18. YÜZYILDAN AHŞAP DİREKLİ İKİ CAMİ

Türk mimarlık tarihinde ahşap direkli ve tavanlı câmi geleneğinin kökleri Karahanlı devrine kadar gitmektedir. Büyük Selçuklu ve Gazneli devirlerinde yaşatılan bu gelenek Anadolu Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı devirlerinde de devam etmiştir. Bu bağlamda Anadolu Selçuklu devrinde Orta Anadolu ve İç batı Anadolu'da yoğunlaşan ahşap direkli câmilerin bazıları zengin kalem işleriyle bezenmişlerdi. Selçukluların ardından beylikler döneminde de ahşap câmi geleneği devam etmiştir. Bu dönemde Ankara, Konya, Beyşehir, Kastamonu, Niğde ve Afyon çevreleri başta olmak üzere Anadolu'nun birçok yöresinde ahşap direkli ve tavanlı ibadet yapılarıyla karşılaşılır. Osmanlı döneminde bu gelenek unutulmamış; imparatorluğun yayıldığı geniş coğrafyadaki birçok merkezde çok sayıda ahşap direkli ve tavanlı câmi inşa edilmiştir. Osmanlı sahasındaki bu uygulamanın 14. yüzyıldan 20. yüzyıl başlarına kadar sürdürüldüğü anlaşılmaktadır. Türkiye'nin birçok yöresinde olduğu gibi Çanakkale çevresinde de ahşap direkli ve tavanlı câmiler inşa edilmiştir. Bunlar daha çok 18.-19. yüzyıllara ait örneklerdir. Bu yazı kapsamında söz konusu örnekler arasından Çanakkale'nin Yenice ilçesinde bulunan Pazarköy Câmii ve Ayvacık'a bağlı Babakale köyündeki ulu câmi ele alınmıştır. Ahşap direkli ve ahşap tavanlı mimarileriyle benzeşen Pazarköy Câmii ve Babakale Ulu Câmii, kitâbelerine göre 18. yüzyılda yapılmışlardır. Her iki yapı da, orta sahnı çok geniş tutulmuş bir plan ortaya koyarlar. Pazarköy Câmii'nin cepheleri onarımlar sırasında biraz değişmiş olmalıdır. Lâle devrinde Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'nın damadı Kaymak Mustafa Paşa tarafından yaptırılan Babakale Ulu Câmii ise daha özgün bir mimariye sahiptir. Yapı son olarak Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilmiştir. Pazarköy Câmii bezeme açısından çok sadedir. Buna karşılık Babakale Ulu Câmii; ahşap destekler üzerindeki bazı plastik bezemeler, tavan göbeği, mermer şadırvandaki bezemeler ve kitâbelerinin üslubu ile Lâle devrinin karakterini yansıtır

TWO WOODEN-PILLARED MOSQUES FROM 18TH CENTURY

The use of wooden pillars and ceilings in Turkish architectural history dates back to the Karahanids. This practice was maintained during the Great Seljukian and Ghaznavid periods and continued in the Anatolian Seljukian, Principalities (Beyliqs) and Ottoman periods. In this sense, some of the mosques with wooden pillars common in Central and Inner Western Anatolia were embellished with a large variety of paintings. Following the Seljukian period, wooden mosque tradition was preserved also in the principalities period, when religious constructions with wooden pillars and ceilings were erected in a great many parts of Anatolia, particularly in and around Ankara, Konya, Beyşehir, Kastamonu, Niğde, and Afyon. Ottomans kept practicing this construction tradition. Scores of mosques with wooden pillars and ceilings were built in most of the regions annexed by the Ottomans. It is well understood that this practice was observed on lands under the Ottoman rule from 14th through 20th century. As in many provinces of Turkey, mosques with wooden pillars and ceilings were constructed in Çanakkale as well, mostly from 18th or 19th century. For the purpose of the study, Pazarköy Mosque in Yenice (Çanakakle) and Great Mosque of Babakale Village (Ayvacık) were analyzed and described. These two mosques with similar architectural properties were constructed in the 18th century as expressed in their inscriptions. Both structures have large naves. The façades of Pazarköy Câmi must have been modified during the restoration work. Babakale Great Mosque erected by Kaymak Mustafa Paşa, the son-in-law of Damat İbrahim Pasha of Nevşehir in the Tulip Era. It has a more authentic architectural structure. It was last restored by the Directorate General of Foundations. Pazarköy Mosque is poor in ornamentation. On the contrary, Babakale Great Mosque is characterized by the stylistic properties of the Tulip Era which are eminent in some of the plastic ornaments on the wooden pillars and in the ornaments and inscriptions on the ceiling rose/hub and marble shadirvan (ablution fountain)

PDF

___

AKTEPE, Münir, (1969), “XVIII. Yüzyıl Vezirlerinden Kapdân-ı Derya Kaymak Mustafa Paşa’ya Ait Vakfiyeler”, Vakıflar Dergisi, VIII, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara: 15-36.
ARIK,Rüçhan, (1973), Batılılaşma Dönemi Türk Mimarisi Örneklerinden Anadolu’da Üç Ahşap Câmi, A.Ü.Dil ve Tarih Coğrafya Fak.Yayını, Ankara.
ASLANAPA, Oktay, (1984), Türk Sanatı, İstanbul.
ATAK, Erkan, (2014), Anadolu’da Lâle Devri Mimarisi (İstanbul Dışı Örnekler Üzerine Bir Araştırma), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Çanakkale.
Çanakkale Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Arşivi.
ÇAL,Halit, (2000), Niğde Şehrindeki Ahşap Tavanlı Câmiler ve Mescitler, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
ÇERKEZ, Murat, (2005),Merzifon’da Türk Devri Mimari Eserleri, C.I-II, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
DİYARBEKİRLİ, Nejat, (1972), Hun Sanatı, İstanbul.
ERDEMİR, Yaşar, (1985), Konya ve Yöresindeki Nakışlı Ahşap Câmiler, Selçuk Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü,(Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya.
ERDEMİR,Yaşar, (1999), Beyşehir Eşrefoğlu Süleyman Bey Câmi ve Külliyesi, Beyşehir Vakfı Yayınları, Beyşehir.
ESİN,Emel, (1967), Antecedents and Development of Buddhist and Manichean Turkish Art in Eastern Turkestan and Kansu, İstanbul.
ESKİCİ, Bekir, (1998), Ankara Mihrapları, Ankara Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
İZGİ, Özkan, (1989), Çin Elçisi Wang Yen Te’nin Uygur Seyahatnamesi, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara.
KUNTER, Halim Baki, (1956), “Türk Vakıflarının Milliyetçilik Cephesi”, Vakıflar Dergisi, III, Vakıflar Umum Müdürlüğü Yayını, Ankara: 1-11.
KURAN,Aptullah, (1972), “Anadolu’da Ahşap Sütunlu Selçuklu Mimarisi”, Malazgirt Armağanı, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara, s.179-186.
ÖGEL,Bahaeddin, (1985), Türk Kültür Tarihine Giriş, III, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İkinci Baskı, Ankara.
TÜRKER, Çiğdem, (1988), “Anadolu Yarımadasının En Batı Ucunda Yer Alan Tipik Bir Osmanlı Köyü: Babakale”, Türk Etnografya Dergisi, XVIII, Ankara: 139-151.
UYSAL, Ali Osman, (2008), “Kaymak Mustafa Paşa’nın Hâtırası: Babakale”, Ayvacık Değerleri Sempozyumu (ÇOMÜ 29-30 Ağustos 2008), Çanakkale, s.117-150.
UYSAL, Ali Osman, (2010), “Çanakkale İli Ortaçağ ve Türk Dönemi Yüzey Araştırması (2008)”, 27. Araştırma Sonuçları Toplantısı (Denizli 25-29 Mayıs 2009), C.3, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara, s.151- 161.
UYSAL, Ali Osman, (2013), “Çanakkale İli Lapseki, Biga, Çan, Bayramiç, Ayvacık, Ezine İlçelerinde Türk Dönemi Yüzey Araştırması (2010)”, 29. Araştırma Sonuçları Toplantısı (Malatya 23-28 Mayıs 2011), C.1, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara, s.27-49.
UYSAL, Zekiye,(1994), “Afyon Ulu Câmii’nin Ahşap Üzerine Boyalı Nakışları”, 3. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu (Afyonkarahisar, 22-24 Ekim 1993), Afyon, s.236-248.
UYSAL, Zekiye, (2001), Ankara Mescitlerinde Kalem İşi Süslemeler (XIV.-XV. Yüzyıl), ÇÖMÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale.
UYSAL,Zekiye, (2002), “XIV-XV. Yüzyıl Ankara Mescitlerinde Kalemişi Süslemeler”, Uluslararası Sanat Tarihi Sempozyumu, Prof.Dr. Gönül Öney’e Armağan (Ege Üniversitesi, 10-13 Ekim 2001), İzmir, s.579-590.
UYSAL, Zekiye, (2004), “Das Spiel der Farben: Blütenpracht auf Holz ziert die frühen Gebetshäuser in Ankara”, Antike Welt, Zeitschrift für Archäologie und Kulturgeschichte, Heft.5, p.87-91.
UYSAL, Zekiye, (2011), Çanakkale bölgesindeki Ahşap Direkli Câmiler, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Bilimsel Araştırma Komisyonu (BAP) Başkanlığı (Yayınlanmamış Araştırma Raporu), Çanakkale.
UYSAL, Zekiye, (2013), “Ankara’da Lâle Devrinden Kalem İşi Bezemeli Bir Yapı: Ağaç Ayak Câmii”, EKEV Akademi Dergisi, Sayı:54, s.123-141.
Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi.Ankara.