Osmanlı-Azerbaycan Sosyo-Kültürel İlişkileri Bağlamında Hurûfîlik ve Bektâşîlik
14. yüzyılın son çeyreğinde Azerbaycan’da ortaya çıkan Hurufilik, aynı yüzyılın sonları ve 15.
yüzyılın başlarında ise Osmanlı Devleti’nde yayılmaya başlamıştır. Bu yayılmada çok sayıda
Azerbaycanlı Hurufi mutasavvıf da yer almıştır. Bu dönemde Hurufilerin Azerbaycan, Anadolu ve
Türk Kültürü’nün yayıldığı başka bölgelerdeki çalışmaları Türkçenin önemini artırmıştır. Ancak
Hurufilik, resmî ideolojisine aykırı olduğu için Osmanlı Devleti tarafından kabul görmemiştir. 16.
yüzyıldan sonra ise Osmanlı’da bağımsız hareket olarak kendi fonksiyonunu yitiren Hurufilik esasen
Bektaşiliğe karışarak bu tarikat ile bütünleşmiştir.
Bektaşilik ise Azerbaycan orijinli bir tarikat olmasa da belli dönemlerde Azerbaycan’da da işlevini
yapabilmiştir. Hurufilerden farklı olarak Safevîler (1501-1736) döneminde onların Azerbaycan
coğrafyasında tekke ve zaviyelerinin bulunduğu kaynaklarda belirtilmektedir. Bazı fıkhi ve itikadi
yakınlığı olan bu iki fırkanın, misyon olarak benzer yönü yoktur. Bektaşilik Hurufilik’ten farklı olarak
daha sistemli, Osmanlı Devleti’nin kurulması ve gelişmesi aşamasında büyük role sahip olmuştur.
Hurufilik düşüncesinde kâinatın üç döneminden ikincisi sayılan İmamet meselesi Ehl-i Beyt sevgisi
üzerinde kurulmuş birçok orta çağ Azerbaycan tasavvufi kurumlarında olduğu gibi, Anadolu ve
Balkanlarda yayılmış Bektaşiliğin de esas dayanak noktası sayılmıştır. Özellikle bu faktör Hurufiliğin
zamanla Bektaşilik ile bütünleşmesinde esas rol oynamıştır. Zaten bugünkü Türkiye’deki Alevî-Bektaşilerin söz üstatları olarak kabul ettikleri yedi ulu şairin ilk dördü de (Nesimi (ö. 1417), Hatâî
(ö. 1524, Fuzûlî (ö. 1566) ve aslen Hoy’lu olan Pîr Sultan Abdal (ö. 1560’tan sonra) Azerbaycanlıdır.
Anadolu ve Balkanlardaki Bektaşiler Fazlullah Naimi (ö.1394) ve onun halifelerinin eserlerini 17.
yüzyıldan itibaren Bektaşiliğin yayılması için istifade etmişlerdir. Sultan Abdülaziz (1861-1876)
döneminde Bektaşilere karşı yaklaşımın düzelmesi, bu çevrede Hurufi eserlerinin de büyük ölçüde
yayımlanmasına yol açmıştır.
Hurufısm And Bektashısm In The Context Of The Ottoman-Azerbaıjan SocıoCultural Relatıons
Emerging in Azerbaijan in the last quarter of the 14th century, Ḥurūfism started to spread in the
Ottoman Empire in the late 14th and early 15th century. Many Azerbaijani ṣūfīes that were believing
Ḥurūfism also had been taken part in the spread of Ḥurūfism in the Ottoman Empire. In this period
the practice of Ḥurūfies in Azerbaijan, Anatolia and other regions that Turkish culture was spread
increased the significiance of Turkish language. However, Ḥurūfism was not accepted by the
Ottoman Empire because it was against its official ideology. After the 16th century, while loosing its
function as an independent movement in the Ottoman Empire, Ḥurūfism mingled with Bektashism
and essentially became part of this sect. Coming to Bektashism, even though it is not originated from Azerbaijan, at certain period it was
able to operate in Azerbaijan. Unlike Ḥurūfies, the historical sources indicate that Bektashism had
independent dervish lodges within the geography of Azerbaijan during the period of Ṣafavids (1501-
1736). Although these two sects had some initial intellectual familiarity, in fact they do not have
any similar aspect as a mission. Unlike Ḥurūfism, Bektashism was more sistematic in general and
played significiant role in the establishment and development of the Ottoman State. As it was many
medivial Azerbaijani ṣūfī institutions based on the love to Ahl al-bayt, the issue of Imāmat, which was
considered the second of the three period of universe in the thought of Ḥurūfism, was also considered
the main referance point of Bektashism that was spread in Anatolia and Balkans. Especially this
factor had been played a significant role in the conversion of Ḥurūfism into a part of Bektashism in
due course. In this regard, it should be mentioned that the first four poets out of the seven glorious
poets of Alevi-Bektashi groups in today’s Turkey, such as, Nesimi (d. 1417), Khatai (d. 1524), Fuzuli
(d. 1566) and Pir Sultan Abdal (16th century), who comes originally from Khoy, are from Azerbaijan.
