Bosna-Hersek’te ocaklar: Živčić-vukeljıći ve mesudije tekkeleri

Türk kültüründe ocak kavramı etrafında geniş bir anlam ve muhteva yığını oluşmuştur. Ocak ifadesi, Türk edebiyatının ilk metinlerinden itibaren görülmektedir. Ateş ile doğrudan ilgili olan ocağın, Atalar Kültü ile de bir ilişkisi bulunmaktadır. Türk mitolojisinde ve inanışlarında ocakla ilgili bir dizi âdet ve uygulama görülmektedir. Ocak kavramı, Türk tasavvuf geleneğinde Alevi dedelerinin soy sistemini düzenleyen bir kurum olmuştur. Bunun yanında, tasavvuf geleneği ile bağlantılı olarak hastalara şifa verdiğine inanılan ocaklılar bulunmaktadır. Bosna-Hersek’teki Živčić-Vukeljići Tekkesi ve devamı konumundaki Mesudije Tekkesinde Alevi dedelerinin soy sistemine benzeyen ocak/ocakzâdelik yapısı görülmektedir. Mejlî Baba’nın soyundan gelen Hadžimejlić ailesi, Bosna-Hersek’te ocak/ocakzâde olarak kabul edilmektedir. Živčić Tekkesi ve devamı Mesudije Tekkesi halk hekimliği anlamında da bir ocak konumundadır. Günümüzde Şeyh Ćazim Hadžimejlić ocaklık geleneğini devam ettirmektedir. Mesudije Tekkesi, bir tekke olmanın yanında bir bölümünde hasta bakılan bir mekân konumundadır. Tekkenin Şeyhî Ćazim Efendi ise, bir ocak olarak maddî/manevi hastalara şifa olması için çeşitli uygulama ve pratikler yapmaktadır. Bu makalede, ocak kavramı Bosna-Hersek coğrafyası açısından birbirlerine bağlantılı olarak iki anlamda ele alınmıştır. Birincisi, ocakzâdelik; ikincisi ise, halk hekimi anlamındaki ocaklık kavramıdır. Çalışmada, Başbakanlık Osmanlı Arşivleri’nden yararlanılmış, aynı zamanda saha araştırması (derleme) yapılmıştır. Çalışmada elde edilen malzeme işlevsel metot ile değerlendirilmiştir.

Ocaks in Bosnia-Herzogovina: Živčić-vukeljići and mesudije dervish lodges

A wide meaning and a great deal of content are formed around the concept of ocak in Turkish culture. The expression of ocak is seen in the first texts of Turkish literature and has since been used. Ocak, which is directly related to the fire, is also associated with the cult of ancestors. Plenty of customs and practices about ocak are seen in Turkish mythology and belief system(s). Ocak as a concept, has become a regulatory (body/ authority) organizing the descent system of Alevi dedes (Saints) in Turkish mystic tradition. In addition, there are ocaklık(s) who are believed to heal the diseases in connection with mystic tradition. In Bosnia-Herzegovina, in Živčić-Vukeljići and Mesudije Dervish Lodges, which is a continuation of the former two lodges, the ocak/ocakzedelik structure, similar to the Alevi Saints’ descent system, is seen. The Hadžimejlić Family who descended from Mejlî Baba is considered as the ocak/Ocakzâde in Bosnia-Herzegovina. Živčić and Mesudije Dervish Lodges are ocaks in terms of folk medicine. Sheikh Ćazim Hadžimejlić is continuing the ocak tradition nowadays. Besides being a dervish lodge, Mesudije Lodge is a place where patients are taken care of in a part of the building. Being an ocak, the Sheikh of the lodge, Ćazim Efendi performs broad variety of practices and techniques to heal material/spiritual diseases. As a concept, ocak is discussed in two contexts related to each other with regard to Bosnia-Herzegovina region: First Ocakzâdelik; and the second, ocaklık in the meaning of folk healer. During this study Prime Ministry Ottoman Archives were utilized, and field research was done as well. The material obtained in this study has been evaluated by using functional method.

___

ÂŞIK PAŞAZÂDE. (2007). Tevârih-i Âl-i Osmân. Hazırlayan: Kemal Yavuz-Yekta Saraç. İstanbul: Gökkubbe Yayınları.

ALGAR, Ayla Esen. (2008). “Bektaşilikte Yemeğin Yeri”. Tasavvuf Kitabı. Hazırlayan: Cemil Çiftçi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.

ALGAR, Hamid. (2007). Nakşibendilik. İstanbul: İnsan Yayınları.

AYVERDİ, İlhan. (2006). Asırlar Boyu Tarihi Seyri İçinde Misalli Türkçe Sözlük. II. Baskı. Redaksiyon-etimoloji: Ahmet Topaloğlu. İstanbul: c. 3. Kubbealtı Yayınları.

BARKAN, Ömer Lütfi. (2008). İstila Devri Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler. Hazırlayan: Cemil Çiftçi. Tasavvuf Kitabı. İstanbul. Kitabevi Yayınları.

BOA, Cevdet Tasnif, 16217-I, 1251, R.30.

BOA, Cevdet Tasnif, 16217-II, 1251, R.30.

BORATAV, Pertev Naili. (1997). 100 Soruda Türk Folkloru, III. Baskı. İstanbul: Gerçek Yayınları.

CEBECİOĞLU, Ethem. (2005). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. III. Baskı. İstanbul: Anka Yayınları.

ĆEHAJIĆ, Dzemal. (1986). Derviški Redovi u Jugoslovenskim Zemljama sa Posebnim Osvrtom Na Bosnu i Hercegovinu. Sarajevo: Orijentalni Institut u Sarajevu.

ÇORUHLU, Yaşar. (2010). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: 3. Baskı. Kabalcı Yayınları.

DEVELLİOĞLU, Ferit. (2008). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgât. 25. Baskı, İstanbul: Aydın Kitabevi.

DOĞAN, Mehmet (2008). Büyük Türkçe Sözlük. IV. Baskı. İstanbul: Pınar Yayınları.

ERGİN, Muharrem. (2009). Dede Korkut Kitabı I. Ankara: 7. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları.

ERGİN, Muharrem. (2006). Orhun Abideleri. İstanbul: 37. Baskı. Boğaziçi Yayınları

GÖLPINARLI, Abdülbaki. (2006). Mevlevî Âdâp ve Erkânı. İstanbul: 2. Baskı. İnkılâp Yayınları.

HAFIZ, Nimetullah. (1988). Yugoslavya’da Bektaşiliğin Genişlemesi”. Glasnik Muzeja Kosova, V-VI: s.79-90.

HAFIZ, Nimetullah. (1977). “Yugoslavya’da Bektaşi Tekkeleri”. Hacı Bektaş-ı Veli Bildiriler, Derlemeler, Açık Oturum. 1: ss. 34-41

HALICI, Feyzi. (2008). “Edirne Mevlevihane’sinin Şeyhi Ali Eşref Dede Efendinin Yemek Risalesi”. Tasavvuf Kitabı. Hazırlayan: Cemil Çiftçi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.

HUTCHİNSON, Frances Kinsley. (1999). Otomobille İlk Gezi Balkanlar 1908. Çev. Gül Çağılı Güven. İstanbul: Aksoy Yayınları.

İNAN, Abdülkadir. (1998). Makaleler ve İncelemeler I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

İNAN, Abdülkadir. (1954). Şamanizm, Ankara: Türk Dil Kurumu Basımevi.

İYİYOL, Fatih. (2010), Boşnak Halk Kültüründe Türk-Tekke Tasavvuf Geleneğinin İzleri. Basılmamış Doktora Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.

İYİYOL, Fatih. (2003), Sakarya Türkmenleri (Manavları)’nde İnanışlar. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.

İZETİ, Metin. (2004). Balkanlarda Tasavvuf. İstanbul: Gelenek Yayınları.

KALAFAT, Yaşar. (1990). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.

KAŞGÂRLI MAHMUT. (2006). Divânü Lûgat-it Türk. Çev. Besim Atalay. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

KILIÇ, Orhan. (2007). Ocaklık. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. c. 33, ss.317-318.

KOŞAY, Hamid Zübeyir. (2008). “Mevlevîlikte Matbah Terbiyesi”. Hazırlayan: Cemil Çiftçi. Tasavvuf Kitabı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.

OCAK, Ahmet Yaşar. (2000). Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri, İstanbul: İletişim Yayınları.

OCAK, Ahmet Yaşar. (1999). Türkler, Türkiye ve İslam. İstanbul: İletişim Yayınları.

ÖGEL, Bahaeddin. (2010). Türk Mitolojisi II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

ÖNGEL, Gülnur. (2007). Denizli Halk Hekimliğinde Ocaklar. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

RADLOFF, Wilhelm (2008), Türklük ve Şamanlık. İstanbul: Örgün Yayınevi.

REVNAKOĞLU, Cemalettin Server (2008). “Eşrefîlerde Köfteli Çorba”. Hazırlayan: Cemil Çiftçi. Tasavvuf Kitabı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.

ŞAHİN, Haşim. (2007). Ocak. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. c. 33, ss. 316-317.

TANYU, Hikmet. (1976). Türklerde Ateşle İlgili İnanışlar. I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri. c. IV, ss. 287-292.

Türkçe Sözlük; 2005. 10. baskı, Ankara Türk Dil Kurumu Yayınları.

UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı. (1988). Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapıkulu Ocakları: Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

YAMAN, Ali. (2011). “Alevilikte Ocak Kavramı: Anlam ve Tarihsel Arka Plan”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 60: 43-64.

YAMAN, Ali. (2004). Alevilikte Dedelik ve Ocaklar, İstanbul: Karacaahmet Sultan Derneği Yayınları.

Sözlü Kaynaklar

Kaynak kişi 1: Ćazim Hadžimejlić, Mesudije Tekkesinin şeyhi, 1962 doğumlu, üniversite mezunu, Saraybosna ve Kacuni’de yaşıyor.

Kaynak kişi 2: Hüsein Hadžimejlić, Živčić Tekkesinin şeyhi, 1943 doğumlu, üniversite mezunu, Busovaça’da yaşıyor.

Kaynak kişi 3: Seid Strik, Potok Tekkesinin şeyhi, 1933 doğumlu, üniversite mezunu, Saraybosna’da yaşıyordu. (Kendisiyle görüşmemizden kısa bir süre sonra vefat etti.)

Kaynak kişi 4: Mükrem Kamber, Mejtaş Tekkesinin dervişi, 1969 doğumlu, medrese mezunu, Olovo’da yaşıyor.

Kaynak kişi 5: Halil Brzina, Mejtaş Tekkesinin şeyhi, 1953 doğumlu, üniversite mezunu, Saraybosna’da yaşıyor.

Kaynak kişi 6: Nijaz Džindo, Olovo Tekkesinin şeyhi, 1964 doğumlu, lise mezunu, Saraybosna’da yaşıyor.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi