AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE KİPLİKİŞARETLEYİCİSİ OLARAK MODAL SÖZLERİNSPESİFİK ÖZELLİKLERİ VE SÖZ DİZİMİNDEİŞLEVLERİ
Türkiye Türkçesinde kiplik olarak tanımlanan modallığın dilde çeşitli işaretleyicileri mevcuttur. Kipliğin dilsel ifadesi olan kiplik işaretleyicileri morfolojik kategoriler, sözlüksel kategoriler, söz dizimsel kategoriler, tonlama ve bağlam olarak sınıflandırılır. Fakat, Azerbaycan Türkçesinde bu görevi doğrudan üstlenen gramatikal kategori, modal sözlerdir. Modal sözler, konuşanın söylediği fikre belli münasebetini, ilgisini belirten sözcük türüdür. Modal sözlerin temel görevi modallığı çeşitli şekilde ifade etmektir. Modal sözler, leksik, gramatikal, morfolojik karakteri ve sentaktik görevi ile Azerbaycan Türkçesinde ayrıca bir sözcük türü olarak kendini göstermektedir. Modal sözler, sabit modal sözler (sadece modal söz olarak kullanılanlar), gayri sabit modal sözler (diğer sözcük türlerinin modal söz olarak kullanımı) olarak iki başlıkta incelenir. Anlamlarına göre modal sözler çeşitli şekillerde sınıflandırılır. 1. Tasdik bildiren modal sözler. 2. İhtimal, şüphe, tereddüt bildiren modal sözler. 3. Benzetme, mukayese bildiren modal sözler. 4. Netice, sonuç, sıra, genelleme bildiren modal sözler. 5. Kaynak, isnat bildiren modal sözler. 6. Emosyonel münasebet bildiren modal sözler. Yapısına göre modal sözler, basit, türemiş ve birleşik modal sözler olarak ele alınır. Azerbaycan Türkçesinde modal sözler, morfolojide incelense de cümledeki görevleri nedeniyle sentaksta da bahsedilmektedir. Modal sözler, sentaksta genel olarak ara söz, bazen ise söz-cümle görevinde kullanılırlar. Azerbaycan Türkçesinde modallık sadece gramatikal kategori olarak değil, aynı zamanda felsefi mantıki kategori olarak da incelenir. Çalışmada, Azerbaycan Türkçesinde modal sözlerle ilgili bilgi verilecek ve söz dizimindeki işlevi metinlerden seçilen örnekler üzerinden açıklanmaya çalışılacaktır.
Specific Features of Modal Words and Their Functions in the Word System as Modality Markers in Azerbaijani Turkish
There are various markers of modality in the language, which isdefined as modality in Turkey Turkish. Modality markers, which arelinguistic expressions of modality, are classified into toning, connection,morphological and lexical categories. However, the grammaticalcategory that directly assumes this task in Azerbaijani Turkish is modalwords. The main task of modal words is to express modality in variousways. Modal words, with their lexical, grammatical, morphologicalcharacters and syntactic functions, also appear as a distinct type ofword in Azerbaijani Turkish. Modal words are examined under twoheadings as fixed modal words (those used only as modal words) andnon-fixed modal words (using other types of words as modal words).Modal words are classified in various ways according to their meaningsas: (1) modal words expressing approval; (2) modal words expressingpossibility, suspicion and hesitation; (3) modal words expressing analogyand comparison; (4) modal words stating conclusion, sequence, andgeneralization; (5) modal words indicating reference and (6) modalwords indicating regret. According to their structure, modal words areconsidered as simple, derived and compound modal words. Althoughmodal words are examined in morphology in Azerbaijani Turkish, theyare also mentioned in syntax due to their function in sentences. Modalwords are used in syntax generally as intermediate words, and sometimesin word-sentence task. In Azerbaijani Turkish, modality is studied notonly in grammatical category, but also in philosophical-logical category.In this study, information will be given about modal words in AzerbaijaniTurkish and their syntax functions will be explained through examplesselected from texts.
___
- Abdullayev, E. Z. (1958). Kömekçi Nitg Hisseleri. Bakü: BDU Neşriyatı.
- Abdullayeva, G. (2013). Müasir Azerbaycan Dili. (Morfologiya, Sintaksis). Bakü: Elm ve Tehsil.
- Anar (2003). Eserler (Hikayeler, Povestler). I Cilt. Bakü: Nurlan.
- Arslan, M. (2020). “Dilbilimsel Kiplik Konusuna Bir Bakış”. Ulakbilge, 47, Mart. s. 483-488.
- Aslan, D. S. (2008). Türkçede İsteme Kipliği, Semantik-Pragmatik Bir İnceleme. Ankara: Grafiker Yayınları.
- Aslanov, E. E. (1957). Müasir Azerbaycan Dilinde Modal Sözler. Bakü: Nizami adına Edebiyat ve Dil İnstitutunun Eserleri, X cilt.
- Aslanov, E. E. (1960). “Modal Sözler”. Azerbaycan Dilinin Grammatikası. Azerbaycan SSRİ EA Neşriyatı.
- Benzer, A. (2008). Fiilde Zaman Görünüş Kip ve Kiplik. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Basılmış Doktora Tezi.
- Biray, N. (2009). “Kazak Türkçesinde Modal Söz (Kelimenin Dokuzuncu Türü mü?)”. Turkish Studies, İnternational Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/3 Spring, 338-361.
- Bozkurt, F. (2017). Türkiye Türkçesi ( Dilbilgisi- Anlatım). Konya: Eğitim Yayınevi.
- Cavadov, E. (1959). “Modallıg Meselesine Dair Bazı Kayıtlar”. Azerbaycan SSRİ, EA Haberler, (İctimai Elmler Seriyası), 2.
- Cavadov E. M. (1980). “Modal Sözler”. Müasir Azerbaycan Dili, II Cilt, Morfologiya: Bakü: Elm.
- Dilaçar, A. (1971). “Gramer Tanımı, Adı, Kapsamı, Türleri, Yönetimi, Eğitimdeki Yeri ve Tarihçesi”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten.83-145, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Dmitriyev, N. K. (1948). Grammatika başkirskogo yazıka. Moskova. Elçin (2005). Seçilmiş Eserleri. I Cilt. Bakü: Çınar Cap.
- Elizade, Z. (1965). Müasir Azerbaycan Dilinde Modal Sözler. Bakü: Maarif.
- Ergin, M. (2008). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım Yayım Tanıtım.
- Erk Emeksiz, Z. (2008). “Türkçede Kiplik Anlamının Belirsizliği ve Anlamsal Roller”. Dil Dergisi, 141: 55-66.
- Hacıyev, K. (1999). Azerbaycan Dilinde Hususi Nitg Hisseleri. Bakü: Çaşıoğlu.
- Halilov, B. (2007). Müasir Azerbaycan Dilinin Morfologiyası. II hisse. Bakü: Nurlan.
- Hüseynzade, M. (1954). Müasir Azerbaycan Dili (Leksika, Fonetika, Morfologiya). Bakü: ADU.
- Hüseynzade, M. (2007). Müasir Azerbaycan Dili, III hisse, Morfologiya. Bakü: Şark Garp.
- İbrahimov, M. (2005). Seçilmiş Eserleri. I Cilt. Bakü: Şark Garp.
- İmanov, G. (2015). Oğuz Grubu Türk Dillerinde Modal Sözler. Bakü: Elm ve Tehsil.
- Kazımov, G. (2010). Müasir Azerbaycan Dili, Morfologiya. Bakü: Elm ve Tahsil.
- Kerimoğlu, C. (2011). Kiplik İncelemeleri ve Türkçe. İzmir: Dinozor Kitabevi.
- Kerimoğlu, C. (2018). Kiplik ve Kip. Pegem Akademi.
- Korkmaz, Z. (2010). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
- Lyons, J.(1997). Semantics (Volume 2). USA: Cambridge University Press.
- Memmedhanlı, E. (2013). Seçilmiş Eserleri. Bakü: Tehsil.
- Mustafa, F. (2016). Seçilmiş Eserleri. I. Cilt. Bakü: Ecoprint.
- Nerimanov, N. (2004). Seçilmiş Eserleri. Bakü: Lider Neşriyatı.
- Palmer, F, R. (1986). Mood and Modality. Cambridge: Cambridge University Press, First Edition.
- Palmer, F. R. (2001). Mood and Modality. Cambridge: Cambridge University Press, econd Edition.
- Papafragou, A. (200). Modality: İssues in the Semantics- Pragmatics İnterface. Amsterdam: New York Elsevier.
- Potner, P. (2009). Modality. Oxford: Oxford University Press.
- Rüstemova, G. (2013). Kömekçi Nitg Hisseleri. Bakü: Şark Garp.
- Rüstemov, R. (1996). Müasir Türk Dillerinde Kömekçi Nitg Hisseleri. Bakü: BDU Neşriyatı.
- Serebrennikov, B. A ve Hacıyeva, N. Z. (2002). Türk Dillerinin Mükayiseli Grammatikası. Bakü: Seda.
- Şıhlı, İ. (2005). Seçilmiş Eserleri. II Cilt, Bakü: Şark- Garp.
- Sweetser, Eve E. (1990). From Etymology to Pragmatics: Metaphorical and Cultural Aspects of Semantic Structure. Cambridge: Cambridge University
- Press. Türkçe Sözlük (2011). Ankara: TDK Yayınları.
- Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.
- Zeynalov, F. (1965). Müasir Türk Dillerinde Edat ve Modal Sözler. Bakü.
- Zeynalov, F. (1971). Müasir Türk Dillerinde Kömekçi Nitg Hisseleri. Bakü.
- Zeynalov, F. (2008). Türk Dillerinin Mügayiseli Grammatikası, I hisse (Fonetika, Leksika, Morfologiya). Bakü: MBM Neşriyatı.
- ISSN: 1301-0077
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 1996
- Yayıncı: Türk Dil Kurumu
Sayıdaki Diğer Makaleler
KAZAKİSTAN’DA GELENEKSEL ÇATIŞMA(KAVGA) KONULARI VE BUNLARIN ÇÖZÜMYOLLARI
Yerzhan ARYN, Zhanalik BALTABAYEVA, Fikret TÜRKMEN
MİMÊSİS KAVRAMI, ÜÇ YANSITMA KURAMIVE BU KAVRAMIN TEMEL SANAT AKIMLARIÜZERİNE ETKİSİ
CAFER CABBARLI’NIN EDEBÎ FAALİYETLERİ VE AYDIN DRAMI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA