Ahmet ÇAM

ŞAHSEVEN TÜRKLERİNDEN ATASÖZÜ VE DEYİM ÖRNEKLERİ

Atasözleri; toplumların uzun süren gözlem ve deneyimleri sonucu ürettikleri, genelgeçer yargılar içeren, sözlü kültür mirası içinde yer alan, yol gösterici ve öğüt verici, halka mal olmuş anonim kalıp sözlerdir. Deyimler ise gerçek anlamından kısmen veya tamamen uzaklaşmış, ilgi çekici bir anlam taşıyan kalıplaşmış söz öbekleridir. Atasözleri ve deyimler; Türklerin evren algısını, dünya görüşünü, düşünce ve hayat tarzını en seçkin bir biçimde ortaya koyan ürünlerdir. Türk dünyasının ve Türklük biliminin yeteri kadar gün yüzüne çıkarılmamış bir parçası olan Şahseven Türkleri, günümüzde İran’ın Erdebil, Doğu Azerbaycan ve Zencan eyaletlerinde yaşayan ve yaylak kışlak hayatı süren bir Türk topluluğudur. Büyük bir bölümü XVI. yüzyılda Anadolu coğrafyasından aşiretler hâlinde göç eden Oğuz Türklerinden oluşan Şahsevenler, hâlihazırda İran’da Kaşkay Türklerinden sonra yaylak kışlak hayatı süren ikinci büyük Türk topluluğudur. Bu çalışmada, öncelikle Şahseven Türkleri hakkında kısaca bilgi verilmiş ve atasözleri ve deyimlerle ilgili genel tanımlar sunulmuştur. Daha sonra 2018 ve 2019 yılları arasında yapılan alan araştırmaları neticesinde Erdebil, Doğu Azerbaycan ve Zencan’da yaşayan Şahseven Türklerinden derlenen 109 atasözü ve 113 deyim incelenmiştir.Kaynak kişilerden derlenen deyim ve atasözleri, çeviri yazı alfabesine aktarılmış ve bu hâliyle yapı ve kavram bakımından ele alınmıştır. Çalışmanın sonuç bölümünde, Şahseven atasözleri ve deyimleriyle ilgili genel bir değerlendirme yapılarak Şahseven Türklerinden derlenen deyim ve atasözleri Türkiye Türkçesine aktarılıp alfabetik olarak sıralanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

İran Türkleri, Şahseven Türkleri, Şahseven Türkçesi, atasözü, deyim.

Examples of Proverbs and Idioms from Shahsavan Turks

Proverbs are the guiding, advising public anonymous phrases that are produced by societies because of their long-term observations and experiences as well as containing general judgments, being included in the oral cultural heritage. Idioms, on the other hand, are stereotyped phrases that have partly or completely grown away from their real meanings, have an interesting meaning. Proverbs and idioms are the most outstanding products that reflect some concepts such as the universe perception, worldview, way of thinking and life of the Turks. The Shahsavans, an unexplored part of the Turkic world and the Turcology, are a Turkish community living in Iran’s Ardabil, East Azerbaijan and Zanjan provinces today, maintaining a nomadic lifestyle. The Shahsavan Turks, consisting of Oghuz Turks who mostly migrated as tribes from Anatolia in the 16th century, are the second largest Turkish community that still maintains a nomadic life in Iran after the Qashqai Turks. In this study, firstly, brief information about Shahsavans is given and general definitions about proverbs and idioms are presented. Then, 109 proverbs, 113 idioms compiled from Shahsavans in Ardabil, East Azerbaijan and Zanjan are examined result the field studies conducted between 2018-2019. The idioms and proverbs compiled from the source people were transcribed and then discussed in terms of structure and concept. In the conclusion part of the study, a general evaluation is made about the Shahsavan proverbs and idioms, and the idioms and proverbs compiled from the Shahsavan Turks are transferred to Turkey Turkish and listed alphabetically

Keywords:

Iranian Turks, Shahsavan Turks, Shahsavan Turkish, proverb, idiom.,

PDF

___

Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1, Atasözleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Yayınları.
Aksoy, Ö. A. (1984). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 2, Deyimler Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
Aksoy, Ö. A. (1962). “Atasözleri, Deyimler”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, C 10, s. 131-166.
AMEA (2006). Azerbaycan Dilinin İzahlı Lüğeti, 4 C. Bakü: Şerq-Qerb.
Berazende, A. (2019). Daş Basma Atalar Sözü. Tebriz: İntişarat-ı Genc Huzur.
Beydilli, C. (2004). Atalar Sözü. Bakü: Önder Neşriyat.
Çam, A. (2021). Şahseven Türkçesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
Çam, A. (2018). “Türkiye Türkçesi Manzum Atasözlerinde İç İçe Yinelemeler”. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi ...(TÜRKLAD), 2 (2), s. 119-128.
Çobanoğlu, Ö. (2009). Halk Edebiyatına Giriş. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Delili, H. E. (1979). Azerbaycanın Cenub Xanlıqları (XVIII esrin ikinci yarısında). Bakü: Elm.
Doerfer, G. (2012). “Sekiz Halaçça Atasözü” (Çev. Sultan Tulu). Tehlikedeki Diller Dergisi, Kış, s. 25-32.
Elçin, Ş. (2004). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
Efendiyev, P. (1981). Azerbaycan Şifahi Halk Edebiyatı. Bakü: Maarif Neşriyatı.
Ferehmend, B. (2003). Atalar Sözü. Tahran: Pazine.
Gündüz, T. (2018). Kızılbaşlar, Osmanlılar, Safevîler. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
Malcolm, J. (1829). The History of Persia: From The Most Early Period to The Present Time. London: J. Murray [etc.].
Mirzezade, E. (2017). Tarix ve Zaman (Muğan Tarixine Dair Elmi Araşdırma). Bakü: Elm ve Tehsil.
Öztürk, G. (1993). Azerbaycan Atasözleri ve Deyimleri (Metin-Tercüme-İndeks). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Tapper, R. (2010). “Şahseven” İslam Ansiklopedisi, C 38. İstanbul: TDV Yayınları. s. 295-297.
Tapper, R. (2004). İran’ın Sınır Boylarında Göçebeler: Şahsevenlerin Toplumsal ve Politik Tarihi. Ankara: İmge Kitabevi.
TDK (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türk, V. (1996). “Türkçede Şimdiki Zaman Kavramı, Çekimleri ve Ekleri”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, C 44, s. 291-340.
Yalçın, P. ve Büyüksaraç Z. (2017). “Atasözü ve Deyim Çevirilerinin Mona Baker Çeviri Stratejilerine Göre İncelenmesi”. International Journal of Languages Education and Teaching, 5/4, s. 817-829.