KAZAK HALKININ YENİ ÖMÜR, YENİ YIL VE YENİ GÜNLE GÖRÜŞMESİ: AMAL (KÖRİSÜW) MEREKESİ

Bu çalışmada konargöçer Kazak halkının kıştan sağ salim çıkışının mutluluğunu birbiriyle görüşerek kutladığı Amal (Körisüw) Bayramı ele alınmıştır. Yeni yılın başladığı gün olarak kabul edilen bu bayram, 14 Mart’ta kutlanmaktadır. Amal Merekesi, özellikle Kazakistan’ın batı bölgelerinde kutlanırken günümüzde ulusal düzeyde Kazakistan’ın bütününde kutlanmaya başlanmıştır. Eski Baybaqtı Qazıbek takvimine göre Nawrız’ın birinci günü, çağdaş takvimde 14 Mart’a denk gelmektedir. 1918 yılında Rusya ile birlikte Kazakistan’da takvim değişikliği yaşansa da ülkenin batısında, eski halk takvimine uygun olarak 14 Mart tarihi korunmuştur. Başlangıçta Nawrız ve Amal Merekesi bir olsa da günümüzde bu iki bayramın farklı özellikleri ön plana çıkarak birbirinden ayrışmıştır. Bu ayrım sadece tarih farklılığından ibaret değildir. Kendine özgü ritüeller oluşmuş ve kalıplaşmıştır. Amal (Körisüw) Bayramı’nın birleştirici, canlandırıcı, eğitici ve rahatlatıcı olmak üzere dört temel işlevi olduğu görülmektedir. Çalışmanın amacını Amal Bayramı’nın kökenlerinin, kutlama geleneklerinin ve işlevlerinin sözlü ve yazılı kaynaklara dayalı olarak incelenip ortaya çıkarılması oluşturmaktadır. Çalışmada literatür taraması ve yönlendirilmiş görüşme tekniği ile derleme metotları kullanılmıştır. Kazakistan’da bağımsızlıktan sonraki yıllarda, manevî uyanış sağlayacak projelere ve geleneğe daha çok önem verildiği görülmektedir. Bu sebeple yerel bir bayram görünümündeki Amal Merekesi ulusal düzeye çıkartılarak daha çok tanınır hâle gelmiştir. Nevruz Bayramı etkinliklerinin, her birinin kendine ait içeriği ve adı olmak üzere dokuz gün boyunca kutlanacağı bildirilmiştir. Buna göre Kazakistan’da Nevruz Bayramı kutlamaları, 14 Mart Amal (Körisüw) Günü ile başlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Amal Merekesi, Körisüw Küni, Nevruz Bayramı, Kazakistan, halk bayramları, Türkiye dışındaki Türk halk bilimi

Kazakh People’s Meeting with New Life, New Year and New Day: Amal (Körisüw) Feast

In this study, the Amal (Körisüw) Feast, which is celebrated by nomadic Kazakh people as meeting with each other with the happiness of their coming out of winter, is discussed. This feast, which is considered to be the beginning of the new year, is celebrated on the 14th of March. Amal is celebrated especially in the western regions of Kazakhstan, while today it has started to be celebrated in the whole of Kazakhstan at the national level. According to the old Baibaqty Qazybek folk calendar, the first day of Nawryz coincides with the 14th of March in the contemporary calendar. Even if the Nawryz and Amal feasts were the same at the beginning, today with the different characteristics, these two feasts differ from each other. This distinction is not just about date difference. Unique rituals have been formed and stereotyped for both feasts. It is seen that the Amal (Körisüw) Feast has four basic functions: unifying, refreshing, educative and relaxing. The aim of the study is to examine and reveal the origins, celebration traditions and functions of Amal feast, based on oral and written sources. In this study, literature review and compilation methods with directed interview technique are applied. It is seen that more attention is paid to the projects and traditions that will provide a spiritual awakening in the years after independence in Kazakhstan. For this reason, Amal Feast, which looks like a local feast, has been raised to the national level and become more recognized. It has been reported that Nawryz feast events will be celebrated for nine days, each with its own content and name. Accordingly, the Nawryz Feast in Kazakhstan will begin with Amal (Körisüw) on the 14th of March.

Keywords:

Amal Day, Meet Day, Nawryz Feast, Kazakhstan, folk feasts, Turkic folklore outside Turkey,

PDF

___

Argınbayev, H., Muqanov, M. ve Vostrov, V. (2000). Qazaq Şejiresi Xaqında. Almatı: Atamura.
Artıqbayev, J. O. (2017). Nawrız - Qazaqtıŋ Töl Meyramı. «Ulıstıŋ Ulı Küni – Äz Nawrız» Attı Respublikalıq Ğılımiy Konferentsiya Materialdarı (s. 4-11). Astana: Qazaqstan Respublikası Ulttıq Muzeyi.
Canpolat, M. (2018). Behcetü’l-hadâik fî Mev’izati’l-halâik. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Çobanoğlu, Ö. (2000). “Yapısal ve İşlevsel Bakımdan Geleneksel Bayramlar Bağlamında Nevruz ve Hıdrellez”. Türkbilig(1), 51-59.
Ekrem, N. H. (2016). “Çin Kaynaklarına Göre Türklerde Nevruz”. Current Research in Social Sciences, 2(2), 67-78.
Erişeva, T. ve Bekturğanov, Q. (2014). “Qazaq Xalqınıŋ Salt-Dästürlerindegi Aymaqtıq Erekşelikter”. Regional socio-humanistic researches. History and contemporaneity : materials of the IV international scientififi c conference on January 25–26 (s. 95-98). Prague: Vědecko vydavatelské centrum «Sociosféra-CZ».
Januzaq, T., Omarbekov, S. ve Jünisbek, Ä. (2011). Qazaq Ädebiy Tiliniŋ Sözdigi (On Bes Tomdıq, I-Tom: A-A). Almatı: Axmet Baytursınulı Atındağı Til Bilimi İnstitutı.
Karaköse, S. (2008). “Eski Türk Edebiyatında Nevrûz ve Nevrûzla İlgili Unsurlara Genel Bir Bakış”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi(23), 171-187.
Kartaeva, T. ve Habijanova, G. (2017). “Kazak Kültüründe Nevruz ve Nevruznâme Bayramı Ritüelleri, Özellikleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi(82), 107-124.
Kayhan, Sh. (2019). “Türk Cumhuriyetlerinde Nevruz Kutlamaları”. TURANSAM Turan Stratejik Araştırmalar Merkezi Dergisi, XI(41), 484-489.
Kınacı, C. ve Balcı, F. (2020). “Geleneğin İcadı ve Yeniden Canlandırılması Tartışmaları Ekseninde Bir Kazak Geleneği: Amal Merekesi-Körisüv Küni (Amal Bayramı/Görüşme Günü)”. Milli Folklor, 16(125), 46-59.
Mamırbekova, G. (2017). Qazaq Tilindegi Arab, Parsı Sözderiniŋ Tüsindirme Sözdigi. Almatı: Memlekettik Tildi Damıtuw İnstitutı.
Toqtabay, A. (2005). “Nawrız” Qazaq Xalqınıŋ Dästüri men Ädet-Ğurıptarı (Birinşi Tom: Birtuwtastığı jäne Erekşeligi) (s. 11-22). Almatı: Arıs Baspası.
Yudahin, K. K. (1985). Kirgizsko-Russkiy Slovar’ (Kırgızça-Orusça Sözdük). Frunze: Glavnaya Redaktsiya Kirgizskoy Sovetskoy Entsiklopedii.
Baqıt, N. (2020, Ocak 28). Bıyıl Ulıstıŋ Ulı Küni - Nawrız Meyramı 9 Kün Toylanadı. https://aikyn.kz/biyl-ulystyng-uly-kueni-nawryz-mejramy-9-kuen-tojlanady/ adresinden alındı.
Janat, E. (14, Mart 2016). “Amal” Merekesi Nege 14 Nawrızda Toylanadı? https:// www.inform.kz/kz/amal-merekesi-nege-14-nauryzda-toylanady_a2880566 adresinden alındı.
OMKQK (2021, Mart 17). Amal Merekesinde Keşende Tal Egüw Aktsiyası Ötti. Otpan Memlekettik Kommunaldıq Qazınalıq Käsipornı «Amal» Merekesi:
http://www.otpan.kz/kz/amal?title=amal_merekesyinde_keshende_tal_egu_ aktsiyasyi_ottyi_139 adresinden alındı.
Qumırzaqulı, A. (2017, Mart 14). Körisüw - Türik Moŋğol Xalqınıŋ Ejelgi Dästüri.
Qazaqstan Tarıhy: https://e-history.kz/kz/news/show/2197/ adresinden alındı. KK1: Manarbek Jumabayev, Yaş: 21, Batıs Qazaqstan (Batı Kazakistan) oblısı (Şıŋgırlaw köyü).
KK2: Miras Quspanov, Yaş: 21, Batıs Qazaqstan oblısı (Oral şehri), hukuk lisans.
KK3: İnabat Aydığaliyeva, Yaş: 21, Aqtöbe oblısı, uzman teolog.
KK4: Samaraddin Kerimbay, Yaş: 21, Almatı şehri, teoloji lisans.
KK5: Barısgül Erlanqızı Keŋes, Yaş: 23, Aqtöbe oblısı, filolog doktorant.
KK6: Baqıtjan Temirlanulı Raxat, Yaş: 27, Aqtöbe oblısı (Şubarquwdıq köyü).
KK7: Qulayım Jaŋbırbayeva, Yaş: 58, Aqtöbe oblısı (Noğaytı köyü).
KK8: Elmira Abdenovna, Yaş: 50, Jambıl oblısı (Taraz şehri).
KK9: Kamila Kerimkulovna Kerimbayeva, Yaş: 30, Jambıl oblısı (Taraz şehri)
KK10: Sadıq Diydar Aydarulı, Yaş: 23, Almatı şehri, uzman filolog.
KK11: Fariyza Serikqızı Bereketova, Yaş: 23, Maŋğıstaw oblısı (Aqtaw şehri), filolog.
KK12: Al’bina Erlanqızı Keŋes, Yaş: 21, Aqtöbe oblısı, sağlık çalışanı.
KK13: Ayajan Esalqızı Mutaliyeva, Yaş: 24, Türkistan oblısı (Jetisay).
KK14: Miyramgül Serğojaqızı Mnaydarova, Yaş: 40, Pavlodar oblısı, dil uzmanı.
KK15: Uldanay Maratqızı Qanaşeva, Yaş: 23, Aqtöbe oblısı, dil uzmanı.
KK16: Ayşa Slamğaliy, Yaş: 23, Aqtöbe oblısı (Oyıl köyü), dil uzmanı.
KK17: Dosjan Ämirulı Baltabay, Yaş: 24, Türkistan oblısı (Sozaq), dil uzmanı.
KK18: Örken Abdiyrov, Yaş: 24, Türkistan oblısı (Otırar), doktorant.
KK19: Ayda Azamatqızı Jaras, Yaş: 23, Aqtöbe oblısı, sağlık çalışanı.
KK20: Gawxar Moldağaliy, Yaş: 22, Atıraw şehri, dil uzmanı.
KK21: Altınay Sarsenbayeva, Yaş: 22, Aqtöbe şehri, mimar.
KK22: Ayajan Serğazı, Yaş: 23, Şığıs Qazaqstan (Doğu Kazakistan) oblısı.
KK23: Äygerim Sağadatqızı Äbdikärim, Yaş: 25, Qızılorda, uzman biyoteknolog.
KK24: Gimiş Nazar, Yaş: 25, Şinjaŋ Uygur Özerk Bölgesi (Doğu Türkistan) - Altay Vilayeti, Çin Halk Cumhuriyeti, üniversite öğrencisi.
KK25: Äli Muratulı Baybosın, Yaş: 25, Türkistan oblısı (Qazığurt), dil uzmanı.
KK26: Samırıx Dinislam, Yaş: 25, Bayan Ölgiy-Moğolistan, üniversite mezunu