April 2012 Sayı XII, ss. 117-128. Number XII, pp. 117-128. İzmir:
  • Speros, Vryonis (1971). The Devline of Medieval Hellenism in Asia Minor and Process of İslamization from the Eleventh through the Fifteenth Century, Berkeley:
  • Strange, G. Le (1966). The Lands of the Eastern Caliphate, London:
  • Sümer, Faruk (1985). Yabanlu Pazarı- Selçuklular Devrinde Milletler Arası Büyük Bir Fuar, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını, İstanbul:
  • Şaman Doğan, Nermin (2014). “Selçuklu Döneminde Siyasi ve Bani Kimliği İle Zeyneddin Beşâre”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/10 Fall 2014, p. 957-976, Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7472, ANKARA-TURKEY:
  • Taneri, Aydın (1977). Türkiye Selçukluları Kültür Hayatı (Menakıbu’l-Arifine Göre), Konya:
  • Tavernier, J. B. (2006). Les Six Voyages de M. J. B. Javernier Seyahatnamesi [Stefanus Yerasimos'un Anısına ) , (çev. T. Tunçdoğan), İstanbul:
  • Tekindağ, Şehabettin (1937). “Alaeddin Keykubad ve Halefleri Zamanında Selçuklu Küçük Ermenistan Hudutları”, İÜEF. Tarih Dergisi, C. I, s. 30, İstanbul:
  • Tekindağ, Şehabettin (1954). “Karamanlılar’ın Gorigos Seferi”, İÜEF. Tarih Dergisi, C. VI, Sayı IX, s. 162-163, İstanbul:
  • Tekindağ, Şehabettin (1997). “Trabzon”, İA. C. CXII/I, s. 457-459, Eskişehir:
  • Temir, Ahmet (1989). Kırşehir Emiri Caca Oğlu Nur El-din'in 1272 Tarihli Arapça- Moğol ca Vakfiyesi, s. l 13,114,115, (T.T.Kyay. 2. Baskı) , Ankara:
  • Togan, Z. Velidi (1955). “Reşideddin’in Mektuplarında Anadolu’nun İktisadî ve Medenî Hayatına Ait Kayıtlar” İ.Ü. İ.F.M. C. XV No: 1-4, s. 45, İstanbul:
  • Tuncer, Orhan Cezmi (2007). Anadolu Kervan Yolları, Ankara:
  • Turan, Osman (1946). “Selçuklu Kervansarayları”, Belleten, C. X, Sayı, XXXIX, s. 474, Ankara:
  • Turan, Osman (1951). “Selçuklular Zamanında Sivas Şehri”, A.Ü. DTCF Dergisi, C. IX, Sayı 4, s. 447-457, Ankara:
  • Turan, Osman (1997). " Kekubâd I." İ.A. C. VI s. 645-659, Eskişehir:
  • Turan, Osman (1997). "Keyhusrev I" İ.A. C.VI s. 613-619, Eskişehir:
  • Turan, Osman (1997). "Kılıçarslan II." İ.A. C. VI s. 688-702, Eskişehir:
  • Turan, Osman (1997). "Süleyman-şâh II. " İ.A. C. XI s. 219-231, Eskişehir:
  • Turan, Osman (1998). Tarihi Akışı İçinde Din ve Medeniyet, Boğaziçi Yayınları, İstanbul:
  • Turan, Osman (2014). Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar, Metin, Tercüme ve Araştırmalar, TTK. Yayınları, Ankara:
  • Turan, Osman (2015). Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul:
  • Turan, Şerafettin (1990). Türkiye İtalya İlşkileri I (Selçuklulardan Bizans’ın Sona Erişine Kadar), İstanbul:
  • Uyumaz, Emine (1997). Sultan I. Alâeddin Keykubat Devri Selçuklu Tarihi (1220-1237), İstanbul: Yayınlanmamış Doktora Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Yardım, Ali (2002). İstanbul’un 550. Fetih Yılı İçin Alanya Kitabeleri (Tespit, Tescil, Tasnif ve Değerlendirme), İstanbul:
  • Yazıcı, Tahsin (1997). "Tebrizî" İ.A. C. XII/II s. 101, Eskişehir:
  • Yinanç, M. Halil - Besim Darkot (1997). “Alaiye”, İA. C. I, 286-287, Eskişehir:
  • Yinanç, Refet (1991). "Sivas Abideleri ve Vakıfları I." Vakıflar Dergisi, S. XXII , s. 19, Ankara: