19. YÜZYILDAN CUMHURİYET DÖNEMİNE TÜRK MOBİLYA SANATI VE MOBİLYA ÜRETİMİNİN GELİŞİMİ

Türk- İslam kültüründe sedir, yüklük, niş gibi yapıyla birlikte biçimlenen Batılılaşma/Modernleşme sürecine girmiştir. Bu sürecin başlamasında Avrupa ülkeleri ile başlayan siyasal, ekonomik ve kültürel ilişkilerin yoğunlaşması etkili olmuştur. 19. Yüzyılın ikinci yarısından sonra, öncelikle saraylarda ve daha sonra da toplumun elit tabakasına ait konutlarda yapıyla biçimlenen sabit iç mekân donatıları yerine Batı tarzı mobilyalar kullanılmaya başlanmıştır. Batı tarzı mobilyanın kullanımı zamanla toplumun diğer kesimlerinde de yaygınlık kazanmıştır. İlk Batı tarzı mobilya üretimi Yıldız Sarayı'nda Padişah II. Abdülhamid tarafından açılan ve Tamirhane-i Hümayun olarak isimlendirilen marangozhane bünyesinde olmuştur. Kendisi de usta bir marangoz olan Sultan Abdülhamid'in bizzat çalıştığı ve gelişimi için uğraşlar verdiği bu atölyede yetişen marangozlar, döşeme ustaları ve oyma ustalarının atölyenin kapanmasından sonra saraydan ayrılarak kendi mobilya atölyelerini kurmasıyla Osmanlı'nın son dönemi ile Cumhuriyetin ilk yıllarında mobilya üretimi gelişmiştir. Bu çalışma kapsamında Osmanlı'nın son döneminde mobilya üretiminin gelişimi, Tamirhane-i Hümayun ve başta İstanbul Sanayi Mektebi ( Dersaadet Sanayi Mektebi) olmak üzere İzmir, Bursa, Diyarbakır, Kastamonu İşkodra, Bosna gibi çeşitli şehirlerde mobilya yapımı ve mobilyaya ilişkin alanlarda teknik eğitim veren kurumlar ile bunların Cumhuriyet döneminde mobilya üretiminin bir sektör haline gelmesindeki katkıları ve yansımaları incelenecektir. Çalışmanın konuyla ilgili Türk mobilya sanatı ve mobilya üretimi sektörüne ilişkin diğer çalışmalara yazılı bir kaynak teşkil etmesi amaçlanmıştır

ART OF TURKISH FURNITURE FROM 19TH CENTURY UNTIL REPUBLICAN PERIOD AND DEVELOPMENT OF FURNITURE PRODUCTION

Indoor outfit culture which was shaped with structures such as couch, alcove and niche in Turkish-Islamic culture get into Westernization/Modernization process in 19th century. Intense political, economic and cultural relations with European countries were also effective in the initiation of this process. After the second half of the 19thcentury, Western style furniture started to be used instead of fixed indoor outfit which was shaped with the structure first of all in palaces and then in the houses of aristocracy. Use of Western style furniture became common in other sections of society in time. The first Western style furniture production began in the carpenters sections of Yıldız Palace which was named as Tamirhane-i Hümayun (Imperial Repair-shop) and founded by II. Abdulhamid. Carpenters, upholster masters and engravers who were trained in this workshop where Sultan Abdulhamid, as a skilled carpenter himself, also worked and made great effort for its development left the palace after the section was closed and founded their own furniture workshops which resulted in the improvement of furniture production in the final period of Ottoman Empire and first years of Republican Period. Within the scope of this study, the reflections and contributions of development of furniture production in the last period of Ottoman Empire on primarily Tamirhane-i Hümayun and Istanbul School of Industry (Dersaadet Sanayi Mektebi) and on furniture production in cities such as Izmir, Bursa, Diyarbakır, Kastamonu İşkodra, Bosnia and on institutions which give technical education about furniture and furniture production becoming a sector in Republican period. It was aimed that the study would serve as a written resource for other studies in art of Turkish furniture and furniture production

PDF

___

Akın, N., (2002). 19. yy.’ın İkinci Yarısında Galata ve Pera. İstanbul: Literatür Yayınları.
Akça, G. (2017). Fütüvvetçilikte ve Türk fütüvvetçiliğinde (ahilik) ideal insan ve ahlâkı. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 12/3, s. 41-58.
Annuaire Commercial Turc. Edition 1924- 1925.İstan bul
Arıburun, L.N. E., (2012). 19. Yüzyıl Osmanlı Saray Mobilyaları: Batılılaşma Etkisi ve Biçimsel Açıdan Yemek Kültüründeki Değişim Süreci. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Dr. Tezi.
Artukoğlu, P., (2009). Batılılaşma’nın Osmanlı Aile Yaşamındaki İzleri, 7. Uluslar arası Türk Kültürü Kongresi Türk ve Dünya Kültüründe İstanbul, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi, 5-10 Ekim 2009, Ankara 47-57.
Baskıcı, M. (2002). Osmanlı Anadolu’sunda Sigorta Piyasası 1860- 1918. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi. Cilt: 57, Sayı: 4.
Bicik, M. (2008). Bilinmeyen Yönleriyle II. Abdülhamid. İstanbul: Akis Kitap.
BOA/ Y. PRK. SGE/ 4/1 numaralı, Hicri 05/M/1308 (Miladi 21 Ağustos 1890) tarihli belge.
Boratav,K. (2007). Türkiye İktisat Tarihi. İstanbul: İmge Yayınları.
Çınar, H., (2005). An Overview of the Furniture Design Education and the Furniture Industry in Turkey, Education and Science. 2005, Vol. 30, No 137 (82-88).
ÇKA, Mobilya Sektörü Araştırma Analiz Raporu, 2014.
Demirarslan, D. (2006). Batılılaşma Etkisiyle Osmanlıda Oturma Mobilyasının Gelişimi, Arkeoloji Sanat Dergisi, Sayı 122 Mayıs.
Demirarslan, D., (2009). Batılılaşma/ Modernleşme Sürecinde Türk Barınma Kültüründeki Değişimin İstanbul Kent Dokusuna Yansımaları, 7. Uluslar arası Türk Kültürü Kongresi Türk ve Dünya Kültüründe İstanbul, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi, 5-10 Ekim 2009.
Demirarslan, D.,(2014).Sultan Abdülhamid Han’ın Mobilya Sanatına İlgisi, Sultan II.Abdülhamid Sempozyumu, Bildiri kitabı, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 3. Cilt, 2014, s: 159-200.
Demirarslan, D. (2015).Standardization of Furniture Design and Production in Turkey, 12th International Conference Standardization, Protypes and Quality: A Means of Balkan Countries’ Collaboration. Kocaeli, 22-24 October 2015, 355-360.
Demirarslan, D. (2016). The Development of Furniture Production in Ottoman Empire and Its Reflections to the Republic Period, II. Uluslararası Mobilya Kongresi, Bildiri Kitabı, Muğla, 13-15 Ekim 2016.
Demiryürek, M. (2010). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Değişen Moda Anlayışının Edebiyata Yansımaları (1860-1923). Turkish Studies. Vol. 5/3, Summer 2010.s. 1009-1043.
Emiroğlu, K., (2001). Gündelik Hayatımızın Tarihi, Ankara: Dost Yayınları.
Etingü, T. (1966). Sultan Hamid’in Mobilyası. Hayat Tarih Mecmuası. Nisan -1966, sayı:3.
Genç, Y., Küçük, M., Gündoğdu ,R., Satar, S., Karaca, İ., Yıldırım, H.,O., Yılmaz, N. (2010).
Başbakanlık Osmanlı Arşivleri Rehberi. İstanbul: T.C. Başbakanlık Devler Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, yayın no: 108.
Genç, H., (2010). Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Zonguldak’ta Nüfus, Ticaret ve Sanayi (1920–1932).
ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 6, Sayı 12, s. 137–152.
Göker, M. (2009). Türklerde Oturma Elemanlarının Tarihsel Gelişim Süreci. Zeitschrift für die Welt der Türken, Journal of World of Turks. Vol. 1, No. 1, 163-169.
Hammer, J. (1836). Histoire de l’Empire Ottoman. Çev. Heller, J., Paris.
Hitzel, F., Perot, J., Anhegger, R. (2001). Hatice Sultan ve Melling Kalfa. İstanbul: Türk Tarih Vakfı Yayınları.
Hitzel, F. (2010). Harp ve Sulh Avrupa ve Osmanlılar. İstanbul: IFEA Kitapevi.
İnalcık, H., Göyünç, N., Lowrey, H. (1982). Osmanlı Araştırmaları III. İstanbul.
İrez, F., (1988). XIX. Yüzyıl Osmanlı Saray Mobilyası. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
İsmail, N. (1933). “Güzel San’atların Memleketimizde İnkişafına Dair Proje ve Kanun Layihaları Esbabı Mucibe Raporu”, Arkitekt, s.7.
Faroquhi, S. (2002). Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Kalyoncu, H. (2015). ‘Ehl-İ Hiref-İ Hassa’ Teşkilatının Osmanlı Kültür Ve Sanat Yaşamındaki Yeri Ve Önemi. International Journal of Social Science, Number: 33, s. 279-294.
Kapcı, H. (2013). Osmanlı Eğitim Sisteminde Disiplin: Darülhayr-İ Âli Örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. Cilt: 6, Sayı: 28, Volume: 6 Issue: 28,Güz 2013.
Koç, B., Baskıcı, M. (2013). Bozkırdan Sanayinin Başkentine Ankara Sanayi Tarihi. Ankara Sanayi Odası.
Küçükerman, Ö., (1998). Osmanlı İmparatorluğu’nda Mobilya- I. Tombak Antika Kültürü Koleksiyon ve Sanat Dergisi, Sayı 21, s. 22-30. İstanbul.
Mobilya Meselesi. (1948). Arkitekt. sayı:199-200, sayfa: 173-177.
OAIB, Mobilya Sektör Raporu, 2011.
OAIB, Mobilya Sektör Raporu, 2016
Ortaylı, I. (2008). Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi. Ankara: Cedit Neşriyat.
Osmanoğlu, A., (2008). Babam Sultan Abdülhamid. ed. Elif Çakır. Selis Kitaplar: 86, İnceleme - Araştırma: 17. İstanbul: Selis Kitaplar.
Özer, İ., (2005). Batılaşma ya da Batılılaşma. İstanbul: Truva Yayınları.
Özkaraman, S.M., (2004). Türkiye’de 1800-2004 Yılları Arasındaki Değişim Süreci İçinde Tasarımı Etkileyen Faktörler ve Bir Örnek Olarak Mobilya Üretimi Modeli. Doktora Tezi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
Ökçün, G., (1970). Osmanlı Sanayi 1913- 1915 Yılları Sanayi İstatistiki. Tarihi İstatistikler Dizisi, Cilt 4. Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü.
Öztel, M., (2011). Osmanlı Devleti’nde Sosyoekonomik Yapısıyla Öne Çıkan Vilayet ve Sancakların Kamu Maliyesindeki Yeri ve Önemi (1325-1327/1909-1912), Maliye Dergisi, Sayı 160 Ocak -Haziran 2011, 204-227.
Şehsuvaroğlu, H., “Eski İskemle ve Koltuklara Dair”, http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/17687/001583556010.pdf?seq uence=1&isAllowed=y, erişim tarihi: 27.06.2015.
Semiz, Y., Kuş, R., “Osmanlı’da Mesleki Teknik Eğitim, İstanbul Sanayi Mektebi, http://turkoloji.cu.edu.tr/GENEL/yasar_semiz_recai_kus_osmanlida_mesleki_teknik_egiti m.pdf, erişim tarihi: 27.06.2015.
Şahin,H., (2011). Osmanlı Döneminde Maraş’ta İktisadi Faaliyetler: 19. Yüzyılın Sonu ve 20. Yüzyılın Başlarında, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (http://sbe.gantep.edu.tr) 2011 10(3):1057 -1076.
Şumnu, U. (2013). Erken Cumhuriyet Döneminde Mobilya. Ankara: İç Mimarlar Odası Yayını, 2013.
TCBDA/CAK, 18/12/1939, 17447, 166.155.6
TCBDA/CAK, 2/17788, 25/4/1942
TCBDA/CAK, 2/17928, 20/5/1942
Terzi, A., (2000). Hazine-i Hassa Nezareti. Ankara: Türk Tarih Kurumu. TOBB, Türkiye Mobilya Ürünleri Meclisi Sektör Raporu, 2012.
Tosun, Ç., B., Özsu, A.C., (2014). “Cumhuriyet Döneminin Art Deco Mobilya Tasarımları: Selahattin Refik Sırmalı ve Atatürk’ün Çalışma Odası”, Ankara Araştırmaları Dergisi Journal of Ankara Studies, 2(2), 216-235, Aralık/December 2014.
Turan, G. (2009). Türkiye’de Erken Cumhuriyet Dönemi Zanaat ve Endüstri Üretiminde Tasarım.
İstanbul: İstanbul Teknik Üniversites, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Dr. Tezi.
Türkoğlu, S., (1999).Marangoz Padişah Sultan II. Abdülhamid, Antik Dekor Dergisi, Sayı: 50.
Yazıcıoğlu, H., (2001). Safranbolu Tarihi. İstanbul: Şa-To Türkiyat Yayınları.
Uzunarslan, Ş., (2002). Erken Cumhuriyet Dönemi Konutlarında Mekân ve Mobilya. Sanatta Yeterlik Tezi. İstanbul : Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü İç Mimarlık Ana Sanat Dalı.
URL-1: Yıldırım, M.A., “II. Meşrutiyet Devrinde Vilayet Sanayi Mekteplerini Yeniden Yapılandırma Girişimleri: Vilâyet Sanayi Mektepleri Tertibatı,”, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/18/1744/18525.pdf, erişim tarihi: 27.06.2015.
URL2:http://www.houshamadyan.org/en/mapottomanempire/vilayetofmamuratulazizharput/har putkaza/economy/trades.html, erişim tarihi: 27.06.2015.
URL 3: http://www.datumm.org/tr/firma?id=12, erişim tarihi: 27.06.2015.
URl- 4: http://www.yaylahaber.com/iskilip/iskilip-halk-egitim-yeni-binasina-tasindi.htm, erişim tarihi: 27.06.2015.
URL-5: http://www.ito.org.tr/itoyayin/0017976b.pdf, erişim tarihi: 03.11.2017.
URL-6: http://www.datumm.org/tr/hakkimizda Yasa, B., D., (2013). 19. Y.Y.’dan Cumhuriyete Osmanlı İmparatorluğu’ndan Devralınan Girişimcilik Mirası. Akademik Bakış Dergisi, Sayı: 39 Kasım – Aralık 2013.
Yaşar, F.T. (2012). Geç Dönem Osmanlı Âdâb-ı Muaşeret Kitaplarında Hane Tanzimi ve Salon Adabı. Turkish Studies. Vol 7/2, 2012, s. 2919-2938.
Yavuz, Y., (2003). Kimliğinin İzinde III: Yeni Başkentte, M. Vedat Tek: Kimliğinin İzinde Bir Mimar içinde, Haz. Batur, A., 173-215, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Yurttadur, O., Cimilli, C. III. Selim Ve Döneminde Osmanlı Sarayı’ndaki Kültürel Hayatın Sanat Ve Mimarideki Etkileri. Kalemişi Dergisi. Cilt 3, Sayı 5, s. 121- 146.