KAFKASYA’DA BİR MİRAS MÜCADELESİ: REVAN HANLIĞI ASİLZADELERİNDEN MEHEMMED HASAN HAN’IN ÇARLIK RUSYASI’NDAN TOPRAK TALEBİ (1827-1845)

Bu makalede Rus işgalinden sonra yıkılan Revan Hanlığı’nın (1747-1828)asilzadelerinden Mehemmed Hasan Han’ın Çarlık Rusyası yetkililerinemüracaat ederek Rus idaresince el konulan Revan çevresindeki arazilerininkendisine iade edilmesini sağlamak için verdiği hukuk mücadelesiincelenmektedir. Mehemmed Hasan Han, Revan ve çevresindeki 11 köyde yeralan babasından kalan tiyûl statüsündeki topraklarının miras hukukuna görekendi hakkı olduğunu iddia etmiştir. Bir süre devam eden bu mücadeleninsonucunda Kafkasya Komitesi’nin verdiği karar ile adı geçen topraklarınHasan Han’a ait olduğu ve topraklardan elde edilen gelirin kendisineödenmesi gerektiği kabul edilmiştir. Bu hadise, sonradan Ermenistandevletinin oluşturulacağı Revan Hanlığı arazisi üzerindeki Türk varlığı vebölgenin Revan Türklerine ait olduğunun kabul ve tasdik edilmesibakımından son derece önemlidir. Konuyla ilgili kaynaklar; Hasan Han’ınFarsça kaleme aldığı mektup ve bunun Rusça tercümesi, KafkasyaNamestniği’nin St. Petersburg ile yazışmaları, Kafkasya Komitesi’nin nihaikararı ve diğer Rusça ana kaynaklardan oluşmaktadır.

“AN INHERITANCE STRUGGLE IN THE CAUCASUS: THE LAND DEMAND FROM TSARIST RUSSIA BY MEHEMMED HASAN KHAN, A NOBLEMAN OF REVAN KHANATE (1827-1845)”

This paper investigates the legal struggle of Mehemmed Hasan Khan, who was the nobleman of Revan Khanate (1747-1828) which was destroyed after the Russian invasion, with the authorities of Tsarist Russia. Mehemmed Hasan Khan applied to the Tsarist Russia for the return of the land around Revan which was confiscated by the Russian administration at the time. In his application, Mehemmed Hasan Han claimed that he inherited 11 villages around Revan according to tiyul status, and under the law of inheritance. As a result of this legal struggle which was going on for a while, the Caucasus Committee accepted that the mentioned lands belong to him and granted the income from those lands to him. This event is extremely important in terms of acknowledging and confirming the Turkish presence on the land of Revan Khanate, where the Armenian state will be formed, and that the region belongs to the Revan Turks. Relevant sources; the letter written by Hasan Han in Persian and its Russian translation, the Caucasus regent’s correspondences with St. Petersburg, the final decision of the Caucasus Committee and other Russian main sources.

