HAYÂL'DEKİ KÜÇÜK KOMEDİLER

Hayâl adını taşıyan mizah gazetesi, 1870'li yılların uzun soluklu yayınlarındandır. Teodor Kasap tarafından yayımlanan bu gazetede dönemin sosyal, siyasî ve kültürel hayatına dair pek çok yazı yer alır. Bunlar arasında, küçük komediler de bulunmaktadır. Hayâl, komediyi bir araç olarak kullanarak dönem hayatına dair eleştirilerde bulunmuş ve mesajlar vermiştir. Çeşitli konularda eleştirilerin yapıldığı bu piyesler tiyatro edebiyatına katkısından çok, işledikleri konular bakımından önemlidir. Pek acemice yazılmış olan küçük komedilerde; Balkanlar'daki isyanlardan, İstanbul'un su sorununa; dönemin gazetecilik anlayışından, 1870'lerin tiyatro edebiyatına kadar geniş bir yelpazeye yayılan konular işlenmiştir. Yazımızda ilk inceleyeceğimiz komedi, piyes yazma konusunu işleyen Heves ve Arzu olacaktır. Bu piyesi tanıtmaya başlamadan evvel, onunla konu bakımından bütünlük gösteren Geçen Cuma Gecesi Hacivat'la Karagöz Gedikpaşa Tiyatrosu'nda Bir Locada başlıklı muhavereyifasılı değerlendireceğiz. Bu değerlendirmenin ardından da 1870'li yıllarda gazetelerde görülen modern tiyatro- geleneksel tiyatro tartışmalarından kısaca bahsedeceğiz. İkinci piyes olan Terkos Gölü'nde ise bu gölden içme suyu sağlama çalışmaları ile alay edilmiştir. Gazetecilik komedyasında, Avrupa'dan alınan hazır haberlerin tercüme edilerek ilave şeklinde yayınlanması hicvedilmiştir. Bir Ceviz Ağacının Altında isimli oyun ise Rusya ve Avrupa devletlerinin Osmanlı üzerindeki çıkarları hakkındadır. Hersek İsyanı sırasında hiçbir müdahalede bulunmayan Avusturya başbakanı Andrassy'nin şahıslar arasında yer aldığı bir başka piyes ise Evdeki Hesap Çarşıya Uymadı'dır. Diğer oyunların adları ise şu şekildedir: İşkil Oyunu, Ders Oyunu, Ehle Mahalle ve Vatanperverler. Amacımız, bu küçük komedileri tanıtmak ve kısa değerlendirmeler yapmaktır. Değerlendirmeleri yaparken, komedilerden alıntılar yaparak konuyu ele almaya çalışacağız.

SHORT COMEDIES IN HAYÂL

Hayâl ,which was a long -termed humour newspaper, was published in 1870s and owned by Teodor Kasap. The newspaper, has a great deal of articles about social,cultural and political life of that era. Among these, there are short comedies. Hayâl used comedy for giving messages and criticising the life of that era. These plays don't have much literary value and are more significant in terms of the topics which they processed. These plays were written in a very amateur way. Furthermore these short comedies have various and interesting topics. For instance; lack of water in Istanbul, insurrections in Balkans, understanding of journalism, drama in 1870s etc. The first comedy that is going to be examined in this article is Heves ve Arzu and it is about writing a play. Before introduceing this play, a play named: Geçen Cuma Gecesi Hacivat'la Karagöz Gedikpaşa Tiyatrosu'nda Bir Locada, will be evaluated. After this evaluation, we will give information about modern- traditional theatre debates which took place in newspapaer in 1870s. Terkos Gölü, which is the second play, includes a great deal of mockeries about supplying potable water from Lake Terkos. In Gazetecilik comedy, translating ready European news and publishing them is criticised. The play names: Bir Ceviz Ağacının Altında is about the profits of Russia and European countries on Ottoman Empire. Evdeki Hesap Çarşıya Uymadı is another play and one of its characters is the prime minister of Austria. He is criticised due to his indifference to riot of Hersek. Names of the other plays are: İşkil Oyunu, Ders Oyunu, Ehle Mahalle and Vatanperverler. Goal of this article is introducing these short comedies and evaluating. Also we will quote from these comedies while we are evaluation.

PDF

___

AKI, Niyazi, Türk Tiyatro Edebiyatı Tarihi I, Dergâh Yay., İstanbul 1989.
AND, Metin, Başlangıcından 1983'e Türk Tiyatro Tarihi, İletişim Yay, İstanbul 2004.
AYDIN, Mithat, Balkanlarda İsyan, Yeditepe Yay., İstanbul 2005.
ARDALI BÜYÜKARMAN, Didem, Türk Tiyatro Edebiyatında Vatan Kavramı (1860-1940), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Doktora Tezi, Dan. Enver Töre, İstanbul 2007.
ÇAKMAK, Zafer, "1875 Hersek İsyanı", Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 8, 2003. s. 241-254.
Çıngıraklı Tatar, nr. 1, 5 Nisan 1873, ( 24 Mart 1289), s. 3.
Çıngıraklı Tatar, nr. 5, 23 Nisan 1873, ( 11 Nisan 1289), s. 3.
Diyojen, nr. 164, 27 Kasım 1872, ( 15 Teşrinisani 1288), s. 1-2.
Diyojen, nr. 167, 5 Aralık 1872, ( 23 Teşrinisani 1288), s. 3.
Diyojen, nr. 168, 7 Aralık 1872, ( 25 Teşrinisani 1288), s. 1-3.
Diyojen, nr. 169, 10 Aralık 1872, ( 28 Teşrinisani 1288), s. 3.
Diyojen, nr. 170, 12 Aralık 1872, ( 30 Teşrinisani 1288), s. 2-3.
EFE Peri, "Teodor Kasab, Namık Kemal ve Haşmet'in Geleneksel SeyirliklerBatı Tiyatrosu Tartışmaları 'Medeniyet Bir Memlekete Hâricden Girmeyub İçinden Çıktığı Gibi...', Toplumsal Tarih, S. 181, 2009, s.80-85.
Hayâl, nr. 4, 12 Kasım 1873, s. 2.
Hayâl, nr. 26, 31 Ocak 1874, ( 19 Kânunusani 1289), s. 4.
Hayâl, nr. 42, 9 Mart 1290 (21 Mart 1874), s.3
Hayâl, nr. 44, 14 Mart 1290, (26 Mart 1874), s. 4
Hayâl, nr. 69, 4 Mayıs 1874, ( 22 Mayıs 1290), s. 3.
Hayâl, nr. 119, 13 Teşrinisani 1290, ( 25 Kasım 1874), s. 3.
Hayâl, nr. 120, 16 Teşrinisani 1290 (28 Kasım 1874), s. 2-3.
Hayâl, nr. 121, 20 Teşrinisani 1290, (2 Aralık 1874), s. 3-4.
Hayâl, nr. 189, 31 Ağustos 1875, s. 3
Hayâl, nr. 190, 2 Eylül 1875, s. 3
Hayâl, nr. 191, 4 Eylül 1875, s. 4
Hayâl, nr. 192, 7 Eylül 1875, s.4.
Hayâl, nr. 193, 9 Eylül 1875, s.4
Hayâl, nr. 210, 19 Ekim 1875, s. 1.
Hayâl, nr. 234, 16 Kânunuevvel 1291, ( 28 Aralık 1875), s. 2.
Hayâl, nr. 243, 6 Mart 1292, (18 Mart 1876), s.1.
Hayâl, nr. 260, 12 Haziran 1292, (24 Haziran 1876), s.1.
Hayâl, nr. 269, 2 Temmuz 1292, (15 Temmuz 1876), s. 1.
HIZAL, Selda, İstanbul'un 100 Sahne Sanatçısı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A:Ş. Yay., İstanbul 2012.
KILIÇKAYA, Derya, İlk Dönem Mizah Gazetelerinde İstanbul Hayatı, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Dan. Ali Şükrü Çoruk, İstanbul 2015.
KOLOĞLU, Orhan, Osmanlı Dönemi Basınının İçeriği, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yay., İstanbul 2010.
KÖSEOĞLU, Mehmet, "Viyana Mizah Yayını Kikeriki'nin Politik Karikatürlerinde Sultan Abdülaziz Devrinde Hersek İsyanlarının İlk Senesi (1875)", Sultan Abdülaziz ve Dönemi Sempozyumu 12-13 Aralık 2013
Ankara Bildiriler , 4. Cilt, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2014, s.1-31.
Refik Ahmet, Türk Tiyatrosu Tarihi, 1. Cilt, Kanaat Kütüphanesi, İstanbul 1934.
SEVENGİL, Refik Ahmet, Türk Tiyatrosu Tarihi III Tanzimat Tiyatrosu, Devlet Konservatuvarı Yay., İstanbul 1961.
ŞENEL, Şennur, "19. ve 20. Yüzyılların Denge Oyununda Balkanlar", Balkanlar El Kitabı, Cilt 1: Tarih, Der. Osman Karatay, Bilgehan A. Gökdağ, KaraM Vadi Yay., Çorum 2006, s.399-412.
OĞUR, Hıdır, Türk Basınında Mizah, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Gazetecilik ve Halkla İlişkiler Ana Bilim dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1984.
OYMAK, Alparslan, Osmanlı Mizahında Teodor Kasap (Diyojen, Çıngıraklı Tatar ve Hayâl Gazetesi Üzerine Bir İnceleme), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul 2013.
KASAP, Teodor, İşkilli Memo, Jean Baptiste Poguelin Moliere'den Adapte, Bask. Haz. Cevdet Kudret, Elif Yay., İstanbul 1965.
KASAP, Teodor, İşkilli Memo, Uyarlayan T. Yılmaz Öğüt, Mitos-Boyut Yay., İstanbul 2013.
TÖRE, Enver, "Türk Tiyatrosunun Kaynakları", Turkish Studies, Volume 4, 1- II, 2009, 2181-2348.
TUNCER, Hüner, 19. Yüzyılda Osmanlı-Avrupa İlişkileri (1814-1914), Ümit Yay., Ankara 2000.
ÜYEPAZARCI, Erol, "Türk Basınının İlk Mizah Dergilerinden: 'Çıngıraklı Tatar'", Müteferrika, Sayı 21, 2002, 27-44.
YERLİKAYA, İlhan, XIX. Yüzyıl Osmanlı Siyasi Hayatında Basiret Gazetesi ve Pancermenizm- Panislamizm-Panslavizm-Osmanlıcılık Fikirleri, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van 1994.