Birinci Dünya Savaşı sonrasında Maraş yöresinde sosyal yapı değişmeleri ve bu değişmede Ermeni-Fransız rolü

Osmanlı Devleti, 1918 yılının Kasım ayında hazırladığı geri dönüş kararnamesiyle daha önce askeri sebeplerle harp sahası dışına çıkmalarını zorunlu kıldığı Ermenilerin memleketlerine dönmesine izin verdi. Ermeniler bir taraftan memleketlerine dönerken bir taraftan da Birinci Dünya Savaşı sırasında uygulamaya koydukları ancak yarım kalan Kilikya’da bağımsız Ermenistan kurma çalışmalarına kaldıkları yerden devam ettiler. Bu yüzden bölgede ekonomik ve kültürel çıkarları olan devletlerin I. Dünya Savaşı sonrasında ülkeyi işgal etmesini sevinçle karşıladılar. Bu çalışmada, önce İngilizler daha sonra Ermeniler’in desteğiyle Fransızlar tarafından işgal edilen Maraş’ta, Türkler’in gösterdiği direnişin ardından Fransız ordusunun geri çekilmesinden sonra şehirde Türkler ve Ermeniler arasındaki ilişkinin nasıl olduğu incelenmiştir. Aynı zamanda Maraş’ta faaliyet gösteren Amerikan misyonerlerinin Türk-Ermeni ilişkileri üzerindeki etkileriyle Ermenilerin Türk ordusunun güney ve batı cephelerinde savaşı kazanmasının ardından ülkeyi terk etme ihtiyacı duymalarının sebepleri araştırılmıştır. Bu çalışmanın temelini, Osmanlı arşiv belgelerinin döneme birinci derecede tanıklık eden kişilerin anılarıyla karşılaştırılması neticesinde bir sonuca varılması teşkil etmektedir.

Changes in social structure and the role of Armanian-French in this changes in Marash region after the Firrst World War

With the return decree prepared in November 1918, Ottoman government allowed the Armenians, who were forced leave out of the battle region, to their homelands. While they were returning home, they also restarted their actions to found an independent Armenia in Cilicia. Therefore, they were very happy about their hometown’s invasion by the countries that have economic and cultural opportunities in the region. In this study, Turkish. Armenian relationship after the invasion of Marash firstly by the British, then the French with the help of Armenians and the relations after the retreat of French with the help of Turkish resistance will be examined. The American missionaries’ effects on Turkish-Armenian relationships and the Armenians’ need to leave the country after the victory of Turkish army in the south and west fronts will also be examined. This study is based on Ottoman archives and their comparisons with the witness who experienced this term first hand.

PDF

___

Arşiv Belgeleri

a) Genelkurmay Başkanlığı Askeri Tarih Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi (ATASE), Türk İstiklal Harbi (İSH), Kutu 342, Gömlek 63, Fhrist 63–1; Kutu 72, Göm. 149, Fh.149–1; Kutu 22, Göm. 102, Bel. 102–1; Kutu 33, Göm. 159, Bel. 159–1; Kutu 1329, Göm. 39, Bel. 39–1; Kutu 119, Göm. 81, Bel. 81–1; Kutu 57, Göm. 49, Bel. 49–3; Kutu 57, Göm. 60, Bel. 60–1; Kutu 57, Göm. 60, Bel.60–2; Kutu 57, Göm. 55, Bel. 55–1; Kutu 767, Göm. 109, Bel. 109–1; Kutu 1320, Göm. 72, Bel. 72–1; Kutu 819, Göm. 180, Bel. 180–1, 180–2; Kutu 273, Göm. 128, Bel. 128–1, 128–4; Kutu 819, Göm. 205, Bel. 205–1; Kutu 766, Göm. 207, Bel. 207–1; Kutu 807, Göm. 184, Bel. 184–1, 184–2; Kutu 1471, Göm. 59, Bel. 59–5; Kutu 728, Göm. 113, Bel. 113–1; Kutu 1109, Göm. 165, Bel. 165–1; Kutu 1324, Göm. 67, Bel. 67–1, 67–3; Kutu 1321, Göm. 166, Bel. 166–1; Kutu 817, Göm. 104, Bel. 104–1; Kutu 821, Göm. 130, Bel. 130–1; Kutu 1327, Göm. 87, Bel. 87–1; Kutu 638, Göm. 62, Bel. 62–1; Kutu 639, Göm. 21, Bel. 21–1; Kutu 1501, Göm. 50, Bel. 50–1; Kutu 1501, Göm. 56, Bel. 56–1, 56–2; Kutu 765, Göm. 194, Bel. 194–1; Kutu 630, Göm. 18, Bel. 18–1; Kutu 1325, Göm. 103, Bel. 103–1, 103–2; Kutu 817, Göm. 37, Bel. 37–1; Kutu 1254, Göm. 65, Bel. 65–1; Kutu 1542, Göm. 88, Bel. 88–1; Kutu 1543, Göm. 160, Bel. 160–1, 160–2; Kutu 1544, Göm. 43, Bel. 43–1; Kutu 804, Göm. 80, Bel. 80–1; 804, Göm. 81, Bel. 81–1; Kutu 1251, Göm. 113, Bel. 113–1.

b) CUMHURİYET ARŞİVİ, Sayı:157, Dosya:135-1, Fon Kodu: 30..18.1.1., Yer No: 1.8..19.

Araştırma ve Tetkik Eserler, Anılar ve Yayımlanmış Belgeler.

AKBIYIK, Yaşar (1999): Milli Mücadelede Güney Cephesi Maraş, Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi.

AKYÜZ, Yahya (1975): Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu (1919– 1922), Ankara, TTK.

ALİ SEZAİ KURTARAN’IN MİLLİ MÜCADELE İLE İLGİLİ NOTLARI

ATATÜRK’ÜN SIRDAŞI KILIÇ ALİ’NİN ANILARI (2008): Der. Hulûsi Turgut, İstanbul, Türkiye İş Bankası yayınları.

BAĞDADLIOĞLU, Adil (1942): Uzun Oluk (İstiklâl Harbinde Maraş), Bas. Ali Rıza Pişkin, İstanbul, Ülkü Basımevi.

CLAIR, Price (1922): “Present Turkish Rule in Cilicia”, Current History (New York), 16:2, pp. 216–220.

COMPTON, Major T. E. (1922): The French Campaign of 1920–21 in Cilicia”, Royal United Service Institution, Journal, 67, pp. 68–79.

ELLIOTT, Mabel E. (Spring 1978): “The 22 Days of Marash: Papers on the Defense of the City Against Turkish Forces Jan.-Feb., 1920”, The Armenian Review, vol.31, 47-69.

EYİCİL, Ahmet (2004): “I.Dünya Savaşı ve Kurtuluş savaşı Mücadelesi Sırasında Maraş’ta Ermeni Mezalimi”, Belleten, Cilt LXVII, Aralık 2003, Sayı 250, 911–947.

GÖNEN, Cengiz (2005): Ulusal Kurtuluş Savaşının İlk Kahramanı, Ankara, Lazer Yay.

GÜNAY, Nejla (2008):“ Misyonerlerin Osmanlı Ermenilerinde Milliyetçilik Duygusunun Oluşmasındaki Rolü”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 8, Sayı 40, 61–68.

GÜNAY, Nejla (2009): “Maraş’ta Bakırcılık Sanatı ve Ali (Aras) Usta”, Milli Folklor, S.81, 83–88.

HARTUNIAN, Abraham H. (1968), Neither to Laugh nor to Weep a Memoir of the Armenian Genocide, translated from the original Armenian manuscripts by Hartunian, Vartan, Boston: Beacon Press.

HEGHIN, Mary A. (1976): Olive Trees Grow Again, Altadena, Seekers of Sekhimm.

İSTİKLAL SAVAŞINDA MARAŞ (2008): Haz. Yaşar Alparslan-Serdar Yakar, Ukde.

KERR, Stanley E. (1973), The Lions of Marash: Personel Experiences With American Near East Relief 1919–1922, Albany: State University of New York Press.

KIESER, Hans Lukas (2005): Iskalanmış Barış Doğu Vilayetleri’nde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet 1839–1938, İstanbul, İletişim.

KILIÇ, Davut (2000): Osmanlı İdaresinde Ermeniler Arasındaki Dini ve Siyasi Mücadeleler, Ankara, ASAM.

McCARTHY, Justin (2006): Osmanlı’ya Veda, Çev.Mehmet Tuncel, İstanbul, Etkileşim Yay., 2006.

NANSEN, Frıdtjof (1928): Armenia and The Near East, London, George Allen&Unwin Ltd.

OSMANLI BELGELERİNDE ERMENİ-FRANSIZ İLİŞKİLERİ (1920–1922) (2004): Cilt III, Ankara, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay.

ÖZALP, Yalçın (1984): Mustafa Kemâl ve Milli Mücadele’nin İlk Zaferi, Ankara, Bemih Ofset.

ÖZALP, Yalçın (2005): Ermeni İntikâm Alayı Maraş’ta Vesikalar: 1919–1920, Kahramanmaraş, Selçuk Ofset.

ÖZDEMİR, Hikmet-ÇİÇEK, Kemal-TURAN, Ömer-ÇALIK, Ramazan- HALAÇOĞLU, Yusuf (2004): Ermeniler: Sürgün ve Göç, Ankara: TTK Yay.

SARAL, Ahmet Hulki& SARAL, Tosun (1970): Vatan Nasıl Kurtarıldı, Ankara, Türkiye İş Bankası Yay.

THE 22 DAYS OF MARASH: PAPERS ON THE DEFENSE OF THE CITY AGAINST TURKISH FORCES JAN.-FEB., 1920” (Winter 1977-1978): The Armenian Review, vol.30, 382-397.

TÜRK İSTİKLÂL HARBİ IV. CİLT, GÜNEY CEPHESİ (1966): Ankara, Genelkurmay Basımevi.

YAVUZ; Bige (1994): Kurtuluş Savaşı Döneminde Türk-Fransız İlişkileri Fransız Arşiv Belgeleri Açısından 1919–1922, Ankara, TTK.

YETİŞKİN, Mehmet (2004): “Ermenilerin Maraş’tan Ayrılmaları, 1920–1922”, Atatürk Araştırma Merkezi dergisi, Sayı 58, Cilt XX.

ZEIDNER, Robert F. (2005): The Tricolor Over the Taurus 1918–1922, Ankara, Turkish Historical Society.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi