Üryan hizir ocaği taliplerinden Zehra Kayacik ve memoratlarinin etkisiyle oluşan nefesleri üzerine

Alevi-Bektaşi inanç ortamında oluşan edebiyat ürünlerinde günümüzde azalmanın olduğu gözlemlenmektedir. Ancak bu inanç kültüründen bazı talipler ve dedeler hâlâ nefesler söylemekte ve yazmaktadır. Zehra Kayacık bunun için iyi bir örnektir. Memorat, bireyin tabiatüstü tecrübelerinin anlatısıdır. Bu çalışmada Zehra Kayacık tarafından tecrübe edilen olağanüstü olaylar, memorat olarak değerlendirilecektir. Bu memoratların oluşumunda Alevi-Bektaşi inanç temellerinden bazıları olan velî, ocak ve Hızır-İlyas kültlerinin etkisi ortaya konulmaya çalışılacaktır. Zehra Kayacık’ın nefeslerinin birçoğunda kendi memoratlarının (Hz. Muhammed, Hz. Ali, Hz. Hüseyin, Hz. Fatma, Hacı Bektaş Velî, Hızır ile rüyalarında ve uyku uyanıklık arasında olağanüstü hallerle bir araya gelmesi neticesi oluşan memoratlar) etkileri vardır. On iki imamların sevgisi, Kerbelâ ve Yezid’e lanet, Alevi inancıyla alay eden insanları yermek gibi hususlar da nefeslerinin ilham kaynaklarıdır. Bu çalışmada, inançların bir sözlü kültüre etkilerini tespite örnek olması amacıyla Zehra Kayacık’ın rüyaları, memoratları ve bu rüyalar ve memoratlar bağlamında söylemiş olduğu nefesleri ele alınacaktır.

On the uryan hizir center’s aspirant Zehra Kayacik and her religious poems (nefes) that are formed by effects of her memorates

Nowadays, a decline in literary works that are formed in the context of the Alewi-Bektashi beliefs is observed. However, some aspirants and religious leaders (dede) of this belief culture are still singing and writing religious poems (nefes). Zehra Kayacık is a good example for this. Memorate is the narrative of an individual’s supernatural experiences. In this study, the extraordinary events experienced by Zehra Kayacık will be considered as memorate. The effects of the wali (saint), association and Khidr-Ilyas cults which are some of the foundations of Alewi-Bektashi belief in the formation of this memorates will be studied to put forward. Many of Zehra Kayacık’s poems (nefes) have effects of her own memorates (the memorates formed in the end of her meetings with (saints)Hz. Mohammed, Hz. Ali, Hz. Hussain, Hz. Fatima, Hadji Bektash Velî, Khidr in her dreams and in extra-ordinary states between sleep and awakeness). The issues such as the Twelve Imams love, curse on Karbala and Yazid, satirizing the people who taunts with Alewi belief are also inspiration sources of her poems (nefes). In this study, Zehra Kayacık’s dreams, memorates and poems (nefes) which were said in the context of these dreams and memorates will be discussed to be an example to determine the effects of the beliefs on oral culture.

___

ADLER, Alfred. (1973). İnsan Tabiatını Tanıma. Çev: Ayda Yörükan. Ankara: Tur Yayınları.

AYTAŞ, Gıyasettin. (2010). “Alevilik Kavramı Etrafında Bazı Tespit ve Değerlendirmeler” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 56: 17-28.

BİRDOĞAN, Nejat. (1995). Anadolu ve Balkanlar’da Alevi Yerleşmesi. İstanbul: Mozaik Yayınları.

BORATAV, P. Naili. (2000). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.

ÇETİN, İsmet. (2002). “Türk Mitinde Kut İyesi Kıdır ve Medeniyet Değişikliğinde Kıdır’dan Hızır’a Geçiş” Milli Folklor, 54: 30-34.

ÇOBANOĞLU, Özkul. (2003). Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları. An kara: Akçağ.

ÇOBANOĞLU, Özkul. (1999). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ.

ELIADE, Mircea. (1994). Ebedi Dönüş Mitosu. Çev: Ümit Altuğ. İstanbul: İmge Kitabevi.

ERGUN, Metin. (1997). Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi. C.1-2, Ankara: TDK Yayınları.

ERÖZ, Mehmet. (1992). Eski Türk Dini ve Alevilik Bektaşilik. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.

