Orhun Abidelerinde Teokrasi Problemi ve Yabancı Dinlerin Türk Bozkır İdari Anlayışına Etkileri

Başlangıcı insanlık tarihi kadar eskilere uzanan din, tarihin her döneminde bireylere ve toplumlara tesir eden en önemli faktörlerden birisi olmuştur. Bununla birlikte Türklerin tarih içinde dahil oldukları muhtelif dinlerin onları çeşitli şekillerde etkiledikleri de bilinen bir gerçektir. Bu bağlamda Türklerin İslam öncesi dönemde kabul ettikleri yabancı dinlerin Türk yönetim anlayışı üzerindeki tesirleri meselesi de tartışılmaya değer bir problematiktir. Bu çalışma bir taraftan İslam öncesi dönemde Türklerin yönetim biçimlerinin teokrasi ile ilgisini tartışmak, diğer taraftan da Türklerin dâhil oldukları Budizm, Zerdüştlük ve Maniheizm gibi dinlerin, amme hukuku sahasındaki yerini tespit etmek, bununla ilgili verilerin vasfını çeşitli cepheleriyle ortaya koymak, nihayet söz konusu etkinin devlet algısındaki yansımalarını örneklemek gibi bir takım hedefler gütmektedir. Bunu yaparken de başta Orhun abideleri olmak üzere eski Türkçe metinler ve Çin yıllıklarındaki bilgiler üzerinden meselenin mahiyetini ve sınırlarını belirlemek adına çeşitli malzemeden yararlanılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Kut, Teokrasi, Budizm, Zerdüştlük, Tanrı, Maniheizm

Theocracy Problem in The Orkhon Monuments and The Effects of Foreign Religions on Percept of Turkish Steppe Administration

Religion whose begining dates back as long as history of human being has been one of the most important factors affecting communities and individuals in every period of the history. However, a well known fact that is the various religions included to Turks in the history affect is them in various ways. In this regard the matter of influences of foreign religions that Turks accepted in pre-Islamic period on sense of rule in Turks is a problematique which is very worth discussing. This study aims to discuss interest of Turkish regimes with theocracy in pre-Islamic period, to determine place of religions such as Buddhism, Zoroastrianism and Manichaeismin which Turks are involved in public law, to put forward feature of data related with this and to give examples of reflections of mentioned influence on state percept. In doing this various materials will be benefited such as Turkish old texts, primarily the Orkhun Monuments, and information in the Chinese annuals in order to determine the nature and limits of the matter.

Keywords:

Kut, Tengri, Theocracy, Buddhism, Zoroastrianism, Manichaeism,

PDF

___

ARSAL, S. Maksudi, Teokratik Devlet ve Laik Devlet, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1940
BAYINDIR, Abdülaziz. Din ve Devlet İlişkileri: Teokrasi ve Laiklik, Süleymaniye Vakfı Yayınları, İstanbul, 1999.
BAYKUZU, T. Deniz. “V. Yüzyılda Hunlar ve Budizm”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.34, s. 193-214, Erzurum, 2007.
BERKES, Niyazi. Teokrasi ve Laiklik, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2016
IBN EL-NEDİM. (tr. B. Dodge), The Fihrist of Ibn al-Nadim. A Tenth-Century Survey of Muslim Culture. Volume II. New York and London, 1970.
LE COQ, A.von. Türkçe Mani El Yazıları (Manichaika). Çev. Fuat Köseraif. TDK Yayınları, İstanbul, 1936.
LİEU, S.N.C. Manichaeism in the Later Roman Empire and Medieval China. Tübingen, 1992
TANG, Li. “A History of Uighur Religious Conversions (5th-16th Centuries)”. Asia Research Institute, Singapore, 2005. p.1-81.
TEKİN, Şinasi. “Mani Dininin Uygurlar Tarafından Devlet Dini Olarak Kabul Edilişinin 1200. Yıldönümü Dolayısı İle Birkaç Not (762-1962)”. TDAY Belleten, 1962. s.1¬-11.
TEZCAN, Mehmet. “Eski Türklerde Budizm Örneğine Göre Din-Devlet İlişkileri (IV-V.yüzyıllarda Kuzey Çin’deki Yabancılar)”, XIV. Türk Tarih Kongresi Ankara: 9-13 Eylül 2002. Kongreye Sunulan Bildiriler, III. Cilt, TTK Yayınları, Ankara, s.113-173.