Mezhep Çatışmaları ve Şehirlerin Rekabeti Arasında Yok Olan Bir Kütüphane ve Çeviri Kurumu: Rakkâde Beytülhikme’si

Abbasi halifeliğinin ilk yıllarında halifelerin destekleriyle ve gözetimleri altında bir çeviri ve araştırma merkezi olarak kurulan Bağdat Beytülhikmesi’nin ilim ve kültür hayatına kazandırdığı canlılık ve devletin resmî ideolojisini yaymada yakaladığı şöhret, Abbasi halifelerinin atadığı valilerin dikkatini çekmiştir. Valiler de adeta halifelerle yarışırcasına ilim, kültür ve çeviri merkezleri kurmuşlardır. Bu kurumlardan birisi de Tunus’ta kurulan Ağlebî Emirliğinin (184-296/800-909) 9. Emiri olan II. İbrahim zamanında Kayrevan yakınlarında başkent olarak kurulan Rakkâde’deki Beytülhikme’dir. Büyük bir salona bitişik 4-5 odadan oluşan kurumda ağırlıklı olarak tıp, felsefe, matematik, astronomi, astroloji ve musiki eğitimi verilmiş, Latince ve İtalyancadan Arapçaya karşılıklı çeviriler yapılmıştır. Tıp ilminde daha sonra Kayrevan ekolü olarak bilinen akımın başlangıç noktasını burada Arapçadan Latinceye çevrilen tıp kitapları oluşmaktadır. Başkentin Kayrevan’dan Rakkâde’ye taşınması, beşerî ve tecrübî ilimlerin eğitimiyle meşgul olan ilim adamlarının dini ilimlerle uğraşanlardan daha fazla ilgiye nail olması, Ağlebî emirlerince daha fazla desteklenmesi Kayrevan ve Rakkâde şehirlerini birbirine rakip kılmıştır. Elyazması eserlerden oluşan zengin bir kütüphane etrafında şekillenen Beytülhikme’de telif, çeviri, istinsah, ciltleme ve kâğıt imalatı çalışmaları bir arada yürütülmüş, diğer şehir ve ülkelerden gelen araştırmacılara konaklama ve ağırlama hizmeti de verilmiştir. Kahire merkezli Fatımîler devletinin Şii-İsmailî propagandasına karşı Sünnî çizgideki Kayrevan ve Rakkâde uleması birlikte mücadele etmişlerdir. Beytülhikme’de düzenlenen ve Emirlerin de bizzat katıldıkları periyodik sert münazaralar ve Kayrevan-Rakkâde rekabeti Ağlebî Emirliği ile birlikte Beytülhikme’nin de sonunu getirmiştir. Ağlebî sarayları ve Beytülhikme önce Kayrevan halkı tarafından yağmalanmış, Fatımîler tarafından kitapların bir kısmı yakılmış, bir kısmı Kahire’ye götürülmüştür.

A Library and Translation Institution Destroyed Between Sectarian Conflicts and Competition of Cities: The Wisdom House of Raqqâda

The Wisdom House of Baghdad (Bayt al-Hikma) was established as a translation and research center in the early years of the Abbasid caliphate with the support and supervision of the caliphs. The vitality that Bayt al-Hikma brought to the scientific and cultural life and the reputation it achieved in spreading the official ideology of the state, attracted the attention of the governors appointed by the Abbasid caliphs. The governors established science, culture and translation centers as if competing with the caliphs. One of these institutions is The Wisdom House of Raqqâde, which was established as the capital near Kairouan during the time of II. Ibrahim the 9th Emir of the Aglabi Emirate. The institution, which consists of 4-5 rooms adjacent to a large hall, mainly provided education in medicine, philosophy, mathematics, astronomy, astrology and music, and translations were made from Latin and Italian to Arabic and from Arabic to western languages. The medical books translated here from Arabic to Latin form are the starting point of the current known as the Kayrevan school in medical science. The transfer of the capital from Kairouan to Raqqâde, the scientists who were engaged in the education of humanities and experienced sciences were more interested than those who were engaged in religious sciences, and the more support of the Aghlebi orders to him made the cities of Kairouan and Raqqâde rivals. In Bayt al-Hikma, which is shaped around a rich library of manuscripts, copyright, translation, copying, binding and paper production works were carried out together, and accommodation and hospitality services were provided to researchers from other cities and countries. The Kairouan and Raqqâde scholars, who were in the Sunni line, fought together against the Shiite-Ismaili propaganda of the Fatimid state based in Cairo. The harsh debates held in Bayt al-hikma and the competition between Kairouan and Raqqâde brought the end of the Aghlebi Emirate as well as the Bayt al-hikme. Ağlebî palaces and Bayt al-Hikma were first looted by the people of Kairouan, some of the books were burned by the Fatimids, and some of them were taken to Cairo.

PDF

___

‘Attallah, H. A. (1989). Beytü’l-hikme fî ‘asri’l-Abbâsiyyîn. Dâru’l-Fikri’l-Arabî.
‘Azîz, A. (1980). Târîhu Sıkılliyye el-İslâmiyye. ed-Dâru’l-Arabiyye li’l-kitâb.
Abdülhamîd, H. H. (2012). el-Hadâratü’l-‘Arabiyyetü’l-İslâmiyye ve te’sîruhu’l-‘âlemî. ed-Dâru’s- sekâfiyye.
Abdülhamîd, S. Z. (1979). Târîhu’l-Mağribi’l-‘Arabî. Münşe’âtü’l-Me‘ârif.
Abdülvehhâb, H. H. (1373). Hulâsatu târîhi Tûnus. 3. Bsk., Matba‘atu Dâri’l-funûn.
Abdülvehhâb, H. H. (1965). Verakât ani’l-hadârati’l-‘Arabiyye bi İfrîkiyyeti’t-Tûnusiyye. Mektebetü’l-Menâr.
Abidelbasit A. & Othman A. (2009). Masterpieces of Arab-Islamic Civilization Library House of Wisdom Model Historical Study. Journal of Research Diyala Humanity (34). 184-211. https://www.iasj.net/iasj/download/862e6999274d5998
el-‘Azâvî, A. H. (2011). el-Magribü’l-‘Arabî fi’l-‘asri’l-İslâmî. Dâru’l-Halîc.
Bağdadî, İ. P. (1951). Hediyyetü’l-‘ârifîn. Milli Eğitim Bakanlığı.
el-Bekrî, E. U. (1857). el-Muğrib fî zikri bilâdi İfrîkiyye ve’l-Mağrib. Mektebetü’l-Müsennâ.
el-Mevsûʻatü’t-Tûnusiyye. (2020). Beytü’l-Hikmeti’l-İfrîkî bi’l-Kayrevân, http://www.mawsouaa.tn/wiki/%D8%A8%D9%8A%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D8% AD%D9%83%D9%85%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%81%D8%B1%D9 %8A%D9%82%D9%8A_%D8%A8%D8%A7%D9%84%D9%82%D9%8A%D8%B1%D 9%88%D8%A7%D9%86
Bûnâr, R. (1968). el-Mağribu’l-‘Arabî ve târîhuh ve sekâfetuh. eş-Şeriketü’l-vataniyye.
Bûzeyne, M. (1998). Tûnusiyyûn fî târihi’l-hadârât. el-Hammâmât.
İbn Cülcül, (1955). Tabakâtü’l-etıbbâ ve’l-hukemâ’. Matba‘atu’l-ma‘hedi’l-‘ilmiyyi’l-Firensî.
Dayf, Ş. (1992). Târîhu’l-edebi’l-‘Arabî ‘Asru’d-düvel ve’l-imârât. Dâru’l-Meʻârif.
ed-Deyvecî, S. (1972). Beytü’l-Hikme. Mü’essesetü Dâri’l-kütüb.
Ebû Halîl, Ş. (1994). el-Hadâratü’l-Arabiyyetü’l-İslâmiyye ve mûcez ani’l-hadârâti’s-sâbika. Dâru’l-Fikr.
İbn Ebî Usaybiʻa (1882). ʻUyûnu’l-enbâ fî tabakâti’l-etıbbâ’. el-Matba‘atü’l-Vehbiyye.
İbnü’l-Ebbâr, E. A. M. (1963). el-Hulletü’s-Siyerâ’. Dâru’l-Me‘ârif.
el-Hâlidî, A. (2009). el-Müdün ve’l-âsâru’l-İslâmiyye fi’l-âlem. Dâru’l-Mu‘tez.
el-Hamevî, Y. (1993). Mu‘cemu’l-Buldân. Dâru Sâdır.
Hasan, İ. H. (1958). Târîhu’d-devletil-Fâtımiyye fi’l-Mağrib ve Mısr ve Sûriye. Mektebetü’n- Nehda.
el-Huşenî, M. b. H. b. E. (t.b.). Kitâbu Tabakâti ‘ulemâ’i İfrîkiyyâ. Dâru’l-kitâbi’l-Lübnânî.
‘İmrân, İ. b., (2009). Makâle fi’l-Mâlînhûlyâ. Beytü’l-Hikme.
el-Kâdî ‘İyâd, E. F. (1387). Tertîbu’l-medârik ve takrîbu’l-mesâlik. Mektebetü’l-Hayât.
el-Kâdî ‘İyâd, E. F. (1968). Terâcimu Ağlebiyye. el-Matba‘atu’r-Resmiyye.
İbn ‘İzârî, E. A. M. (2013). el-Beyânu’l-muğrib fî ahbâri’l-Endelüs ve’l-Mağrib. Dâru’l-Garbi’l- İslâmî.
el-Ka‘âk, O. (1965). el-Hadâratü’l-‘Arabiyye fî havdi’l-bahri’l-ebyadi’l-mutevassıt. Câmi‘atü’d- düveli’l-‘Arabiyye.
