Alevi gülbenglerinin temel yapısı üzerine bir değerlendirme

Alevi-Bektaşi inanç sistemi üzerine yapılan yayınlar inanç sisteminin ocaklar halinde teşkilatlandığı ve ocakların kendi dinamikleri ile oluşturdukları birbirinden farklı cem ritüeleri olduğu bilinmektedir. Bu çalışmada ocaklar arasındaki bu ritüelik farklılıkların gülbenglerin içeriğine de yansıdığı ve gülbenglerin temel bir yapıya sahip olduğu tespit edilmiştir. Bu tespit nasıl ocaklar üzerine müstakil yayınlar yapılmasına sebep oluyorsa gülbengler üzerine de benzer yayınların yapılması gerekliliğini doğurmuştur. Bu çalışmada Alevi gülbenglerinin temel yapısı, Çubuk (Ankara) ve Şabanözü (Çankırı) merkezli hiyerarşik olarak birbirine bağlı beş ocağın Erdebil süreğine göre icra ettikleri cem riteüllerinde okunan gülbenglerden hareketle ortaya çıkartılmaya çalışılmıştır. Bunun için geleneğin devam ettiği beş ildeki 42 yerleşim biriminde icra edilen 46 cem ritüelinin deşifresi sonucu ortaya çıkan iki bine yakın gülbeng metni havuzundan oluşan bir veri tabanı oluşturulmuştur. Veri tabanındaki gülbengler üzerine yapılan incelemede, geleneksel gülbeng yapısının giriş, dua ve kapanış olmak üzere üç ana kısımdan oluştuğu tespit edilmiştir. Bu makalede, gülbenglerin bu üç parçadan oluşan yapısı, farklılıkları, değişimleri, bozulması ve bu bozulmaların neden ve sonuçları üzerinde durulmuştur.

An analysis on the basic structure of Alevi gulbeng

Publications on Alevi-Bektashi belief system indicates that the belief system is organized in lineages and each lineages have different cem rituals based on their own dynamics. The differences of rituals among lineages have reflections over the contexts of gulbengs and it is determined that gulbengs have a basic structure. This determination stresses the necessity of publishing particular publications on gulbengs just as the substantive ones on lineages. In this paper, the basic structure of Alevi gulbengs is tried to be put forward according to the gulbengs of hierarchically bonded five lineages centralized in Çubuk (Ankara) and Şabanözü (Çankırı) which are performed in cem rituals and prepared by Erdebil cem rituals. A data base that consists of nearly two thousand gulbeng texts was set for this aim. This text pool was created by deciphering of 46 cem rituals of 42 different settlements in 5 cities. The analysis of gulbengs in the data base shows that traditional gulbeng structure consists of three main parts which are introduction, pray and closure. In this paper, beside from the three part structure the differences, changes, deformation of gulbengs, their reasons and consequences are also evaluated.

PDF

___

DEVELLİOĞLU, Ferit. (2000). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitabevi.

ERSAL, Mehmet. (2009). Alevi Cem Zâkirliği: Battal Dalkılıç Örneği Alevilik Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, S.1, Köln: 188-208.

ERSAL, Mehmet. (2011). Alevi İnanç Sistemindeki Ritüelik Özel Terimler: Musahiplik Turkish Studies, Volume 6/1 Spring 2011: 1058-1083.

ERSAL, Mehmet. (2012). Çubuk Havzası Alevi Ocakları Bağlamında Alevi İnanç-Dede Ocaklarının Teşkilatlanması Üzerine Bir Değerlendirme II. Uluslararası Tarihten Bugüne Alevilik Sempozyumu, 23-24 Ekim 2010, Ankara.

ERSÖZ, Serpil. (2011). Türkiye Türkçesinin Doğu Grubu Ağızlarında Bedduaların İşlevleri Turkish Studies, Volume 6/1 Winter 2011: 1111-1128.

GÜNŞEN, Ahmet. (2007). Gizli Dil Açısından Alevîlik-Bektaşîlik Erkân ve Deyimlerine Bir Bakış Turkish Studies, Volume 2/2 Spring 2007: 328-350.

KORKMAZ, Esat. (2005). Alevilik ve Bektaşilik Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi.

ŞEMSETTİN Sami. (2010). Kamus-ı Türkî. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Türkçe Sözlük. (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

ULUDAĞ, Süleyman. (2005). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları.

