(the Semantic Properties Of Metonymies F “ÜREK

Yürek” in Contemporary Azerbaijani Turkish)

Söz varlığı içinde önemli bir yere sahip olan ad aktarması, bir dilin gelişmişliğine ve zenginliğine işaret eden söz sanatlarından birisidir. Ad aktarması, benzetme amacı güdülmeksizin bir sözün gerçek anlamı dışında kullanılmasıyla oluşur. Söz varlığının gelişmesine ve genişlemesine de yardım eden ad aktarması yoluyla sözcüklerin zamanla yeni anlamlar kazandıkları görülür.Azerbaycan Türkçesinde söz birleşmeleri serbest ve sabit söz birleşmesi şeklinde ikiye ayrılmakta, serbest söz birleşmelerinde sözcükler asıl anlamlarını korumakta, sabit söz birleşmelerinde ise birleşen sözcükler bir bütün olarak tek bir anlamı karşılamaktadır. Aktarma olarak kabul edilen sabit söz birleşimlerinden, her türlü duygu ve düşünceyi ifade etme amacıyla yararlanılmaktadır. Çağdaş Azerbaycan Türkçesinde, çok çeşitli duygu ve düşünceleri ifade etme amacıyla ürek/yürek sözcüğünden yararlanılarak ad aktarmaları oluşturulmuştur. Bu ad aktarmalarının bazıları, sevmek, bağlanmak, âşık olmak, hoşuna gitmek gibi sevgi ve sevgi tezahürüne dayalı durumları ifade ederken; bazıları, değişik boyutlarda üzüntü ve üzüntüyle ilgili durumları anlatmaktadır. Bir kısım ad aktarmaları cesaret, korku, sıkıntı, nefret ve endişeyle ilgili durumları ifade etmekte; bir kısmı ise unutmak/unutamamak, hatırlamak/hatırlamamak, düşünmek, anlamak, şüphelenmek gibi zihinle ve zihnin yaptığı işlemlerle ilgili bazı durumları ifade etmektedir. Susamak, acıkmak, hâlsizleşmek, zayıflamak, bayılmak, yorup takatten düşürmek, ölmek gibi, insan bedeniyle ilgili kimi durumları ifade etmek amacıyla da ürek/yürek sözcüğü kullanılarak ad aktarmaları oluşturulmuştur. Midesi bulanmak ve mide bulandırmak gibi, sindirim organlarındaki bazı durumları anlatan ad aktarmaları da bulunmaktadır.Bu çalışmada, Çağdaş Azerbaycan Türkçesi söz varlığı içerisinde yer alan ürek/yürek sözcüğüyle kurulu ad aktarmalarının anlam özellikleri üzerinde durulmuştur

Anahtar Kelimeler:

Çağdaş Azerbaycan Türkçesi, ad aktarması, ürek/yürek sözcüğü, anlam bilimi, dil bilimi

-

Metonymy, one of the rhetoric showing a language’s sophistication and richness, has an important place in vocabulary. It is created by using a word with its unreal meaning without cherishing metaphor. It is seen that the words gain new meanings through the metonymy, which result in development and expansion of vocabulary.Word combinations are divided into two groups in Azerbaijani Turkish: Phrase, in which the words keep their original meaning and metaphrase, in which the merged words shape a new meaning as a whole. Metaphrases are used to express all kinds of feelings and thoughts. The metonymies are formed to express a variety of emotions and thoughts by using the word, ürek/yürek, in contemporary Azerbaijan Turkish. While some of these metonymies express to love, to connect, to be in love, and to like based on loving and manifestation of love, some others state sadness and sorrow in various dimensions. Several of the metonymies articulate the feelings related to courage, fear, distress, hate, and concerns; and expressing the mind and mind related actions and certain situations such as to forget/unable to forget, to remember/unable to remember, to think, to understand, and to suspect. Some metonymies are formed by using the word, ürek/yürek, to express the cases related to human body parts such as to be thirsty, to be hungry, to get weak, to lose weight, to faint, to make (someone) weak, and to die. There are also metonymies describing and related to digestive organs namely to feel nauseous and to turn one’s stomach.In this study, the metonymies formed by “ürek/yürek” found in contemporary Azerbaijani Turkish vocabulary are scrutinized and focused

Keywords:

Contemporary Azerbaijani Turkish, metonymy, word ürek/yürek, semantics, linguistics,

PDF

___

AKSAN, Doğan (1996), Türkçenin Sözvarlığı, Ankara, Engin Yayınevi.
——————————- (1999), Anlambilim (Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlam
bilimi), Ankara, Engin Yayınevi. ——————————- (2000), Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, 3. Cilt, Türk
Dil Ankara, Kurumu Yayınları. ——————————- (2002), Anadilimizin Söz Denizinde, Ankara, Bilgi Yayınevi. ALTAYLI, Seyfettin (1994a), Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü, Cilt I, İstanbul, MEB Yayın- ları. ——————————- (1994b), Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü, Cilt II, MEB Yayınları, İstanbul. AYDIN, Mehmet (1999), “ ‘Gönül’ Kelimesi Üzerine”, Türk Dili Dergisi, Sayı 566, Şubat
1999, s. 104-108, Ankara. ———————————- (2014), Dilbilim El Kitabı (Temel Kavramlar ve Konular), İs
tanbul, Akademik Kitaplar. BARNDEN, John A. (2010), “Metaphor and Metonymy: Making Their Connections More
Slippery”, Cognitive Linguistics, Volume 21 (1), February 1, p.1-34. BENZER, Ahmet (2009), “Dil Bilimi Kaynaklarında Edebî Sanatların Kullanımı”, Turkish
Studies-International Periodical For The Languages, Literature And History Of Tur
kish Or Turkic (www.turkishstudies.net), Volume 4/8 Fall 2009, s. 725-746, Ankara. ÇETİNKAYA, Bayram (2006), “Ad Aktarması Yapısındaki Öfke Göstergeleri”, Afyon Ko
catepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt VIII, Sayı 2 (Aralık 2006) s. 23-39, Afyon. ERDEM, Melek (2004), “Mağrupi’nin Şiirlerinde Metonimi”, Modern Türklük Araştırma
ları Dergisi, Cilt 1, Sayı 1 (Kasım 2004), s. 55-63, Ankara. GUIRAUD, Pierre (1999), Anlambilim, Çeviren: Berke Vardar, İstanbul, Multilingual. GÜL AKMAZ, Münteha (2013), “Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi’nde Ölümle İlgili Ad Ak
tarmaları”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature
And History Of Turkish Or Turkic (www.turkishstudies.net), Volume 8/13 Fall 2013,
s. 915-934, Ankara. GÜLENSOY, Tuncer (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi
Sözlüğü, Cilt II, Ankara, Türk Dil kurumu Yayınları. İMER, Kâmile-KOCAMAN, Ahmet-ÖZSOY, A. Sumru (2011), Dilbilim Sözlüğü, İstan
bul, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. KERİMOĞLU, Caner (2014) Genel Dilbilime Giriş, Ankara, Pegem Akademi Yayıncılık. KÖK, Abdullah (2010), “XI. Yüzyılda Türk Dünyasında Haberleşme Metonimileri”, Tur
kish Studies-International Periodical For The Languages, Literature And History Of
Turkish Or Turkic (www.turkishstudies.net), Volume 5/1 Winter 2010, s. 1194-1209, Ankara. MUSAYEV, M. M. (2012), Türkoloji Dilçilik, Azәrbaycan Respublikası Tәhsil Nazirliyi, Bakı. ÖZKAN, Mustafa (2010), İnsan İletişim ve Dil, İstanbul, Akademik Kitaplar. QASIMOVA, Könül (2014), Frazeoloji Birlәşmәlәr, Onların Tәdqiqi vә Mәnşәyi, Filolo
giya Mәsәlәlәri, Azәrbaycan Milli Elmlәr Akademiyası Әlyazmalar İnstitutu vә “Elm
vә Tәhsil” Nәşriyyatı, No: 1, s. 119-123, Bakı. QULIYEVA, Nәrminә (2014), Dilçilikdә Frazeologizmlәrin Tәdqiqinә Dair, Filologiya
Mәsәlәlәri, Azәrbaycan Milli Elmlәr Akademiyası Әlyazmalar İnstitutu vә “Elm vә
Tәhsil” Nәşriyyatı, No: 1, s. 99-103, Bakı. RADDEN, Günter-KÖVECSES, Zoltan (1999), Towards A Theory Of Metonymy, Me
tonymy in Language and Thought (Editors: Panther K.-Radden G.), John Benjamins
Publishing, p.17-59, Amsterdam. SÜREK, Mәhin (2014), Dilçilikdә “Frazeoloji Vahid” Anlayışı, Filologiya Mәsәlәlәri,
Azәrbaycan Milli Elmlәr Akademiyası Әlyazmalar İnstitutu vә “Elm vә Tәhsil”
Nәşriyyatı, No: 1, s. 38-47, Bakı. YAYLAGÜL, Özen (2006), “Dîvânü Lûgâti’t-Türk’teki Ad Aktarmalı (Metonymic) Ya
pılar”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 3, Sayı 1 (Mart 2006) , s. 77-88, Ankara.