el-Kâsım, M. M. (2010). et-Tıbbu fi’l-Kayrevân neş’etüh, teellukuh ve te’sîruh alâ Urubba. Mecelletü’l-mecma‘i’l-‘ilmiyyi’l-‘Irâkî, 57 (4), 165-190.
Kaya, M. (1992). Beytülhikme. TDV İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı. (Cilt. 6, ss. 88- 90). https://islamansiklopedisi.org.tr/beytulhikme
Kaya, M. (1993). Darülhikme. TDV İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı. (Cilt. 8, ss. 537- 538). https://islamansiklopedisi.org.tr/darulhikme
Kehhâle, U. R. (1993). Mu‘cemu’l-müellifîn. Müessesetü’r-Risâle.
el-Makkarî, A. b. M. (1968). Nefhu’t-tîb min gusni’l-Endelüsi’r-ratîb. Dâru Sâdır.
el-Makrîzî, T. E. A. A. (1999). el-Mevâ‘iz ve’l-i‘tibâr bi zikri’l-hitat ve’l-âsâr. el-Hey’etü’l-‘âmme li kusûri’s-sekâfe.
el-Mâlikî, E. B. A. b. M. (1994). Kitâbu Riyâdi’n-nufûs fî tabakâti ‘ulemâ’i’l-Kayrevân ve İfrîkiyyâ. Dâru’l-Garbi’l-İslâmî.
el-Mecâlî, S. A. (2013). el-Kayrevân ve devruhu’l-askerî ve’l-ilmî. Dirâsât, el-Ulûmu’l-insâniyye ve’l-ictimâiyye (2). 251-264.
el-Merzûkî, R. (1994). İbrahim es-Sânî. Dâ’iratü’l-me‘ârifi’t-Tûnusiyye, Beytü’l-Hikme, 21-23.
Mahmûd, İ. (1978). el-Eğâlibe. Matba‘atu’n-necâh el-hadîde.
Osman, N. (2000). Mesâcidu Kayrevân. Matba‘atü ‘İkrime.
Özkuyumcu, N. (2002), Kayrevan, TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı. (Cilt. 25, ss. 88-90). https://cdn.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/25/C25008123.pdf
Sâhî, B. (2009). el-Hayâtü’l-‘ilmiyye bi İfrîkiyye fî ‘asri’d-devleti’l-Ağlebiyye [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Cezayir Bin Yûsuf b. Hadde Üniversitesi.
Sâlim, A. (1963). Dirâsât fî târîhi’l-‘Arab el-‘Asru’l-‘Abbâsiyyü’l-evvel. Müessesetü şebâbi’l- câmi‘a.
es-Se‘âlebî, A. (1987). Târîhu Şemâli İfrîkiyye, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî.
eş-Şeyhlî, S. İ. S. (2001). Beytü’l-hikmeti’l-Ağlebî. Beytü’l-hikme.
et-Temîmî, H. K. (2011). Beytü’l-hikmeti’l-‘Abbâsî ve devruhû fî zuhûri merâkizi’l-hikme fi’l- ‘âlemi’l-İslâmî. Dâru Zehrân.
Ma‘rûf, N. (1969). Asâletü’l-hadârati’l-‘Arabiyye. Matbaatü’t-tedâmun.
Tarrâzî, V. P. (1947). Hazâ’inu’l-kütübi’l-‘Arabiyye fi’l-hâfikayn. Vezâratü’t-terbiyeti’l-vataniyye ve’l-funûni’l-cemîle.
el-‘Ubeydî, M. M. (1994). el-Hayâtü’l-edebiyye bi’l-Kayrevân fi’l-asri’l-Ağlebî. Dâru Sahnûn ve Merkezu’d-dirâsâti’l-İslâmiyye.
ez-Zehebî, Ş. M. A. b. K. (1991). Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a‘lâm. Dâru’l-kitâbi’l- Arabî.
Zeydân, C. (2005). Târîhu âdâbi’l-lügati’l-ʻArabiyye. Dâru’l-fikr.
ez-Ziriklî, H. (1992). el-A‘lâm Kâmûsu terâcim. Dâru’l-‘ilm li’l-melâyîn.
ez-Zübeydî, E. B. (1984). Tabakâtü’n-nahviyyîn ve’l-lügaviyyîn. 2. Bsk. Dâru’l-Me‘ârif.

Turkish Studies- Comparative Religious Studies-Cover

ISSN: 2667-5544
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