Kaynak Kişi Dizini

Ahmet Kuzukıran (Kara Veli), (1938), Kargın, Çubuk, Ankara, İlkokul, Dede

Ahmet Kuzukıran (Molla Hasan), (1935), Kargın, Çubuk, Ankara, İlkokul, Dede

Ahmet Sargın, (1938), Kurşunlu, İnegöl, Bursa, İlkokul, Baba

Ali Ay, (1947), Kurşunlu, İnegöl, Bursa, İlkokul, Baba

Ali Ay, (1960), Kurşunlu, İnegöl, Bursa, İlkokul, Rehber

Ali Dedeoğlu, (1941), Mart, Şabanözü, Çankırı, İlkokul, Dede

Ali Demirezen, (1935), Karaşar, Beypazarı, Ankara, İlkokul, Baba

Ali Doğan, (1927), Karaşar, Beypazarı, Ankara, İlkokul, Halife Baba

Ali Güven, (1941), Eskişehir, Yüksek Okul, Emekli Öğretmen, Dede

Ali Rıza Yavuz, (1946), Üçsaray, Seyitgazi, Eskişehir, İlkokul, Rehber

Ali Türkan, (1938), Kurşunlu, İnegöl, Bursa, İlkokul, Rehber

Arap Ali Gazioğlu, (1932), Büyük Camili, Alaca, Çorum, İlkokul, Dede

Arif Dalkılıç, (1937), Susuz, Çubuk, Ankara, İlkokul, Dede

Baki Bayraktar, (1930), Karaşar, Beypazarı, Ankara, Lise, Halife Baba

Baki Özdemiroğlu, (1963), Mart, Şabanözü, Çankırı, İlkokul, Dede

Battal Dalkılıç, (1948), Susuz, Çubuk, Ankara, İlkokul, Dede

Bekir Kuran, (1941), Sarayköy, Karaşar, Beypazarı, Ankara, İlkokul, Dede(dikme)

Beydilli Demirhan, (1934), Hasan Dede, Kırıkkale, Âma, Dede

Cafer Ocak, (1940), Harhar, Alaca, Çorum, Öğretmen Okulu, Dede

Cemaleddin Ulusoy, (1933), Koçu Baba, Kırıkkale, Okuryazar, Dede

Dağıstan Demirhan, (1938), Hasan Dede, Kırıkkale, İlkokul, Dede

Dede Karakaş, (1931), Sarayköy, Karaşar, Beypazarı, Ankara, İlkokul, Dede(dikme)

Halil Çomak, (1928), Karaşar, Beypazarı, Ankara, İlkokul, Baba

Halil Dedeoğlu, (1937), Mart, Şabanözü, Çankırı, İlkokul, Dede

Halil Özdemiroğlu, (1931), Mart, Şabanözü, Çankırı, İlkokul, Dede

Hasan Ali Duran, (1943), Sarayköy, Karaşar, Beypazarı, Ankara, İlkokul, Dede

Hasan Dedeoğlu, (1929), Mart, Şabanözü, Çankırı, İlkokul, Dede

Hasan Erdoğan, (1949), Karaşar, Beypazarı, Ankara, Yüksek Okul, Baba

Hasan Hüseyin Güvenç, (1923), Aşağı Karaköy, Çubuk, Ankara, Okuryazar, Dede

Hasan Öztürk, (1968), Hamzalı, Sulakyurt, Kırıkkale, Lise, Dede

Haşim Demirhan, (1950), Hasan Dede, Kırıkkale, Lise, Dede

Haydar Akçakoca, (1957), Şehitler, İnegöl, Bursa, İlkokul, Dede

Hayrettin Demirtaş, (1941), Arslanbeyli, Seyitgazi, Eskişehir, Ortaokul, Dede

Hüseyin Deligöz, (1937), Merkez, Çankırı, Okuryazar, Rehber

Hüseyin Engör, (1952), Mahmutoğlan, Çubuk, Ankara, Ortaokul, Dede

Hüseyin Güvenç, (1949), Aşağı Karaköy, Çubuk, Ankara, İlkokul, Dede

Hüseyin Güvenç, (1973), Yukarı Karaköy, Çubuk, Ankara, Üniversite, Dede

Hüseyin Yörük, (1934), Sarayköy, Karaşar, Beypazarı, Ankara, İlkokul, Baba

İbrahim Çakır, (1929), Karaşar, Beypazarı, Ankara, İlkokul, Baba

İmran Eroğlu, (1951), Kargın Çubuk, Ankara, İlkokul, Dede

Kadir Yurdakadim, (1931), Sele, Çubuk, Ankara, İlkokul, Dede

Kaya Gökçe, (1958), Yellice, Kangal, Sivas, Üniversite, Dede

Mehmet Bayraktar, (1935), Karaşar, Beypazarı, Ankara, Ortaokul, Baba

Mehmet Demirtaş, (1958), Arslanbeyli, Seyitgazi, Eskişehir, Yüksek Okul, Dede

Mehmet Kuzukıran, (1339), Kargın Çubuk, Ankara, Eski yazı okuryazar, Dede

Murat Özdemiroğlu, (1965), Mart, Şabanözü, Çankırı, İlkokul, Dede

Mustafa Dedeoğlu, (1938), Mart, Şabanözü, Çankırı, İlkokul, Dede

Mustafa Eroğlu, (1950), Kargın, Çubuk, Ankara, İlkokul, Dede

Mustafa Özer, (1952), Seyitgazi, Eskişehir, İlkokul, Dede

Mustafa Tuncel, Dereli, Karaşar, Beypazarı, Ankara, Okuryazar, Baba

Şükrü Güvenç, (1948), Yukarı Karaköy, Çubuk, Ankara, İlkokul, Dede

Şükrü Güvenç, (1958), Aşağı Karaköy, Çubuk, Ankara, Okuryazar, Dede

Vedat Özlük, (1942), Haydar Sultan, Keskin, Kırıkkale, Lise, Dede

Veli Bektaşoğlu, (1949), Bulgurcu, Şabanözü, Çankırı, İlkokul, Dede

Veli Yurdakadim, (1953), Sele, Çubuk, Ankara, İlkokul, Dede

Yusuf Dedeoğlu, Mart, Şabanözü, Çankırı, İlkokul, Dede

Yusuf Kuzukıran, (1941), Kargın Çubuk, Ankara, İlkokul, Dede

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi

Arşiv