DEDELİK HİZMETİNİN PERFORMANS TEORİ BAĞLAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ

Kadim medeniyetler temelinde eski Türk inançlarından ve İslam’ın özgün yorumlanmasından beslenen Alevi geleneği, Anadolu’nun Türkleşmesi sürecinde pek çok işlevi yerine getirmiş ve Türk kültürünün en sadık mirasçılarından biri olarak günümüze kadar gelmiştir. Hz. Muhammed’in ve onun ehlibeytinin yolundan giden bu gelenek; dine bakış açısı bakımından heterodoks, oluşum ve kaynaklar bakımından senkretik bir yapı arz eder. Cem, Alevilerin ibadet olarak kabul ettiği bir seromoniler bütünüdür. Alevilere göre inancın özünü yansıtan performansa dayalı bir ibadet şeklidir. Cemler, ortamın farklılaşmasıyla farklılıklar gösterir. Bu durum da her cem ortamını kendi içinde özel kılmaktadır. Cem ortamının en belirleyici öğelerinden biri dedelerdir. Alevilikte Peygamber soyundan geldiğine inanılan bu şahsiyetler, cem törenlerinin hem yöneticisi hem anlatıcısı konumundadır. Bu açıdan cem törenlerinin performansı büyük ölçüde dedelere bağlıdır. Son yüzyılın modern folklor yöntemlerinden biri olan “Performans Teori”ye göre, bir halk yaratısının tüm yönleriyle incelenip anlamlandırılabilmesi için icra edildiği şartların da göz önünde bulundurulması gerekir. Bu bilgiler ışığında, gösterim kaynaklı tüm halk ürünlerinin Performans Teori ile incelenmesinin önemi ortaya çıkmaktadır. Makalemiz, tamamen icraya dayalı bir ibadet şekli olarak kabul edilen cem törenlerinde anlatıcı/yönetici konumunda bulunan dedelerin, performansa olan etkisini ortaya koyan bir çalışmadır. Makalemizde gözlemleme fırsatı bulduğumuz on beş cem örneğinde dedelerin etkisi “Performans Teori” ışığında karşılaştırılacaktır. Dedenin sınıflandırdığımız özelliklerine göre Cem performansının farklılaşması analiz edilecektir.

Evaluation of Dede Service in the Context of Performance Theory

The Alevi tradition, which originated from ancient Turkish beliefs and original interpretation of Islam on the basis of ancient civilizations, fulfilled many functions in the process of Turkification of Anatolia and has come to this day as one of the most loyal heirs of Turkish culture. Hz. This oral tradition, which follows the path of Muhammad and his Ahlibayt, has a heterodox perspective in terms of religion and a syncretic structure in terms of formation and resources. Cem worship is a performance-based form of worship that reflects the essence of the Alevi faith. Cems differ with the influence of the elements depending on the environment. This situation makes every social environment special in itself. One of the most defining elements of this environment is dedes (Alevi Spirituel Leader). These mystical figures, believed to be descended from the Prophet in Alevism, are both directors and narrators of the congregation ceremonies. In this respect, the spiritual performance of the cem ceremonies largely depends on the dedes. According to the “Performance Theory”, which is one of the modern folklore methods of the last century, the conditions under which it is performed must also be taken into account in order to examine and interpret all aspects of a folk creation. In the light of this information, the importance of analyzing all folk products based on display with performance theory emerges. Our article is a study that reveals the effect of the who are in the position of narrator / manager in the cem ceremonies, which is a form of worship based on execution, on performance in the context of this worship. In our article, the effect of dedes on fifteen cem examples that we had the opportunity to observe will be compared in the light of “Performance Theory”.

PDF

___

Akalın, Ş. H. (2011). “Alevi” Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını.

Atay, T. (2004). Din Hayattan Çıkar. İstanbul: İletişim Yayınları.

Azadovski, M. (2002). Sibirya’dan Bir Masal Anası. çev: İlhan Başgöz. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

Amos, D. B. (2003). “Şartlar ve Çevre İçinde Folklorun Bir Tanımına Doğru”. Çev: Metin Ekici. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar. Haz. Gülin Öğüt Eker vd. Ankara: Millî Folklor Yayınları.

Dundes, A. (2003). “Doku, Metin, Konteks”. çev. Metin Ekici. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar. Haz. Gülin Öğüt Eker vd. Ankara: Millî Folklor Yayınları.

Ersal, M. ve Ersöz, S. (2013). “Alevi Gülbenglerinin Temel Yapısı Üzerine Bir Değerlendirme”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 65: 52-80.

Eröz, M. (1992). Eski Türk Dini (Gök Tanrı İnancı) ve Alevilik Bektaşilik. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.

Gültekin, M. (2014). “Sarılar Köyü Çıralık Çepni Alevi Ziyareti ve Türk Ağaç Kültüne

Bağlı Bazı İnanış ve Uygulamalar”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 70: 73-96.

Işık, C. (2016). “Güruhu Naciye’den Aleviliğe”. Alevilik Araştırmaları Dergisi, 10: 23- 52

Işık, C. (2017). Erenlerin Süreği Alevi Dervişlik Geleneği ve Derviş Ruhan. İzmir: Tibyan Yayıncılık.

Kaya, H. (1996). Alevi Bektaşi Erkanı, Evrad’ı ve Edebiyatı. İstanbul: Engin Matbaacılık. Köprülü, M. F. (2000). Anadolu’da İslamiyet. İstanbul: İnsan Yayınları.

Melikoff, İ. (2010). Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe. çev: Turan Alptekin. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.

Yaman, A. (2001). “Yüzyılların İçinden Alevilerin Cem İbadeti (1): Dünden Bugüne Temel Bilgiler”. Alevilerin Sesi, 46: 25-43.

Yörükan, Y. Z. (2006). Müslümanlıktan Evvel Türk Dinler Şamanizm-Şamanizmin Diğer Dinler ve Alevilik Üzerindeki Etkiler. İstanbul: Ötüken Yayınları.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi