NİZÂMÎ VE FUZÛLÎ’NİN “LEYLÂ VE MECNÛN” MESNEVİSİNDE MİRAÇ HÂDİSESİ

İslâm kültüründe Hakk’ın Habîb’ine gösterilen hürmet ve ikrâr edilen muhabbet, Yaradana duyulan aşkın nişânesi kabul edilmiştir. Bu düsturla Hz. Peygamber’in şahsı, hayatı, peygamberliği, mucizeleri kısacası varlığı, varlığındaki Muhammedî hakîkat sırrı edebiyatımızda konu edilmiş; gazel, kaside, mesnevi gibi farklı nazım şekilleri ile meydana getirilen na’t, hilye, mevlid, kırk hadis gibi çeşitli nazım türlerinde eserler kaleme alınmıştır. Bu edebî türlerden biri de manzum ve mensur şekilde kaleme alınan mi’râciyyelerdir. Akıl ile açıklanması zor bir hâdise olan miraç, şâirlerin hayâl dünyasının derinliği nispetinde edebî bir üslup içerisinde anlatılmaya çalışılmıştır. Çalışmamızda miraç ve isrâ kelimelerinin ıstılâh anlamlarına, söz konusu hâdiseye kadim ve tasavvufî gelenekteki bakışa, Nizâmî’nin miraç hâdisesine verdiği öneme atıfta bulunup şâirin en beğenilen mesnevisi Leylâ vü Mecnûn’da konuyu ele alışına dikkat çekmeyi amaçladık. Söz konusu mesnevideki miraç bölümünü, Nizâmî özelinde değil de Türk edebiyatında en başarılı Leylâ ve Mecnûn mesnevisi kabul edilen, kaleme alınışında Nizâmî’nin tesiri bilinen Fuzûlî’nin mesnevisindeki miraç bölümü ile mukayese ederek değerlendirmeye çalıştık. Bununla da iki şâir özelinde yapılan mukayese çalışmalarına katkıda bulunmayı istedik.

“THE ASCENSION EVENT (ME’RAJ) IN THE MASNAVI OF NİZAMİ ANDFUZULİ’S LEYLA AND MAJNUN”

In the Islamic culture, the respect shown to the Habib of the Haqq and the acknowledged affection are accepted as a sign of the love for the Creator.With this principle, personality, life, prophecy and miracles of the Prophet and the secret of the Muhammadan Truth in his existence have been the subject of the Turkish Islamic literary area; studies in various verse types such as na't, hilye, mawlid, forty hadith were created with different verse forms such as ghazal, eulogy, masnavi. One of these literary genres is mi'râciyyes written in verse and prose. Ascension (me’raj), which is an event difficult to explain logically/with rational mind, has been tried to be explained in a literary style as much as the depth of the poet’s imagination. In our study, we aimed to draw attention to the poet's handling of the subject in his most popular masnavi, Leyla and Majnun, by referring to the meanings of the term ascension (me’raj) and isra, the view in question in the ancient and mystical tradition, and the importance Nizami gave to the ascension (me’raj). We tried to evaluate the ascension (me’raj) section in the aforementioned masnavi, not specifically by Nizami, but by comparing it with the ascension (me’raj) section in Fuzuli's masnavi, which is accepted as the most successful Leyla and Majnun masnavi in Turkish literature and whose Nizami’s influence is known. With this, we wanted to contribute to the comparison studies made specifically for two poets.

