İNÖNÜ DÖNEMİ’NİN “RESMİ OLMAYAN” TARİHİ MUHAFAZAKARLARIN DÜN ALGISI

Atatürk'ün ölümünden sonra gelen yıllarda Türk düşünce hayatında görece bir hareketliliğin başladığını söylemek mümkündür. Özellikle 1945 sonrası dönem Cumhuriyet'in modernleşme anlayışına ve uygulamalarına ciddi tepkilerin yükseldiği yıllar olmuştur. Bu uygulamalara muhalif olan düşünür ve yazarlar, kendilerini farklı kanallar aracılığıyla, özellikle de dergilerde ifade etme olanağı bulmuşlardır. Bu çalışmada, Cumhuriyet'in muhafazakar aydınlarının tarihe ilişkin farklı yaklaşımları İnönü Dönemi'nin önde gelen dergileri olan Çığır, Hareket ve Büyük Doğu'da yer alan yazıları ışığında değerlendirilmiştir. Cumhuriyet'in muhafazakar aydınlarının ortaya koyduğu tarih anlayışının, 1980'lerin resmi ideolojisi olan Türk-İslam Sentezi'nin ve onun ürünü olan resmi tarihyazımının altyapısını oluşturduğu bu çalışmanın temel iddiaları arasında yer almaktadır. Genel anlamıyla Cumhuriyetçi muhafazakarlar, yönetici kadronun Cumhuriyet'i yakın geçmişten kesin bir kopuş eksenli değerlendiren, köktenci ve yukarıdan aşağıya modernleşme yaklaşımına karşıydılar. Bu bakımdan muhafazakarlar, Türk milletinin bugüne kadar yok sayılan kendine özgü tarihsel ve kültürel değerlerini yeniden ortaya koymayı amaçlamışlardı. Tarih anlayışları büyük ölçüde modernleşme yaklaşımları doğrultusunda şekillenen muhafazakarlar temelde süreklilik içinde evrimi savunduklarından; referans alıp benimsedikleri geçmiş, Cumhuriyet'in görmezden geldiği Selçuklu ve Osmanlı tarihi oldu. Bu aydınlar, kültürel ve geleneksel değerlerle uyumlu, aynı zamanda Türk milletinin tarihsel ve coğrafi bütünlüğünü sağlayan Anadolu'ya özel olarak odaklanan bir tarih anlayışının uyandırılması için çaba harcamışlardı. 1950 ve 1960'lar boyunca Türk sağını siyasal ve düşünsel anlamda besleyen temel kaynaklar ise; Yahya Kemal, Peyami Safa, Mehmet Akif, Necip Fazıl, Nurettin Topçu gibi dönemin önde gelen muhafazakarların eserleri olmuştur. 1980'den sonra resmiyet kazanacak olan Türk-İslam Sentezi'nin oluşumunda bu muhafazakar düşünürlerinin toplum tahayyüllerinin ve ileri sürdükleri tarih anlayışının büyük etkisi bulunmaktadır

“NON OFFICIAL” HISTORY OF THE İNÖNÜ ERA INTELLECTUALS’ PERCEPTION OF THE PAST

During the years following the death of Atatürk, a relatively mobility has begun in Turkish intellectual life. Especially the post 1945 period was years which serious reactions towards Republican modernization understanding and its implications were increased. These opponent intellectuals expressed themselves through various channels, specifically the journals. In this study, different approaches of Republican conservative intellectuals towards history were analyzed in light of Çığır, Hareket and Büyük Doğu; prominent journals of the İnönü Era. One of the core claims of this study is that the historical understanding of conservative intellectuals constituted the basis for the Turkish-Islamic Synthesis which would be the official ideology and historiography of 1980s. Generally speaking, Republican conservatives were against the “top-down” modernization perception of the ruling cadre which was based on a clear break from the recent past. In this sense, they aimed to reveal the genuine historical and cultural values of Turkish nation which was ignored by then. Historical understanding of the conservative intellectuals was largely shaped by their modernization approach. Since they defended evolution within continuity, the past they internalized was Seljuk and Ottoman history which Republic overlooked. The primary political and intellectual resources of the Turkish right through 1950s and 60s were the works of prominent conservatives of the period as Yahya Kemal, Peyami Safa, Mehmet Akif, Necip Fazıl, Nurettin Topçu. Sociological and historical perception of these conservative intellectuals would have a significant impact on the formation of Turkish Islamic Synthesis which would be officialized in 1980s.

PDF

___

“Ahlakımız: 2”, Büyük Doğu, Aralık 1943, 14, s.1
“Batı Nedir?”, Büyük Doğu, Ekim 1943, 3, s.1
“Bizim Buhranımız”, Büyük Doğu, Kasım 1943, 11, s.1
“Büyük Doğu”, Büyük Doğu, Eylül 1943, 1, s. 1
“Herşey Doğudan Geldi”, Büyük Doğu, Eylül 1943, 2, s.1
“Kendi Mizanımız: 1”, Büyük Doğu, Ekim 1943, 7, s.1
“Kendi Mizanımız: 2”, Büyük Doğu, Kasım 1943, 8, s.1
ARIK, Remzi Oğuz “Tarih Görüşü”, Çınaraltı, Haziran 1948, 11, s.4
ARSAL, Sadri Maksudi “Türk Tarihinin Telkinatı”, Çığır, Ağustos 1940, 93, s. 40-50
ATSIZ, Nihal “Osmanlı Padişahları”, Türk Tarihinde Meseleler, Ankara: Afşın Yayınları, 1966, s.
35-45BALTACIOĞLU, İsmayıl Hakkı Türke Doğru, İstanbul: Yeni Adam Yayınları, 1943
BANARLI, Nihat Sami Yahya Kemal’in Hatıraları, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 1994
BEKATA, Hıfzı Oğuz “İdeal-İdeoloji ve Milliyetçiliğimiz”, Çığır, Temmuz 1947, 176, s. 105-108
BORA, Tanıl “Muhafazakarlığın Değişimi ve Türk Muhafazakarlığında Bazı Yol İzleri”, Toplum ve Bilim, 74, 1997, s. 6-31
COPEAUX, Etienne Tarih Ders Kitaplarında (1931-1993) Türk Tarih Tezinden Türk-İslam Sentezine, (çev. A. Berktay), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1998
ÇETİNSAYA, Gökhan “Cumhuriyet Türkiyesi’nde Osmanlıcılık”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce cilt: 5 Muhafazakârlık, ed. Ahmet Çiğdem, İstanbul: İletişim Yayınları, 2003,s. 361-380
ÇETİNSAYA, Gökhan “Rethinking Nationalism and Islam: Some Preliminary Notes on The Roots of “Turkish-Islamic Synthesis” in Modern Turkish Political Thought”, The Muslim World, 89, ( 3-4), 1999, s. 350-376
ÇINAR, Metin Anadoluculuk Hareketinin Gelişimi ve Anadolucular ile Cumhuriyet Halk Partisi Arasındaki İlişkiler (1943-1950), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara, 2007
Dördüncü Milli Eğitim Şurası 22-31 Ağustos 1949, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1949
GENCER, Mustafa “Osmanlı-Türk Modernleşme Sürecinde Kültür, Din ve Siyaset İlişkileri” Turkish Studies -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, 3(2), 2008, s. 354-369
GÖKALP, Ziya Türkçülüğün Esasları, (ed.) Mehmet Kaplan, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1976
GÜVENÇ, Bozkurt; Şaylan, Gencay Türk-İslam Sentezi, İstanbul: Sarmal Yayınevi, 1994
İREM, Nazım “Cumhuriyetçi Muhafazakarlık, Seferber Edici Modernlik ve Diğer Batı Düşüncesi”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 57 (2), 2002, s. 41-60
İREM, Nazım “Kemalist Modernizm ve Türk Gelenekçi-Muhafazakârlığının Kökenleri”, Toplum ve Bilim, 74, 1997, s. 52-99
KAFESOĞLU, İbrahim Türk Millî Kültürü, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1997
KANAT, Halil Fikret “Türklerde Milliyetçilik”, Çığır, Nisan 1943, 125, s. 104-113
KAPLAN, Mehmed “Nesillerin Ruhu”, Hareket, Ocak 1949, 23, s. 3-6
KAPLAN, Mehmed “Oğuzlar”, Hareket, Şubat 1939, 1, s. 19-21
KAPLAN, Mehmed “Yahya Kemalde Tarih ve Coğrafya Fikri”, Hareket, Haziran 1948, 16, s. 2-4
KAPLAN, Mehmed “Yeni Türk Milliyetçiliği”, Hareket, Ekim 1947, 8, s. 1-3
KARACA, Nuray “Hıfzı Oğuz Bekata”, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce: Kemalizm, (ed.) Ahmet İnsel, İstanbul: İletişim Yayınları, 2001, s. 558-561
KARAYEL, Sami “İnkıraz Sebepleri”, Büyük Doğu, Kasım 1943, 8, s. 14
KARAYEL, Sami “Sultan Hamit Müstebit Midir?”, Büyük Doğu, Aralık 1943, 16, s. 14-15
KARAYEL, Sami “Tanzimatın Hediyesi”, Büyük Doğu, Aralık 1943, 15, s. 14
KARAYEL, Sami “Tanzimatın İçyüzü”, Büyük Doğu, Ekim 1943, 7, s. 14
KISAKÜREK, Necip Fazıl “İkinci Mektup”, Büyük Doğu, Haziran 1946, 35, s. 11
KISAKÜREK, Necip Fazıl “Üçüncü Mektup”, Büyük Doğu, Temmuz 1946, 36, s. 11KISAKÜREK, Necip Fazıl “Beşinci Mektup”, Büyük Doğu, Temmuz 1946, 38, s. 11
KISAKÜREK, Necip Fazıl “Altıncı Mektup”, Büyük Doğu, Temmuz 1946, 39, s. 11
KISAKÜREK, Necip Fazıl “İslam İnkılabı – Devlet”, Büyük Doğu, Aralık 1949, 11
KISAKÜREK, Necip Fazıl “Ve Tarihçe”, Büyük Doğu, Mayıs 1946, 30, s.11
KISAKÜREK, Necip Fazıl Bâbıâli, İstanbul: Büyük Doğu Yayınları, 1994
KOÇAK, Cemil “Türk Milliyetçiliğinin İslam’la Buluşması Büyük Doğu”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 4: Milliyetçilik, (ed.) Tanıl Bora, İstanbul: İletişim Yayınları, 2002, s. 601-613
KOÇU, Reşat Ekrem “Tarihimiz Uçurumun Eşiğinde”, Büyük Doğu, Aralık 1945, 7, s. 14
MERT, Nuray “Muhafazakârlık ve Laiklik”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce cilt: 5 Muhafazakârlık, ed. Ahmet Çiğdem, İstanbul: İletişim Yayınları, 2003,s. 314-345
MERT, Nuray “Türkiye İslamcılığına Tarihsel Bir Bakış”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce cilt: 6 İslamcılık, (ed.) Yasin Aktay, İstanbul: İletişim Yayınları, 2003, s. 411-419
Milli Eğitim Bakanlığı Bütçesi, Dönem 8 cilt 3 toplantı 1, 1946
OKURER, Cahid “Garplılaşma Hareketleri II”, Hareket, Mayıs 1949, 27, s. 5-6
OKURER, Cahid “Garplılaşma Hareketleri III”, Hareket, Haziran 1949, 28, s. 4-6
OKURER, Cahid “İdeal ve İdeoloji”, Hareket, Temmuz 1947, 5, s. 10-11
ÖĞÜN, Süleyman Seyfi Cemaatçi Milliyetçilik ve Nurettin Topçu, İstanbul: Dergah Yayınları, 1992
ÖĞÜN, Süleyman Seyfi Türk Politik Kültürü, İstanbul: Alfa Yayınları, 2004
SAFA, Peyami Türk İnkılabına Bakışlar, İstanbul: İnkılap, 1959
TANPINAR, Ahmet Hamdi Huzur, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001
TEKELİ, İlhan; İlkin, Selim Kadrocuları ve Kadro’yu Anlamak, İstanbul: Tarih Vakfı, 2003
TOPÇU, Nureddin “Rönesans Hareketleri”, Hareket, Şubat 1939, 1, s. 1-6
TOPÇU, Nurettin “Bizde Milliyet Hareketleri”, Hareket, Nisan 1939, 3, s. 74-79
TOPÇU, Nurettin “Benliğimiz”, Hareket, Mayıs 1939, 4, s. 112-120
TOPÇU, Nurettin “Millet Ruhu ve Milli Mukaddesat”, Hareket, Haziran 1948, 16, s. 4-6
TOPÇU, Nurettin “İki Mezar”, Hareket, Kasım 1939, 7, s. 193-197
TURAN, Osman Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkuresi Tarihi, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2003
TÜFEKÇİOĞLU, Hayati “Remzi Oğuz Arık”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce cilt: 5 Muhafazakârlık, (ed.) Ahmet Çiğdem, İstanbul: İletişim Yayınları, 2003, s. 448-457
ÜLKEN, Hilmi Ziya “Tanzimat ve Hümanizma”, Millet ve Tarih Şuuru, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2008, s. 41-46
ÜLKEN, Hilmi Ziya “Tarih Şuuru ve Vatan”, Millet ve Tarih Şuuru, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2008, s. 197-211
ÜLKEN, Hilmi Ziya “Türk Milletinin Teşekkülü”, Hareket, Ağustos 1948, 18, s. 8-9
ÜSTÜN, Nazan Büyük Doğu Mecmuası’nın Siyasal Analizi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 2011