Beginning from the 17th century, Bektashis in Anatolia and the Balkans have used the works of
Fazlullah Naimi and his caliphs for the spread of Bektashism. The imrpovement of the approach
against Bektashis during the period of Sultan Abdulaziz (1861-1876) also paved the way to the
publishing of the works of Ḥurūfies substantially in this circumustance.
___
- Адам Олеарıй. (1906). Описанıе Путешествıя въ Московıю и Черезъ Московıю
въ Персıю и Обротно (Moskva ve Moskva’dan İran’a Seyahat Notları).
Введенıе, пероводъ, примъчанıя и указателъ (Giriş, Tercüme, Düzeliş ve
Şerhler): А М Ловягина. С-Петербургъ: Изданıе А С Суворина.
- Ahdi Bağdadi. (2009). Gülşen-i Şuara, B Metin, Yayına hazırlayan: Süleyman
Solmaz. Denizli: Erişim tarihi: 23.05.2016.http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/
Eklenti/10731,agmpdf.pdf?0
- Aksu, Hüsamettin. (1993). “Cavidanname”. TDV İslam Ansiklopedisi, c. 7, İstanbul:
Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 178.
- --. (1995). “Fazlullah-ı Hurufi”. TDV İslam Ansiklopedisi, c. 12, İstanbul: Türkiye
Diyanet Vakfı Yay., s. 277-279.
- --. (1996). “Firişteoğlu Abdülmecid”. TDV İslam Ansiklopedisi. c. 13, İstanbul:
- --. (1998). “Hurufilik”. TDV İslam Ansiklopedisi, c. 18, İstanbul: Türkiye Diyanet
Vakfı Yay., s. 408-412.
- Albayrak, Nurettin. (2002), “Kul Himmet”. TDV İslam Ansiklopedisi, c. 26, Ankara:
Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 352.
- --. (2007). “Pir Sultan Abdal”. TDV İslam Ansiklopedisi, c. 34, İstanbul: Türkiye
Diyanet Vakfı Yay., s. 277-278.
- Ali Şir Nevayi. (1979). Nesayimü’l-Muhabbe Min Şemayimü’l-Fütüvve. Yayına
hazırlayan: Kemal Eraslan. İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları.
- Amiloğlu. (2014). Arş-name Tercümesi Hurufi Şiirleri I. Yayına hazırlayan: Fatih
Usluer. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
- Âşık Çelebi. (1994). Meşa’irü’ş-Şu’ara. İnceleme Tenkitli Metin. C. I, hazırlayan: Filiz
Kılıç, Doktora Tezi Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara:
- Ayan, Hüseyin. (2002). Nesimi, Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının
Tenkitli Metni. Ankara: TDK Yay.
- Bektâşi, Fikret ve Etımad Bektâşi. (2018). Keçmişdən günümüzə Naxçıvan Bektâşiləri
(düşüncə tarixi, hadisələr, xatirələr). Naxçıvan: “Əcəmi” Nəşriyyat-Poliqrafiya
Birliyi.
- Ballı, Hasan Hüseyin. (2013). Hurufiliğin Doğuşu ve Fazlullah Hurufi. İstanbul:
Hikmetevi Yayınları.
- Baldick, Julian. (2002). Mistik İslam. Tercüme eden: Yusuf Said Müftüoğlu. İstanbul:
Birey Yayıncılık.
- Bashir, Shahzad. (2013). Fazlullah Esterabadi ve Hurufilik. Çeviri: Ahmet Tunç Şen.
İstanbul: Kitap Yayınevi.
- Bayat, Füzuli. (2011). Türk təkkə (təsəvvüf) ədəbiyyatı. Bakı: Elm və təhsil.
- Beyani. (2008). Tezkiretü ş-Şuara. Tenkitli metin hazırlayan: Aysun SungurhanEyduran, Ankara: Erişim tarihi: 04.04.2016. Kültür Bakanlığı e-kitap.http://
ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10739,tsmetinbpdf.pdf?0.
- Beyazit, Yasemin. (Aralık-2014). “XVI. Yüzyil Osmanlı İlmiyye Kanunnameleri ve
Medrese Eğitimi”. Belleten LXXVIII/283, 955-992.
- Bilgili, Ali Sinan. (2011). İran, Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan’da Osmanlı
Vakıfları (XVI.-XVIII. Yüzyıllar). Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü
Yayınları.
- Çakır, Emine. (2014). “Arşi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim tarihi:
26.07.2020. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/arsi.
- Çetinkaya, Bayram Ali. (2008). Sayıların Gizemi ve Tasavvufun Dinamikası İhvan-ı
Safa Modeli. İstanbul: İnsan Yayınları.
- Dedeyev, Bilal. (2008). “Safevi Tarikatı ve Osmanlı Devleti İlişkileri”. Uluslararası
Sosial Araştırmalar Dergisi 1/5, Ankara: 205-223.
- --. (2009a). “Çaldıran Savaşı’na Kadar Osmanlı-Safevi İlişkilerine Kısa Bir Bakış”.
Uluslararası Sosial Araştırmalar Dergisi 2/6, 126-135.
- --. (2009b). “15-16. Yüzyıllar Osmanlı-Azerbaycan İlişkileri Bağlamında Osmanlı
Devleti ve Halvetiye Tarikatı”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi VI/1,
Ankara: 91-106.
- --. (2017). “Osmanlı mədəni həyatına töhfə vermiş azərbaycanlı rəssam-şair Şahqulu
Pənahi”. Geostrtegiya jurnalı 03/39, 56-58.
- --. (2017a). “Hürufilik və Osmanlı dövləti”, AMEA Xəbərlər, ictimai elmlər seriyası
4, 30-44.
- --. (2017b). “Anadoluda hürufi təfəkkürünün yayılmasında Nəsiminin rolu”. Lənkəran
Dövlət Universteti Elmi Xəbərlər, humanitar elmlər seriyası: 181-187.
- Devletşah Semerkandi. (1977). Devletşah Tezkiresi (Tezkiretüş-şüara). Türkçe’ye
çeviren: Necati Lugal. c. III, İstanbul: Tercüman Yayınları.
- Duran, Hamiye. (2010). “Velâyetnâme’ye Göre Hacı Bektaş Veli”. Türk Kültürü ve
Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 55. 129-138.
- Ekinci, Mustafa. (2002). Anadolu Aleviliğinin Tarihsel Arka Planı. İstanbul: Beyan
Yay.
- Erduğan, Serkan. (2018). “Bektaşi Tekkelerinin Kapatılması ve Hamdullah Efendi”.
Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi 17. 193-210.
- Fazlullah Esterabadi. (2012). Cavidan-Name, Dürri Yetim İsimli Tercümesi.
Hazırlayan: Fatih Usluer. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
- Feridun Bey.(1274). Münşeatü’s-Selatin. c. I. İstanbul: Takvimhane-i Âmire.
- Fığlalı, Ruhi Ethem. (1996). Türkiye’de Alevilik Bektâşilik. İstanbul: Selçuk
Yayınları.
- Gelibolulu Mustafa Ali. (1994). Künhü’l-Ahbar’ın Tezkire Kısmı. Yayına hazırlayan:
Mustafa İsen. Ankara: Özyurt Ofset & Tipo Matbaacılık.
- --. (1926). Menakıb-ı Hünerveran. İstanbul: Matbaa-ı Amire.
- Gökmen, Sacide. (2017). “Hurufilik ve Misali’nin Bir Gazelinin Hurufilik Bağlamında
Şehri”. e-Şarkiyyat İlmi Araştırmalar Dergisi (JOSR). Nisan. 9/1(17), 433-
452. Erişim tarihi: 15.08.2018. http://dergipark.gov.tr/download/articlefile/386690.
- Gölpınarlı, Abdulbaki. (1969). 100 Soruda Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatler.
İstanbul: Gerçek Yayınevi.
- --. (1972). Türk Tasavvuf Şiiri Antolojisi. İstanbul: Milliyet Yayınları.
- --. (1989). Hurufilik Metinleri Kataloğu. Ankara: TTK Basımevi.
- Həsən Bəy Rumlu.(2017). Əhsənüt-Təvarix. Fars dilindən tərcümə: Oqtay Əfəndiyev
və Namiq Musalı. Kastamonu: Uzanlar.
- Hoca Sadeddin. (1979). Tâcü’t-Tevârih. Hazırlayan: İsmet Parmaksızoğlu. C. III,
İstanbul: MEB.
- Hikmet, İsmail. (2013). Azerbaycan Edebiyatı Taririhi I-II. Yayına hazırlayan:
Parvana Bayram. Ankara: Akçağ Yayınları.
- İmadəddin Nəsimi. (1973). Seçilmiş əsərləri. Elmi-tənqidi mətnin tərtibi və
müqəddimə Cahangir Qəhrəmanovundur. Bakı: Elm nəşriyyatı.
- --. (1985). Seçilmiş əsərləri. Tərtib və şərhlər Əlyar Səfərlinindir. Bakı: Yazıçı.
- İnalcık, Halil. (1954). Fatih Devri Üzerinde Tetkikler ve Vasikalar I. Ankara: TTK
Basımevi.
- Karahüseyin, Samet. (2017). “Alevi-Bektaşilikte Hurufiliğin Etkisi (Alevi-Bektaşi
Klasik Metinler Örneği)”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyez
Universitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
- --, (2018). “Alevi-Bektaşi Klasiklerinde Hurufi Etkinin Varlığı Meselesi: Şeyh safi
Buyruğu Örneği”. IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu (18-20
Ekim 2018 Ankara) Bildiriler Kitabı: s. 877-902.
- Karakök, Tunay. (2013). “Yükseköğretim Kurumu Olarak Osmanlı’da Medreseler:
Bir Değerlendirme”. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 2/2, 218-
223.
- Kastamonlu Latifi. (1314). Tezkere-i Latifi. İstanbul: Derseadet İkdam Matbaası.
- Kaya, Bayram Ali. (2012). “Usuli”. TDV İslam Ansiklopedisi. c. 42, İstanbul: Türkiye
Diyanet Vakfı Yay., s. 213-214.
- Kesik, Beyhan ve Ramazan Sarıçiçek. (2013). “Kemal Ümmi, İsmail”. Türk Edebiyatı
İsimler Sözlüğü. Erişim tarihi: 27.07.2020.http://teis.yesevi.edu.tr/maddedetay/kemal-ummi-ismail.
- Kılıç, Mahmut Erol. (2007). “Nimetullah-ı Veli”. TDV İslam Ansiklopedisi, c. 33,
İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 133-135.
- Kınalızade Hasan Çelebi. (2009). Tezkiretü ş-Şuara. Tenkitli metin A-B. Yayına
hazırlayan: Aysun Sungurhan-Eyduran. Ankara: Kültür Bakanlığı e-kitap.
http://ekitap. kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10739,tsmetinbpdf.pdf?0. Erişim
tarihi: 04.04.2016.
- Komisyon. (1964). “Hurufîlik”. İslam Ansiklopedisi. c. V/1, İstanbul: MEB. s. 598-
600.
- --. (1999). Azərbaycan tarixi (yeddi cilddə). c. III, Bakı: Elm nəşriyyatı.
- Köksal, M.Fatih. (2012). “Hatai’nin Yayımlanmış Divanlarında Bulunmayan Şiirleri”.
Alevilik Araştırmaları Dergisi 3, 39-83.
- --. (2021). “Hacı Bektaş Veli’nin Ölüm Tarihi Hakkında”. Türk Kültürü ve Hacı
Bektaş Veli Araştırma Dergisi 98, 11-40.
- Köprülü, Fuat. (1981). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri
Başkanlığı Yayınları.
- Kut, Günay. (2007). “Refii”. TDV İslam Ansiklopedisi, c. 34, İstanbul: Türkiye
Diyanet Vakfı Yay., s. 526-527.
- Küçükdağ, Yusuf. (1994). Vezir-i Azam Piri Mehmed Paşa. Konya: Damla Ofset
matbaacılık ve Tic.A.Ş.
- --. (2002). “Osmanlı Devleti’nin Şah İsmail’in Şiî Propagandalarına Halvetîye ile
Karşı Koyma Politikası”. XIII. Türk Tarihi Kongresi, 4-8 Ekim 1999 Ankara,
Ankara: 435-444.
- Küçükdağ Yusuf, Ayşe Değerli ve Bekir Şahin. (2015). Vesaik-i Bektâşiyan’a Göre
Osmanlı Devleti’nde Bektâşi Tekkeleri. Konya: Çizgi Kitabevi.
- Maden, Fahri. (2013). “Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde Bektâşi Tekkeleri ve
Türbeleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 68, 89-128.
- Mehmed Mecdi. (1989). Şakaik-ı Numaniye ve Zeyilleri: Hadaiku’ş-Şakaik (Şekaik
Tercümesi). c. I, Neşre hazırlayan: Abdülkadir Özcan, İstanbul: Çağrı
Yayınları.
- Mir-Kasimov, Orkhan. (tarihsiz). Hurufiyya, s. 139-144. https://www.academia.
edu/25079046/Hurufiyya. Erişim tarihi: 01.05.2017.
- --. (2014). “Ummis Versus İmams in Hurufi Prophetology: An Attempt at a Sunni/Shii
Syntnesis?”. Unity in Diversity Mysticism, Messianizm and the Construction
of Religious Anthority in İslam. Edited: by Orkhan Mir-Kasimov. LeidenBoston: 221-246.
- Muallim Naci. (1986). Osmanlı Şairleri. Yayına hazırlayan: Cemal Kurnaz, Ankara:
Kültür ve Türizm Bakanlığı Yayınları.
- Mumtaz, Salman. (1986). Azərbaycan ədəbiyyatının qaynaqları. Bakı: Yazıçı.
- Musalı, Namiq. (2010). “Anonim bir Safevî kaynağında Bektaşî ve Alevi Tarihine
Dair Bilinmeyen Gerçekler”. Hacı Bektaş Veli: Güneşte Zerresinden, Deryada
Katresinden. Uluslararası Hacı Bektaş Veli Sempozyumu Bildirileri. Ankara:
373-390.
- --. (2011). “Bektaşi təriqətinin I. Şah İsmayıl Xətai ilə gizli təmaslarına dair”. Dövlət
və Din (ictimai fikir toplusu) 6 (26), Bakı: 116-120.
- Musalı, Vüsalə. (2009). Osmanlı təzkirələrində Azərbaycan şairləri. Bakı: Nurlan.
- Musayeva, Azadə. (2013). Azərbaycan ədəbiyyatının əlyazma qaynaqları I. Bakı:
Elm və təhsil.
- Mustakim-Zade, Süleyman Efendi. (2000). Mecelletü’n-Nisab. Tıpkı basım. Ankara:
Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Нейматова М.С. (1968). “Надпись гробницы «Баба-Самита» (XVI в.) об обществе
“Бекташийа” (Bektaşi Tarikatı’ndan Olan Baba Samit Türbesi’nın Kitabesi
(16. y.y.)”. Доклады Академии Наук Азерб. ССР. т. XXIV. № 6. Баку: 80-
84.
- Nemət, Məşədixanım. (2002). “Azərbaycanda bəzi sufi cəmiyyətləri haqqında (XIXIX əsrlər)”. Şərq Fəlsəfəsi Problemləri Beynəlxalq elmi-nəzəri jurnal 1-2,
21-25.
- --. (2010). Azərbaycanda pirlər. Bakı: Elm və təhsil.
- Nişancı Mehmed Paşa. (1983). Hadisat (Osmanlı Tarihi ve Zeyli). Yayına hazırlayan:
Enver Yaşarbaş, İstanbul: Kamer Neşriyat.
- Ocak, Ahmet Yaşar. (1992). “Balım Sultan”. TDV İslam Ansiklopedisi. c. 5, İstanbul:
Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 17-18.
- --. (1996). “Hacı Bektaş-ı Veli”. TDV İslam Ansiklopedisi. c. 14, İstanbul: Türkiye
Diyanet Vakfı Yay., s. 455-458.
- Okudan, Rifat. (2007). “Ebu Bekri Şiblî: Hayatı ve Tasavvuf Tarihindeki Yeri”.
Tasavvuf, İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi yıl: 8/19, 211-234.
- Oruç Bey Bayat. (1972). Tarih. Yayına hazırlayan: Adsız. İstanbul: Tercüman
Yayınları.
- Rıhtım, Mehmet. (2012). Evliya Çələbi səyahətnaməsində Azərbaycan. Bakı: Nurlar
Nəşriyyat və Poliqrafiya Mərkəzi.
- Say, Yağmur. (2010). Kalenderi, Alevi ve Bektâşi Kültüründe Önemli Bir Alp-Eren
Gazi: Şucaeddin Veli (Sultan Varlığı) ve Velayetnamesi. Ankara: Sistem Ofset
Matbaacılık.
- Sezgin, Abdülkadir. (2012). Hacı Bektaş Velî ve Bektaşîlik. Ankara: Akçağ
Yayınları.
- Смирнов, К. Н. (1934). Материалы по истории и этнографии Нахичеванского
края (Nahçıvan Bölgesi’nin Tarihi ve Etnografisine Dair Kaynaklar).
Тифлис:
- Sümer, Faruk. (1992). Safevî Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu
Türklerinin Rolü. Ankara: TTK Basımevi.
- Şah İsmayıl Xətai. (1966). Şah İsmayıl Xətai Şeirləri və Əsərləri. Bakı: Yazıçı.
- Şahkulu Penahi. (1946). Hurufi Edebiyyatı Örnekleri II. Mesnevi-i Penahi.
Yayına hazırlayan: İsmail Hikmet Ertaylan. İstanbul: İstanbul Üniversitesi
Yayınları.
- Şemseddin Sami. (1316). Kamusul-Alam. c.6. İstanbul: Mihran Matbaası.
- Şenödeyici, Özer. (2013). “Nesimi’nin Mahlaslari Problemi”. Türk Kültürü ve Haci
Bektaş Veli Araştirma Dergisi 68, 171-200.
- Şeyx Fəridəddin Əttar. (2011). Təzkirətül-övliya. tərtibçi, mətni transfonoliterasiya
edən, ön sözün, qeyd və izahların müəllifi: Nəzakət Məmmədli. Bakı: Elm və
təhsil.
- Şıhıyeva, Seadet. (2009). “Nesimi’nin Milli Mensubiyeti Meselesi (Tarihi ve Çağdaş
Bakışlar Açısından Karşılaştırmalı Tahlil)”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları
Enstitüsü Dergisi, sayı 39, Prof. Dr. Hüseyin Ayan Özel Sayısı. Erzurum: 459-
482.
- Şıxəliyev, Həsrət. (2013). “Suqovuşanın memorial abidələri”. Tarix və onun
problemləri 4, 315-319.
- Şıxıyeva, Səadət. (2018). “Hürufiliyin tarixi: ənənəviləşmiş təhriflər, unudulmu.
Gerçəklər”. Metafizika. 1/2, 65-96.
- --. (2019a). Nəsiminin lirikası: irfanı mündəricə və poetik zinətlər, Nəsimi-650. Bakı:
Elm və təhsil.
- --. (2019b). “Aşiqi-sadiq oldur Həq yoluna şəhid ola...”. Q. Məmmədovun müsahibəsi
əsasında. Mədəniyyət.Az. 5, 150-153.
- --. (2019c). “Nəsiminin mənsur eserleri (“Müqəddimətül-həqayiq” əsasında)”.
Mədəniyyət.Az. 5, 154-157.
- Tansel, Selahattin. (1969). Yavuz Sultan Selim. Ankara: MEB.
- Tekindağ, Şehabeddin. (2003). “Mahmud Paşa”. TDV İslam Ansiklopedisi, c. 27,
Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 376-378.
- Tərbiyət, Məhəmmədəli. (1987). Danişməndani Azərbaycan. Tərcümə: İsmayıl Şəms
ve Qafar Kəndli. Bakı: Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı.
- Usluer, Fatih. (2013). “Muhiti”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim tarihi:
26.07.2020. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/muhiti.
- --. (2014). Hurufilik-İlk Elden Kaynaklarla Doğuşundan İtibaren. İstanbul: Kabalcı
Yayıncılık.
- Ünver, İsmail. (2002). “Kemal Ümmi”. TDV İslam Ansiklopedisi, c. 25, Ankara:
Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 229-230.
- Varol, Muharrem. (2016). “Kaşifü l-Esrarın İzinde: Harputlu Hoca İshak’ın İzahü
l-Esrar Adlı Bilinmeyen Bir Risalesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli
Araştırma Dergisi 78, 15-80.
- Vassaf, Hüseyin. (1990). Sefine-i Evliya. Hazırlayan: Ali Yılmaz, Mehmet Akkuş. C.
I, İstanbul: Seha Neşriyat.
- Yıldırım, Rıza. (2010). “Bektâşi Kime Derler?: “Bektâşi” Kavramının Kapsamı ve
Sınırları Üzerine Tarihsel Bir Analiz Denemesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş
Veli Araştırma Dergisi 55, 23-58.