PDF

___

ADDAS, Claude, İbn Arabi Kibrit-i Ahmer’in Peşinde, çev. Atila Ataman, Gelenek Yayıncılık, İstanbul 2004.
AKALIN, Nazir, “Nizami-yi Gencevi ile Fuzuli-yi Bağdadi’nin Leyli u Mecnun Mesnevilerinin Tartışmalı Mukayesesi”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 3, Konya 1997, 201-217.
AKALIN, Nazir, “Nizâmi-yi Gencevî’nin Hayatı, Edebî Şahsiyeti ve Eserleri”, Bilig, 7, Güz 1998, 67-91.
AKAR, Metin, Türk Edebiyatında Manzum Mi’râc-nâmeler, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1987.
AKKUŞ, Yasemin, “Fuzûlî ve Nizâmî’nin ‘Leylâ vü Mecnûn’ Mesnevilerinde Tabiata Kaçış Psikolojisi”, VI. Uluslararası Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi Kongresi, Selçuk Üniversitesi, Konya 12-14 Ekim 2016, 943-956.
AKKUŞ, Yasemin, “Nizâmî ve Fuzûlî’nin Leylî vü Mecnûn’unda ‘Nevfel’ ve ‘Nevfel’li Sahnelerin Mukâyesesi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 8, İstanbul 2012, 1-20.
AKKUŞ, Yasemin, “Ölüm Yolunda İki Şâir, Bir Âşık”, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 8, Nisan 2017, 21-36.
ARASLI, Hamit, “ ‘Leyli ve Mecnun’ Hakkında”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 6, 1958, 17-39.
ARMUTLU, Sadık, “Arap Şiirini Fars Şiirine Taşıyan Aykırı Bir Şair: Menûçihri-yi Dâmgânî”, Doğu Esintileri, 6, 2017, 65-146.
CEYLAN, Ömür, Tasavvufi Şiir Şerhleri, Kapı Yayınları, İstanbul 2007.
ÇELEBİOĞLU, Ayşe, “İlahi Komedya ve Mi’raçnâmelerde Cennet Tasavvurunun Karşılaştırılması”, Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9, Ekim 2019, 67-88.
Firdevsî, Şahnâme I, çev. Necati Lugal, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul 2018.
Fîrûzâbâdî, Kâmûsu’l-Muhît, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1413/1993.
Fuzûlî, Leylâ and Mejnûn, (Translated by Sofi Huri; Introduction and Notes by Alessio Bombaci), London 1970.
Fuzulî, Leylâ ve Mecnun Metin, Düzyazıya Çeviri, Notlar ve Açıklamalar, haz. Muhammet Nur Doğan, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2006.
Gəncəvi, Nizami, Leyli və Məcnun, trc. Səməd Vurğun, Lider Nəşriyyat, Bakı 2004, 13.
GÜNDÜZ, Şinasi, Yavuz Ünal, Ekrem Sarıkçıoğlu, Dinlerde Yükseliş Motifleri, Vadi Yayınları, Ankara 1996.
GÜRSEL, Selim, “Dante’nin Yolculuğu”, Akademya, 8, 1998, 48-54.
Hacı, Siracǝddin, “Nizami Gǝncǝviye Göre Hǝzrǝt Mǝhǝmmǝdin Merac Nemǝti: Bir Dadlı Xurma”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XII/1-2008, 377-388.
GÜRSEL, Selim, “Dante’nin Yolculuğu”, Akademya, 8, 1998, 48-54. Hacı, Siracǝddin, “Nizami Gǝncǝviye Göre Hǝzrǝt Mǝhǝmmǝdin Merac Nemǝti: Bir Dadlı Xurma”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XII/1-2008, 377- 388.
Hâdî, Rûhullâh, “Nizâmî-i Gencevî ve Mi’râc-ı Resûl”, Mecelle-i Sebk-şinâsîi Nazm u Nesr-i Fârisî (Mecelle-i Bahâr-ı Edeb), 1387, Devre 1, Şumâre 1, 21-37.
Hakk’ın Nuruna Mirac Peygamberlerin İlahi Yolculukları Abdülkãdir Geylânî İbnü’l-Arabî Ali b. Vefâ, yay. haz. Muhammed Bedirhan, Hayykitap, İstanbul 2011.
https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/%C4%B0sr%C3%A2-suresi/2030/1- ayet-tefsiri
https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Necm-suresi/4789/5-18-ayet-tefsiri
Hucvirî, Keşfu’l-Mahcûb Hakikat Bilgisi, haz. Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, İstanbul 1982.
İbn Arabî, Muhyiddin, “Kitabu’l-İsra İla Makami’l-Esra”, [İkinci Kitap], Risaleler -2-, trc. Vahdettin İnce, Kitsan, İstanbul [t.y.].
İbn Arabî, Muhyiddin, Fütûhât-ı Mekkiyye 13, çev. Ekrem Demirli, Litera Yayıncılık, İstanbul 2010.
İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut 1417/1997, 6; 1418/1997, 9.
İSMAYIL, Badalbeili Ulfet, “ ‘Mirac-Name’ ve Dantenin ‘İlahi Komediyası’”, VII. Uluslararası Türk Halk Edebiyatı Semineri 7-9 Mayıs 1997, Yunus Emre Kültür Sanat ve Turizm Vakfı Yayınları, Eskişehir 2001, 167- 170.
İŞGÖREN, Taşkın, Samed Vurgun, Hayatı-Sanatı ve Eserleri, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dünyası Edebiyatları Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, İzmir 2016.
KABAN, Nurdan, “Senâî-yi Gaznevî’nin Hadîkatü’l-Hakîkası’nın Bölümleri”, Doğu Esintileri, 15, 2021, 201-241.
KANAR, Mehmet, “Nizâmî-i Gencevî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 2007, XXXIII, 183-185.
KARADAŞ, Cağfer, “İsra-Miraç Hâdisesi: Mahiyeti ve Gerçekliği”, KİSBU İlahiyat Dergisi, 1, Haziran 2019, 55-73.
KIRLANGIÇ, Hicabi, “Nizâmî ve Fuzûlî’nin Leyla ve Mecnun Mesnevileri”, 6. Türkiye-İran İlişkileri Sempozyumu Tarihte Ortak Şahsiyetlerin Etkileri ve Günümüze Yansımaları Bildiri Metinleri 01-02 Haziran 2009, (Editörler: Hicabi Kırlangıç, Şerife Yerdemir), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2015, 27-41.
Kuşeyrî, Abdülkerim, Kitâbü’l-Mirac Hakk’a Yükseliş, tahriç ve tahkik Ali Hasan Abdülkadir, trc. Cevher Caduk, İlk Harf Yayınevi, İstanbul 2011.
LEVEND, Agâh Sırrı, Arap, Fars ve Türk Edebiyatlarında Leylâ ve Mecnun Hikâyesi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1959.
LEVEND, Agâh Sırrı, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, yay. haz. Hakan Yaşar, Selçuk Karakılıç, Erdal Baran, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2016, I.
MEFTAH, Abdelbaqi, “Şeyh-i Ekber Muhyiddîn-i Arabî ve Sufilere Göre Kadir Gecesi”, trc. Ali Vasfi Kurt, Ramazan ve Oruç, (Editörler: Berat Açıl, Fahrettin Altun, Serhat Aslaner, Mustafa Demiray, Halis Kaya), Ümraniye Belediyesi, İstanbul 2015, 137.
Nizâmî-yi Gencevî, Leylâ ile Mecnun, çev. A. Naci Tokmak, Say Yayınları, İstanbul 2013.
Nizami, Leylâ İle Mecnun, çev. Ali Nihat Tarlan, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1965.
ÖZERVARLI, M. Sait, “Kadir Gecesi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2001, XXIV, 125.
ÖZKÖSE, Kadir, “Sûfîlerin Mi’râc Terennümü”, Somuncu Baba Aylık İlim Kültür ve Edebiyat Dergisi, 18/128, Haziran 2011, 36-39.
PALACİOS, Miguel Asin, Dante ve İslam, çev. Güneş Ayas, Okuyan Us Yayınları, İstanbul 2010.
Persian Literature A Bio-Bibliographical Survey, Volume V Poetry of the PreMongol Period, Second, Revised Edition by François de Blois, The Royal Asiatic Society and Routledge-Curzon, London 2004.
Râmpûrî, Gıyâseddîn Muhammed bin Celâleddîn bin Şerefeddîn, Gıyâsü’lLugât, Kûşiş: Mansûr Servet, Müessese-i İntişârât-ı Emîr Kebîr, Tahran 1242.
RESULZADE, Mehmet Emin, Sekizyüzüncü Yıldönümü Münasebetiyle 1141- 1941 Azerbaycan Şairi Nizami, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1991.
SAVİ, Saime İnal, “Fars Edebiyatında Hamseler”, Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, Fasikül 1, 14, Erzurum 1986, 37-45.
SAVİ, Saime İnal, “Senâî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2009, XXXVI, 502- 503.
SCHIMMEL, Annemarie, İslamın Mistik Boyutları, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2001.
SUSUZ, Merve, Yuhanna’nın Vahyi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Dinler Tarihi Bilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2015.
ŞAKİROĞLU, Mahmut H., “İlâhî Komedya”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2000, XXII, 68-70.
TATLI, Bekir, Âyet ve Hadislerde İsrâ ve Miraç Olayı, Çukurova Üniversitesi Basımevi, Adana 2008.
TECLÎL, Celîl, Mukâyese-i Leylî vü Mecnûn-ı Fuzûlî ve Nizâmî, Tahran 1374.
ULU, Yavuz Sinan, Samed Vurgun’un Şiirlerinde Yapı ve İzlek, Ardahan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ardahan 2014.
ULUDAĞ, Süleyman, “Hücvîrî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1998, XVIII, 458-460.
ÜLKEN, Hilmi Ziya, “Dante ve Miraç: Divina Comedia’nın İslamî Kaynakları”, İstanbul Kültür, V/58, 1946, 4-7.
ÜNVER, İsmail, “Fuzûlî’nin İki Mesnevîsinde Nizâmî Etkisi”, Türkoloji Dergisi, 9/1, 1991, 19-22.
YAMAN, Bahattin, Melek Dikmen, “Metin ve Resim Bakımından Mi’racnâme (Paris Bibliotheque Nationale, Turc 190) ve İlâhî Komedya’daki Benzerlik Üzerine Bir Karşılaştırma”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16, 2006/1, 147-168.
YAVUZ, Salih Sabri, “Mi’rac”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2005, XXX, 132-135.
YAVUZ, Salih Sabri, İsrâ ve Mirac, Pınar Yayınları, İstanbul 2011.
YILDIRIM, Nimet, “Ardavirâfnâme ve İlahi Komedya”, Doğu Araştırmaları, 4, 2009, 5-18.
Zemahşerî, Esâsu’l-Belâga, Mektebetu Lübnan, Beyrut 1998.