ERSAL, Mehmet. (2009). Alevi İnanç-Dede Ocakları Üzerine Bir Örneklem: Velî Baba Sultan Ocağı. Köln: Alevi-Bektaşi Kültür Enstitüsü Yayınları.

FRAZER, James G. (1991). Altın Dal-Dinin ve Folklorun Kökleri. Çev: Mehmet H. Doğan. C.1-2, İstanbul: Payel Yayınları.

FREUD, Sigmund. (1964). Rüya Yorum Metodu. Çev: A. Günkut. İstanbul: Ataç Kitabevi.

GÖLPINARLI, Abdülbâki. (Tarih Yok). Vilayetname (Menakıb-ı Hünkâr Hacı Bektaş-ı Velî). Ankara: İnkılâp Kitabevi.

GÖLPINARLI, Abdülbâki. (1992). Alevi-Bektaşi Nefesleri, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.

GÜLTEN, Sadullah. (2010). “Üryan Hızır Menakıbnamesi”, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi. 3: 84-103.

GÜNAY, Umay. (1999). Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi. Ankara: Akçağ.

GÜROL, Ender. (1977). Carl Gustave Jung. İstanbul: Cem Yayınları.

JUNG, Carl Gustav. (2009). Dört Arketip. Çev: Zehra Aksu Yılmazer. İstanbul: Metis Yayınları.

KOÇ, Adem. (2008). “Kütahya Soğukçeşme (Avdan) Köyünde Kurban Ritüeli” Dumlupı nar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20: 21-34.

KÖKEL, Coşkun. (2004). Eskişehir İli, Alevi-Bektaşi Köylerindeki İnanç Ritüellerinin Sosyolojik Analizi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gebze: Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Sosyal Bilimler Enstitüsü.

KÜÇÜK, Abdurrahman. vd. (2009). Dinler Tarihi, Ankara: Berikan Yayınevi.

KVIDELAND, R. ve H. K. Sehmsdorf. (1991). Scandinavian Folk Belief and Legend, Oslo: Norwegian University Press.

NOYAN, Bedri. (1995). Bektaşilik Alevilik Nedir? İstanbul: Ant/Can Yayınları.

OCAK, Ahmet Yaşar. (2009). Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.

OCAK, Ahmet Yaşar. (1999). İslâm-Türk İnançlarında Hızır yahut Hızır-İlyas Kültü. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.

OCAK, Ahmet Yaşar. (1992). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menakıbnameler (Metodolojik Bir Yaklaşım). Ankara: TTK Yayınları.

OĞUZ, M. Öcal. vd. (2010). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.

OĞUZ, M. Öcal. (2009). Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir? Ankara: Geleneksel Yayıncılık.

ONG, Walter J. (2007). Sözlü ve Yazılı Kültür-Sözün Teknolojileşmesi. Çev: Sema Postacıoğlu Banon. Ankara: Metis Yayınları.

SAKAOĞLU, Saim. (1980) Anadolu- Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu. Ankara: Kültür Bakanlığı MFAD Yayınları.

SEYİDOĞLU, Bilge. (2002). “Efsane”, Türk Dünyası Edebiyat Tarihi. C.2, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.

SEYİDOĞLU, Bilge. (1998). “Efsane”, Türk Dünyası El Kitabı. C.3, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.

ŞAPOLYO, Enver Behnan. (1964). Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Türkiye Yayınları.

TÜRKDOĞAN, Doğan. (2004). “Alevi İslam İnancı İçerisinde Hz. Hızır”, Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 29: 8-14.

YILDIRIM, Dursun. (1999).Türk Edebiyatında Bektaşi Fıkraları, Ankara: Akçağ.

YÜKSEL, H. Avni. (1996). Türk-İslam Tasavvuf Geleneğinde Rüya. Ankara: MEB Yayınları.

http://aregem.kulturturizm.gov.tr/belge/1-92719/alevi-bektasi-ritueli-semah-insanligin-somut-olmayan--k-.html Erişim Tarihi: 06.05.2011

http://unesdoc.unesco.org/images/0018/001870/187086e.pdf Erişim Tarihi: 06.05.2011

http://www.thbmer.gazi.edu.tr/sokum/sokum/sozlesme.pdf Erişim Tarihi: 06.05.2011

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi