ESKİ TÜRK VE HİNT KÜLTÜRLERİNDE HÜKÜMRANLIKLA İLGİLİ MEFHUMLAR

Bir çok kadim milletin kültürlerinde monarşik devlet yönetimi ve hükümranlıkla ilgili mefhumlar benzerlik göstermektedir. Ancak Hint kültürü ve onun mirasçısı olan Budizm'de hükümranlığa dair başlıca eserler ile Kral Aşoka'nın yazıtları; Türk yazıtları ve Kutadgu Bilig ile karşılaştırıldığında bu kültürlerde dikkate değer benzerlikler olduğu tespit edilebilmektedir. Bu mefhumlar arasında Hint kültüründe "dinî öğreti" veya "kanun" başta olmak üzere bir çok farklı anlam ifade eden dharma, Türk kültüründe devlet yönetiminin esaslarından en önemlisini teşkil eden "töre" ile bazı yönlerden örtüşmektedir. Öte yandan iki kültürde millî şuur ve devlet yönetiminde dinin rolü açısından önemli farklılıklar mevcuttur. Hükümdarın ortaya çıkışı, toplum içindeki yeri, görev ve nitelikleri, ilahî menşeli oluşu gibi bazı mefhumlar bir çok benzerlik taşıdığı kadar, önemli farklılıklar da arz etmektedir. Keza Türklerde, cihan hâkimiyeti mefkûresi olarak ifade edilen yeryüzünü yönetme ideali ile birlikte gelen dünya hükümdarlığı mefhumu, Hint kültüründe ve özellikle Budizm'de "çakravartin" anlayışı ile pek çok açıdan benzeşmektedir. Hükümranlıkla ilgili bu mefhumlara ilişkin önemli semboller tekerlek, güneş, ay, arslan olup bahsedilen eserlerde sembollerin kökenine ve anlamına ilişkin benzer açıklamaların yer alması da oldukça çarpıcıdır.

SOVEREIGNTY RELATED CONCEPTS IN ANCIENT TURKIC AND INDIAN CULTURES

There are a lot of similarities regarding monarchical state administration and sovereignty among several ancient peoples' cultures. But the similarities of some related concepts and symbols between ancient Turkic and Indian cultures are very striking when we compare the principal works related to sovereignty in Buddhism and Indian culture, the inscriptions of King A?oka with Turkic inscriptions and Kutadgu Bilig. Among them, dharma which means "religious doctrine" and "law" mainly but holds multiple other meanings mach up to some extend with töre, the most important principle of state administration in Turks' culture. However, there are important differences in terms of the role of religion within state administration and national consciousness. The first appearance of the sovereign, his place and roles within the society, his personal qualifictions and his divine origin also shows many similarities besides serious differences. Finally, world sovereignty concept among Turks, expressed as "Turk's world sovereignty ideal" resembles the chakravartin concept in Indian culture and Buddhism. Important symbols regarding sovereignty related concepts are wheel, sun, moon and lion while the explanation of theorigin and meaning of these symbols within the mentioned sources also show striking similarities.

PDF

___

ARSAL, Sadri Maksudi, Türk Tarihi ve Hukuk, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul 1947.
ARSLAN, Mahmut, Eski Türk Devlet Anlayışı ve Kutadgu Bilig, (1982 Sosyoloji Konferansları Ayrı Basım), İstanbul 1984, s.117-160.
________ ,"Kutadgu-Bilig'de Ahlak ve Siyaset Felsefesi", Sosyoloj Konferansları Dergisi, XXI (1986), s. 23-49.
BORATAV, Pertev Nail, Türk Mitolojisi: Oğuzların-Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin Mitolojisi, çev. Recep Özbay, Bilge Su Yayıncılık, Ankara 2012.
CHEN, Sanping, "Son of Heaven and Son of God: Interactions among Ancient Asiatic Cultures Regarding Sacral Kingship and Theophoric Names", Journal of the Royal Asiatic Society, XII/ 3 (November 2002), p. 289-325.
CHING, Julia, "Son of Heaven: Sacral Kingship in Ancient China", T'oung Pao, Second Series, c.83, Facs. I/3, State and Ritual in China (1997), p. 3-41.
COOMARAWAMY, Ananda K., Hinduizm ve Budizm, çev. İsmail Taşpınar, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2000.
DONUK, Abdülkadir, Türk Hükümdarı, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1990.
DURMUŞ, İlhami, "Arkeolojik Kalıntı, Buluntu ve Yazılı Belgelere Göre Köl Tigin-Bilge Kağan Anıtlıkları ve Bu Anıtlıklardaki Türk Kültür Unsurları", Gazi Üniversitesi Türkiyat Dergisi, 2007/1, s. 35-58.
EL-BİRÛNÎ, Ebû Reyhân Muhammed b. Ahmed, Tahkîku mâ li'l-Hind, çev. K. Burslan, haz. A.İ.Yitik, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2015.
ESIN, Emel, "Burkan ve Mani Dinleri Çevresinde Türk San'atı (Doğu Türkistan ve Kansu'da)", Türk Kültürü El Kitabı-İslâmiyetten Önceki Türk San'atı Hakkında Araştırmalar-, ed. H. İnalcık, vd., Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1972, II/ Ia, 311-416.
________ ,"The Religious Terminology of Qutadghu Bilig (The Blissful Sapience: A Turkish Versified Allegory Dated in H. 462/1070)", Miscellanea Mediaevalia, Band 13/2: Sprache und Erkenntnis im Mittelalter, Walter De Gruyter, Berlin-New York 1981, p.831-837.
________ , "Turkic and Ilkhanid Universal Monarch Representations and the Cakravartin", Proceedings of the Twenty-Sixth International Congress of Orientalists, New Delhi 4-10th January, 1964, Organising Committee XXVI International Congress of Orientalists, Rabindra Bhavan, New Delhi 1968, vol. II, p. 86-132.
________ , Türk Kozmolojisine Giriş, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2001. HOFFMAN, Helmut, "King and Kingship in Indian Civilization", East and West, vol.IV/ 4 (January 1954), p. 239-246.
IKEDA, Daisaku Ikeda, Buddhism, The First Millenium, çev.B.Watson, Kodansha International Ltd., Harper & Row, Tokyo, San Fransisco, New York 1977.
KAFESOĞLU, Ibrahim, Kutad-gu Bilig ve Kültür Tarihimizdeki Yeri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Istanbul 1980.
________ , Türk Milli Kültürü, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2007.
KAYA, Korhan, Hintlilerde Tanrı, Kaynak Yayınları, İstanbul 1998.
LAI, Whalen "Political Authority: The Two Wheels of the Dharma", Buddhist-Christian Studies, Vol.30 (2010), p. 171-186.
LÉVI, Sylvain, "Devaputra", Journal Asiatique, vol. CCXXIV (1934), 1-21.
MENSCHING, Gustav, Din Sosyolojisi. Din, Kültür ve Toplum İlişkileri, çev. Mehmet Aydın, 3. Baskı, Literatürk Yayınları, Konya 2012.
MUROGA, Nobuo, UNNO, Kazutaka, "The Buddhist World Map in Japan and Its Contact with European Maps", Imago Mundi, Vol. XVI (1962), 49-69.
Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan'daki Eski Türk Yazıtları, Metin-ÇeviriSözlük, haz. Mehmet Ölmez, Bilgesu Yayınları, Ankara 2012.
ÖGEL, Bahaeddin, Türk Mitolojisi, I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2010.
________ , Türklerde Devlet Anlayışı, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2016.
PALABIYIK, M. Hanefi, "Hint Dinleri ve İslam", Tarihte Türk-Hint İlişkileri Sempozyumu Bildirileri (31 Ekim-1 Kasım 2002), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2006, s. 275-336.
PELLIOT, Paul, "La Théorie des Quatre Fils du Ciel", T'oung Pao, XXII (1923), 97-125.
PERRY, John Weir, Lord of the Four Quarters. The Mythological Kingship, Paulist Press, New York 1991.
RAHULA, Walpola, What the Buddha Taught, Grove Press, Inc., New York 1958.
RHYS DAVIDS, T.W, Eski Hindistan'da Budizm, çev. Murat İnceayan, Okyanus Yayıncılık, İstanbul 2007.
ROSENFIELD, John M., The Dynastic Arts of the Kushans, University of California Press, Berkeley, Los Angeles 1965.
SHIMIN, Geng, HAMILTON, James, "L'inscription Ouïgoure de la Stèle Commémorative des Iduq qut de Qoco", Turcica, XIII (1981), p. 10-54.
SINGH, Ram Charidhra Prasad, Kingship in Northern India, Motilal Banarsidass, Delhi 1968.
TAMBIAH, S.J., World Conqueror and World Renouncer, A Study of Buddhism and Polity in Thailand Against a Historical Background, Cambridge University Press, New York 1976.
TEKİN, Şinasi, "Altun Yaruk'un 20. Bölümü: İligler Qanlarnıng Köni Törüsin Aymaq (=Rajaşastra)", Türklük Bilgisi Araştırmaları (Raiyyet Rüsûmu: Essays Presented to Halil İnalcık on his Seventieth Birthday by his Colleagues and Students), Harvard 1987, XI, s. 133-200.
TEZCAN, Mehmet, "Eski İranlılarda Xvarena Anlayışı ve Bunun Türklerdeki Kut ile Münasebeti", Tarih İncelemeleri Dergisi, XXII/2 (Aralık 2000), s. 167-193.
The Religion of the Hindus, Ed. K. W. Morgan, The Ronald Press Company, New York 1953.
The World of Buddhism, Ed. H. Bechert, R. Gombrich, Thames & Hudson, Slovenia 2007.
TOKYÜREK, Hacer, "Eski Uygur Türkçesinde Budizm ve Maniheizm Terimleri", Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 2011.
TURAN, Osman, Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2010.
VERARDI, Giovanni, GROSSATO, Alessandro, "The Kushana Emperors as Cakravartins Dynastic Art and Cults in India and Central Asia", East and West, Vol. XXIII/1-4 (December 1983), 225-294.
YILMAZ, Hüseyin Yılmaz, Budist Metafiziği, Hece Yayınları, Ankara 2007.
YUSUF HAS HÂCİB, Hâcib Böyle Dedi- Kutadgu Bilig'den Seçmeler, haz. Kemal Yavuz, Mostar Yayıncılık, İstanbul 2012.
ZEREN, Münevver Ebru, "Maniheizm ve Budizm'in Uygurlar'ın Kültür Hayatına Etkileri", Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Anabilim Dalı, İstanbul 2015.
ZIEME, Peter, "Uygur Yazısıyla Yazılmış Uygur Yazıtlarına Dair Bazı Düşünceler", Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten (1982-1983), Ankara 1986, s. 229-237.
(Çevrimiçi), https://en.wikipedia.org/wiki/Kurukshetra#/media/File:Kurukshetra .jpg, 06.04.2016.
(Çevrimiçi), https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Kushan_Emperor_Vima_ Kadphises_on_Throne_-_Circa_1st_Century_CE_-_Mat_- _ACCN_12-215_-_Government_Museum_-_Mathura_2013-02- 24_5898.JPG ,06.04.2016.
(Çevrimiçi), http://onturk.org/2012/02/09/sivet-ulan-mezar-kulliyesi/, 06.04.2016