PDF

___

Rossiyskiy Gosudarstvennıy İstoriçeskiy Arhiv (Rusya Devleti Tarih Arşivi - RGİA)
RGİA, Fond 1268, Opis 1, Delo 814.
Sakartvelos Tsentraluri Saistorio Arkivi (Gürcistan Merkez Tarih Arşivi – STSA)
STSA, Fond 4, Delo 18.
Aktı, Sobrannıye Kavkazskoyu Arheografiçeskoyu Komissiyeyu. Arhiv Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskago (AKAK), C. VII, Tiflis 1878.
ALAVERDYANTS, M. Y., Test A. S. Griboyedova: Knyaz Aleksandr Çavçavadze, S. Peterburg 1910.
BADDELEY, John F, Rusların Kafkasya’yı İstilası ve Şeyh Şamil, Çev. Sedat Özden, 2. baskı., Kayıhan Yayınevi, İstanbul (T.Y).
BERJE, A., “Smert A. S. Griboyedova”, Russkaya starina, C. VI, No: 8, (Ağustos 1872), s. 163-207.
BERZİN, N., “Kratkiy oçerk slujebnoy deyatelnosti put general-adyutanta, general-leytenanta knyazya Moiseya Zaharoviça Argutinskago- Dolgorukago”, Kavkazskiy Kalendar na 1856 god, Tiflis 1855, s. 565-581.
ÇAPRAZ, Hayri, “Güney Kafkasya’da Ermenistan Bölgesinin Oluşumu”, Revan Türkleri, Ed. Okan Yeşilot, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2016, s. 61-93.
ÇAYCIOĞLU, Serdar Oğuzhan, “1828-1829’da İran ve Türk Kütüphanelerindeki Bazı Yazmaların St. Petersburg’a Nakli”, XVIII. Türk Tarih Kongresi, (Bildiri Özetleri), Ankara, 1-5 Ekim 2018, s. 1128- 1129.
ÇAYCIOĞLU, Serdar Oğuzhan, Rusya’nın Kafkasya Siyaseti: General Paskeviç’in Başkomutanlığı Dönemi (1827-1831), Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2018.
ÇAYCIOĞLU, Serdar Oğuzhan, “18. Yüzyıl Başlarında Rusya’nın Kafkasya Siyaseti: I. Petro’nun İran Seferi”, Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Kafkasya Özel Sayısı, Yıl/Vol. 2, (2017), s. 115- 132.
GURYANOV, G., Znamenitıya Çertı iz Jizni i Voyennıe Podvigi Feldmarşala Grafa İvana Fyodoroviça Paskeviça Erivanskago, C. I, Moskva 1831.
HİNZ, Walther, İslam’da Ölçü Sistemleri, Çev. Acar Sevim, Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1990.
İrevan Hanlığı, Azerbaycan Milli Elmler Akademiyası Tarih İnstitutu, Bakı 2010.
İrevanskoye Hanstvo, Natsionalnaya Akademiya Nauk Azerbaydjana İnstitut İstorii İmeni A. A. Bakihanova, Baku 2010.
KANAR, Mehmet, Farsça-Türkçe Sözlük, Say Yayınları 2010.
KEÇECİ, Serkan, The Grand Strategy of the Russian Empire in the Caucasus against Its Southern Rivals (1821-1833), Ph. D. Dissertation, The London School of Economics and Political Science, London 2016.
KOSTANYANTS, K., Katolikos vseh armyan Nerses V Aştaraketsi, Aleksandropol 1909.
KURAT, Akdes Nimet, Rusya Tarihi: Başlangıçtan 1917’ye kadar, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2010.
LANG, David M., “Griboedov’s Last Years in Persia”, The American Slavic and East European Review, Vol. 7, No: 4, (Dec., 1948), 317-339.
LISTSOV, V. P, Persidskiy pohod Petra I 1722-1723, Moskva 1951. MİNORSKY, V. “Tiyûl”, İA, XII/1, s. 391-393.
MUKMİNOVA, R. G., K istorii Agrarnıh Otnoşeniy v Uzbekistane XVI v. : Po materialom Vakf-name, İzdatelstvo Nauka Uzbekskoy SSR, Taşkent 1966.
ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi, “Tiyûl”, TDV İA, XLI, s. 207-208.
Polnoye Sobraniye Zakonov Rossiyskoy İmperii, Sobraniye (1825 - 1881), C. III, (1828) Sanktpeterburg 1830.
SARIAHMETOĞLU, Nesrin, “Türklerin Göçleri ve Sürgünlerin Tarihi Gelişimi”, Revan Türkleri, Ed. Okan Yeşilot, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2016, s. 95-151.
SOOFİZADEH, Abdolvahid - Özgür Türker, “Rusya-İran (Kaçar) İlişkileri Adına Dehşet Verici Bir Hadise: Rusya’nın Tahran Başkonsolosluğu Baskını ve Büyükelçi Aleksandr Griboyedov ve Maiyetinin Katledilmesi (11 Şubat 1829)”, Belleten, LXXXII/294, (Ağustos 2018), s. 569-586.
ŞOPEN, İ., İstoriçeskiy pamyatnik sostoyaniya Armyanskoy-oblasti v epohu yeya prisoyedineniya k Rossiyskoy İmperii, V tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk, Sanktpeterburg 1852.
Tifliskiye Vedomosti, sreda, İyunya 4-go 1828 goda, No: 1. (4 Haziran 1828, Çarşamba)
Utverjdeniye Russkago Vladıçestva na Kavkaze, C. XII, Red. Tuğgeneral Potto, Tiflis 1901.
YEŞİLOT, Okan - Serdar Oğuzhan Çaycıoğlu, “Paskeviç’in Revan Kuşatması ve Ermeni Vilayeti’nin Oluşturulması”, 3. Türkistan Kurultayı: Kafkasya ve Türkistan’da 1938 Sovyet Katliamı ve Etkileri Göç, Sürgün ve Kimlik, Kastamonu 2018, s. 335-351.