NECÂTÎ BEY'İN ŞAİR ANLAYIŞI Bayram Ali KAYA

Bu çalışmada, Necâtî Bey'in şair karşılığında kullandığı kelimeler, ilgili tamlamalar; şairden ne anladığı, şaire yüklediği anlamlar; bilhassa şairliğinin özellikleri ile yine kendi şairliği üzerine yaptığı teşbih ve tespitler; şairi yazdırtan, teşvik eden etkenler; şikâyet ettiği hususlar, diğer şairlere bakışı, kısaca poetik değerlendirmelerinin önemli bir bölümünü oluşturan şair anlayışı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Necâtî, dîvânında en fazla şair kelimesini tercih etmiş, onun yerine aynı zamanda "ashâb-ı nazm, ehl-i nazm, ehl-i suhan, suhan-gû, suhan-ver" vb. kelime ve tamlamaları kullanmıştır. Necâtî'ye göre gerçek veya iyi şair olabilmek için her şeyden önce Allah vergisi bir yeteneğe sahip olunmalı; ayrıca aşkı üstat edinmeli, yeni ve özgün sözler söyleyebilecek güçte bilgi ve donanıma sahip olunmalıdır. Necâtî'nin şiirlerinde de şair denilince ilki kendi şairliği, ikincisi ise diğer şairler olmak üzere, esasen iki temel ve farklı gruptan söz edildiği görülmektedir. O, şairliğinin ve kişiliğinin özellikleri arasında âciz olmak, alçak ve hassas bir gönle sahip bulunmak, çok erken yaşta şiire başlamak, eşi benzeri olmamak, kalemi inciler saçmak, yeni bir tarza, tatlı bir dile, son derece güçlü bir zihne sahip olmak; hatta uyanık, kurnaz ve yalancı olmak gibi birçok özelliğe yer vermiştir. Necâtî, şair veya şairliği için ise "pâdişah/sultan, bülbül, gavvâs, tûtî" vb. benzetmelerde bulunmuş; bilhassa beğendiği, değer verdiği şairleri hem ismen anmak, hem de belli vasıflarını dile getirmek; beğenmediği ve eleştirdiklerini ise daha ziyâde genel özelliklerine değinmek sûretiyle anmıştır. Kaynaklarda "melikü'ş-şuarâ" olarak anılması ve aynı zamanda klâsik şiir geleneğinin kurucu isimlerinden biri kabul edilmesi de Necâtî'nin şair/şairliği üzerine dile getirdiği poetik görüş, değerlendirme ve tenkitlerini hayli anlamlı ve önemli kılmaktadır.

PDF

___

AKKUŞ, Metin, Divan Şiirinde İnsan-I, AÜ, Fen-Edebiyat Fak. Yay., Erzurum 2000.
ARI, Ahmet, "Şeyh Gâlib'in Poetikası", Osmanlı Araştırmaları, XXVI, Prof. Dr. Mehmed ÇAVUŞOĞLU'na Armağan-II, İstanbul 2005, s. 51-72.
ATİLA, Mustafa, "Tezkire Terimleri Sözlüğüne Katkı, Gülşen-i Şu'arâ Örneği", Ordu Üniversitesi Uluslararası Klasik Türk Edebiyatı Sempozyumu, Prof. Dr. Mehmed Çavuşoğlu Anısına, 10-12 Mayıs Ordu, Sempozyum Kitabı, c. 2, Editörler: Muhammed Kuzubaş vd., Ordu Üniversitesi Yay., Ordu 2013, s. 848-888.
AVŞAR, Ziya, "Divan Şiirinin Poetik Verilerine Yeni Bir Yaklaşım Denemesi", Hece, Türk Şiiri Özel Sayısı, S. 53/54/55, Mayıs/Haziran/Temmuz, Ankara 2001, s. 323-330.
AYVERDİ, İlhan, Kubbealtı Lugatı, Kubbealtı Neşriyat, c. 2, İstanbul 2006. BATİSLAM, Hanife Dilek, "15.Yüzyılda Divan Şiirinde Halk Kültürü", Folklor/Edebiyat, 2003, c. IX, s. 723-729.
Büyük Türkçe Sözlük, TDK Yay., Ankara 2011.
COŞKUN, Menderes, "Divan Şairlerinin Birbirleriyle İlgili Manzum Değerlendirmeleri", Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 13, İstanbul 2005, s. 87-128.
COŞKUN, Menderes, Klâsik Türk Şiirinde Edebî Tenkit, Şairin Şaire Bakışı, Akçağ Yay., Ankara 2007.
COŞKUN, Menderes, "Klâsik Türk Şairinin Poetikası Üzerine", Bilig, S., 56, Kış 2011, s. 57-80.
ÇAĞBAYIR, Yaşar, Ötüken Türkçe Sözlük, Ötüken Neşriyat, c. 4, İstanbul 2004.
ÇAVUŞOĞLU, Mehmed, Necâtî Bey Dîvânı (Seçmeler), Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul tarihsiz.
ÇAVUŞOĞLU, Mehmed, Necâtî Bey Dîvânı'nın Tahlîli, MEB Yay., İstanbul 1971.
ÇETİNDAĞ, Yusuf, Şiir ve Tenkit, Türk, İran ve Arap Tezkirelerinde, Kitabevi Yay., İstanbul 2012.
Derleme Sözlüğü, TDK Yay., c. IX, Ankara 1977.
DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yay., Ankara 2004.
DOĞAN, Muhammet Nur, Leylâ ve Mecnûn, Çantay Kitabevi, İstanbul 1996.
DOĞAN, Muhammet Nur, Fuzûlî'nin Poetikası, Kitabevi Yay., İstanbul 1997.
DOĞAN, Muhammet Nur, "Klâsik Edebiyatımızda Sanat ve Şiir Felsefesi (Poetika)", Eski Şiirin Bahçesinde, Yelkenli Yay., İstanbul 2011, s. 98-123.
DOĞAN, Muhammet Nur, "Taşlıcalı Yahyâ'nın Yûsuf ü Zelîhâ'sında Şiirin Şiiri", Eski Şiirin Bahçesinde, Yelkenli Yay., İstanbul 2011, s. 124-163.
ERASLAN, Kemal, "Çağatay Edebiyatı", İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul 1993, c. 8, s. 168-176.
ERKAL, Abdulkadir, Divan Şiiri Poetikası (17. Yüzyıl), Birleşik Yay., Ankara 2009.
ESKİGÜN, Kübra, Klasik Türk Şiirinde Efsanevi Kuşlar, Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş 2006.
GÜLEÇ, İsmail, "Necâtî Bey'de Toplumsal Eleştiri", I. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Sempozyumu, 15-17 Nisan 2009, Ölümünün 500.
Yılında Şair Necâtî Anısına, Sempozyum Kitabı, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yay., Kocaeli 2009, s. 314-318.
HAKVERDİOĞLU, Metin, "Mihrî Hâtun'un Necâtî Bey'in Şiirlerine Nazîreleri", Turkish Studies, Volume 4/2, Winter 2009, s. 522-551.
İSEN, Tûbâ Işınsu, Divan Şiirinde Fahriye, Bilken Üniversitesi, Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2002.
İSEN-DURMUŞ, Tûbâ Işınsu, II. Selim Dönemi Sonuna Kadar Osmanlı Edebî Hâmilik Geleneği, Bilkent Üniversitesi, Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Dokora Tezi, Ankara 2006.
İSEN-DURMUŞ, Tûbâ Işınsu, "Fahriyeler Işığında Osmanlı Şiirinde İdeal Şairin Portresi", Bilig, Güz, S. 43, Ankara 2007, s. 107-116.
KALKIŞIM, Muhsin, "Osmanlı Devleti'nde Şair ve Yazarları Himâye Kriterleri", Millî Folklor, Yıl: 15, S. 57, Bahar 2003, s. 105-108.
KAPLAN, Mahmut, "Şeyh Gâlib'in Şiir Anlayışı", Turkish, Volume 2/4 Fall 2007, s. 455-465.
KARABEY, Turgut, "Necati Divanı'nın Dibacesi", I. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Sempozyumu, 15-17 Nisan 2009, Ölümünün 500. Yılında Şair Necâtî Anısına, Sempozyum Kitabı, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yay., Kocaeli 2009, s. 13-21.
KAYA, Bayram Ali, "Necâtî Bey", İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul 2006, c. XXXII, s. 477-478.
KAYA, Bayram Ali, "Necâtî Bey'in Şiir Anlayışı", Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 27, İstanbul 2012, s. 143-218.
KAYA, Bayram Ali, "Klasik Türk Şiirinde Şifalı Bitkiler Üzerine Bir Deneme", Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 15, İstanbul 2015, s. 263- 314.
Kurnaz, Cemal, "Hızır", İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul 1998, c. 17, s. 411-412.
KURTOĞLU, Orhan, "Nazîre Mecmûalarına Göre Necâtî Beğ'in Klâsik Türk Şiirindeki Konumu", I. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Sempozyumu, 15-17 Nisan 2009, Ölümünün 500. Yılında Şair Necâtî Anısına, Sempozyum Kitabı, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yay., Kocaeli 2009, s. 466-475.
KUT, Günay, "Bir Şairi Değerlendirmedeki Yöntem: Ortak Malzemenin Kullanılışı ve İfade Şekli", İlmî Araştırmalar, S. 10, İstanbul 2000, s. 169- 176.
MACİT, Muhsin, Nedim Dîvânı, Akçağ Yay., Ankara 1997.
ONAY, Ahmet Talat, Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, haz. Cemal Kurnaz, Birleşik Yay., Ankara 2007.
ÖZTOPRAK, Nihat, "Rûhî'nin Şair Anlayışı", Osmanlı Araştırmaları, XXVIII, Prof. Dr. Mehmed ÇAVUŞOĞLU'na Armağan-III, İstanbul 2006, s. 93-122.
SEYFULLAH, Seyfettin, "XV. Yüzyıl Özbek Şairlerinden Mevlânâ Atâyî- Giriş Kısmı", Aktaran: Emek Üşenmez, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, İstanbul 2010, c. 40, s. 326-344.
SOLMAZ, Süleyman, Onaltıncı Yüzyıl Tezirelerinde Şâirin Dünyası, Akçağ Yay., Ankara 2012.
Şeyhî Dîvânı, haz. Mustafa İsen-Cemal Kurnaz, Akçağ Yay., Ankara 1990.
ŞIHIYEVA, Seadet, "Necati Şiirinde Nesîmî'den Etkilenmenin Boyut ve Biçimleri", İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, S. 2, 2012, c. 1, s. 57-86.
TAN, Nail, "Türk Folklorunda Nisan Yağmuru Motifi", Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Gelenek, Görenek ve İnançlar, Ankara 1982, c. IV, s. 469-479.
Tarama Sözlüğü, TDK Yay., c. II, V, Ankara 1965, 1971.
TARLAN, Ali Nihat, Necâtî Beg Dîvânı, MEB Yay., İstanbul 1997.
TOLASA, Harun, "Divan Şairlerinin Kendi Şiirleri Üzerine Düşünce ve De- ğerlendirmeleri", Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi-I, İzmir 1982, s. 15-46.
TOLASA, Harun, Sehî, Latîfî, Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi-I, Ege Üniversitesi Matbaası, İzmir 1983.
TÖKEL, Dursun Ali, Divan Şiirinde Mitolojik Unsurlar, Şahıslar Mitolojisi, Akçağ Yay., Ankara 2000.
ÜZGÖR, Tâhir, Türkçe Dîvân Dîbâceleri, KB Yay., Ankara 1990.
YEKBAŞ, Hakan, "Divan Şairinin Penceresinden Acem Şairi", Turkish Studies, Volume 4/2, Winter 2009, s. 1158-1187.