Türk edebiyatında Hz. Ali mevlidleri
Hz. Ali, İslam tarihinde adı en çok geçen şahsiyetlerden birisi olmanın yanı sıra özellikle Türk İslam kültürü ve edebiyatını derinden etkilemiş bir isimdir. Faziletleri, yiğitliği, cömertliği, ilim ve irfanı gibi birçok üstün meziyeti sebebiyle kültürümüzde önemli bir yere sahip olan Hz. Ali, divan şiirinde bu seçkin nitelikleriyle hemen hemen bütün şairlerin ilham kaynağı olmuştur. Bu vesileyle onun vasıflarından bahseden birçok eser yazılmıştır. Bu tür eserlerin başında ise Hz. Alinin doğum hadisesinden bahseden mevlidler gelmektedir. Bilindiği gibi mevlid türü, Hz. Peygamberin doğumu ve hayatı çevresinde gelişen dinî-edebî türlerden birisidir. Fakat mevlid, özellikle divan edebiyatında Hz. Peygamber dışındaki şahıslar için de yazılmıştır. Tespitlerimize göre edebiyatımızda Ehl-i Beytten Hz. Ali için yazılmış mevlid metinleri de bulunmaktadır. Türk-İslam kültüründe önemli bir yere sahip olan Hz. Ali mevlidleri hakkında bugüne kadar kapsamlı bir çalışma yapılmamıştır. Yazımızda; Yemînî, Caferî, Necmî Ali, Süleyman Celaleddin, Mehmed Şemseddin, Tâhirül-Mevlevî ve Şemsettin Kubatın telif etmiş oldukları mevlidler hakkında bilgi verilmiştir. Ayrıca mevlidlerin şekil ve muhteva özellikleri ile mevlidlerdeki ortak motifler hakkında da kapsamlı bir inceleme yapılmıştır.
Hz. Ali mawlids at Turkish literature
Hz. Ali is a name, especially in the TurkishIslamic culture and literature was deeply influenced and his name was mentioned so many times on the Islamic history. Hz. Ali who had an important role in our culture due to his so many virtues such as valor, generosity, knowledge and wisdom was an inspiration to almost all poets in the Ottoman poetry with its outstanding qualities. On this wise, so many books were written about his qualities. At the beginning of all works, mawlid that mentions about the birthday of Hz. Ali came first. As known mawlid is one of the religious-verses which develops around the Hz. Prophets birth and life. But, on the contrary, in the Ottoman poetry mawlid has also been written for the people other than Hz. Prophet. According to our research, in the Ottoman poetry mawlids texts which were written for Hz. Ali exists. Especially no research was done extensively about Hz. Alis mawlids which have an important place in Turk-Islam culture. In our writing, the information was given about mawlids which were compiled by Yemînî, Caferî, Necmî Ali, Süleyman Celaleddin, Mehmed Şemseddin, Tâhirül-Mevlevî and Şemsettin Kubat. Besides, an intensive study of a subject was made about mawlids shape and content feautures and commonmotifs in mawlids.
___
Ahterî Mustafa b. Şemseddin Karahisarî (1322): Ahterî-i Kebîr, İstanbul, Ahmed Kâmil Matbaası.ALPTEKİN, Ali Berat (1997): Halk Hikayelerinin Motif Yapısı, Ankara, Akçağ Yayınları.
ARSLAN, Mehmet (2000): Süleyman Celâleddin ve Üç Eseri: Sâkî-nâme, Mevlid-i Cenâb-ı Ali, Devir-nâme, Osmanlı Edebiyat-Tarih-Kültür Makaleleri , İstanbul, Kitabevi Yayınları, s. 153-236.
CEMİLOĞLU, Mustafa (1995): Halk Hikayelerinde Doğum motifi, Bursa.
ÇAKAN, İsmail L.- EROĞLU, Muhammed (1988): Abdullah b. Abbas b. Abdülmuttalib, TDV İslam Ansiklopedisi, C: 1, s. 76-79.
DEMİRCİ, Mehmet (1997): Hakikat-ı Muhammediyye, TDVİA, C: 15, İstanbul. TDV. Yay., s. 179-180. Divan-ı Caferî, Ankara Milli Kütüphane, 06. Mil. Yz. A. 3052.
ERGUN, Pervin (2002): Türk Kültüründe Ağaç (Orman) Kültü , Yayımlanmamış doktora Tezi, Konya, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
GÜFTA, Hüseyin (2002): Divan Şiirinde İlim ve İrfan Timsali Hz. Ali, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S: 24, s. 69-111.
GÜNGÖR, Şeyma (1987): Hadikatüs-Süeda, Ankara, KTBY.
KANDEMİR, M. Yaşar (1992): Câbir bin Abdullah, TDV İslam Ansiklopedisi, C: 6, s. 530-532.
KAYA, Haydar (1991): Hz. Ali ve Mevlûdu, İstanbul, Engin Matbaacılık.
KUBAT, Şemsettin (1993): Nefeslerin Özü, Ankara, Ufuk Ofset.
MASSİGNON, Louis (2001): Nur-ı Muhammedî, İA, C: 9, İstanbul. MEB. Yay, s. 362.
Mehmed Bahaeddin (1997): Yeni Türkçe Lügat, Ankara, Akçağ Yayınları.
Mehmed Şemseddin el-Mısrî (1924): Mesâr-ı Şemsul-Mısrî Fil-Mevlîdil-Muhammedî, Mısır, Matbaatül-İtimâd. Mevlid-i Haydarül-Kerrâr, Ankara Milli Kütüphane 06. Mil. Yz. A. 5702/2.
Muallim Nâci (1995): Lûgat-ı Nâci, İstanbul, Çağrı Yayınları.
Necmî Ali (?): Dîvân-ı Necmî Ali ibn-i Ahmed, 06 Mil. Yz. A. 1842.
OYTAN, Mustafa (1956): Mevlidi Ali, Eskişehir, Uğur Ofset.
PEKOLCAY, Necla (1980): Mevlid, İstanbul, Dergah Yayınları.
Şemsettin Sâmî (2004): Kâmûs-ı Türkî, İstanbul, Çağrı Yayınları.
ŞENGÜL, Abdullah (2005): Türk Kültüründe Nevruz, Anadoluda Nevruz Kutlamaları ve Emirdağ-Karacalar Örneği, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, VII/II, s. 13-31.
Tâhirül-Mevlevî (1966). Şerh-i Mesnevî, C: I, Konya, Selam Yayınları.
TEPELİ, Yusuf (2002): Derviş Muhammed Yemînî Fazîlet-nâme, Ankara, TDK Yayınları.
TİMURTAŞ, Faruk Kadri (1980): Süleyman Çelebi Mevlid, İstanbul, KBY.
TUĞRUL, Mehmet (1944): Hikâyet-i Kerem Han, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C: 2, S: 3, s. 439-449.
TÜRKMEN, Fikret (1983): Tahir ile Zühre, Ankara, KTBY.
ULUSOY, A. Celâlettin (tarihsiz): Yedi Ulular, Ankara, Ajans-Türk Matbaacılık.
YILDIRIM, Ahmet (2000): Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları, Ankara, TDV Yay.
ZEYDAN, Corci (1330): Medeniyet-i İslamiyye Tarihî, C: V, (çev. Zeki Megamiz), İstanbul, İkdam Matbaası.
- ISSN: 1306-8253
- Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
- Başlangıç: 1994
- Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi
Sayıdaki Diğer Makaleler
Alevi-Bektaşi geleneğinde dârdan indirme cemi ve bu cemin toplum yaşamındaki önemi
Âşık Mehmet Ozani, hayatı, sanatı
Şehitlik tekkesi ve Şeyh Ali Baba vakfiyesi
Alman kaynaklarında Bektaşilik-Aalevilik
Kan kalesi hikâyeleri ve Cevahirzade'nin manzum kan kalesi hikayesi
Türk el sanatlarında kullanılan nazar motifleri ve Alevilerde nazar inancı
Sâatî'nin Alevîlik/ Bektaşîlik risâlesi
Osmanlılarda haberleşme ve tören ocağı: Peykân-i Hassa