Millî ideal, her ulusun ulusal varoluşunda, ulusal öz farkındalık sürecinde son derece önemli, öncü bir faktördür, kendisinde geniş ve çeşitli ulusal gerçeklikleri ihtiva eder. Millî ideal, halkın ulusal kimliğini onaylamasının, ulusal varoluşunun manevi ve ideolojik temelinin, özgürlüğe, bağımsızlığa, mutluluğa ve ilerlemeye giden yolunun pusulasıdır. Makalede Azerbaycan edebıyatinda millî ideal mefkûresinin oluşum tarihine dikkat çekilerek, 19. yüzyılın ortalarında ve 20. yüzyılın başlarında Azerbaycan sosyo-politik düşüncesinde millî ideal konusunun özellikleri ele alınmaktadır.20. yüzyılın başlarında Molla Nasreddin dergisi, Azerbaycan’ın edebî, kültürel ve sosyal ortamında, millî idealler uğruna mücadelede özel bir role sahipti ve bu yönde “Molla Nasreddin”cilerin faaliyeti Azerbaycan’ın sosyokültürel düşünce tarihinde özel değer arz etmektedir. Molla Nasreddin dergisinin editörü, yayıncısı, 20. yüzyılda Azerbaycan halkının millî kimlik bilincinin şekillenmesinde müstesna hizmetleri olan, büyük yazar Celil Memmedkuluzade’nin önderliğinde “Molla Nasreddin”ciler Azerbaycan’ın sosyal, edebî ve kültürel ortamında ulusal idealin ortaya çıkmasında eşi görülmemiş bir rolü üstlenmiş oldular. Makalede derginin ve dergi yazarlarının müstesna faaliyetleri millî ideal mefkûresi açısındanaraştırma objesine dönüştürülmüştür. Bu kapsamlı bir konu olduğundan, konu “Molla Nasreddin”cilerin sosyo-politik yazıları üzerinden ele alınmıştır. Sosyo-politik yazılar ve millî ideal mefkûresi açısından Celil Memmedkuluzade ve Ömer Faik Nemanzade’nin sanatı daha zengin olduğu için, makalede bilimsel sorunun çözülmesinde bu iki sanat insanının eserleri ve faaliyetleri millî ideal açısından araştırılmaktadır.Burada Molla Nasreddin ve Füyûzat’cıların ulusal ideallerindeki farklılıklar ve benzerlikler hakkında bilgi verilerek tartışılan fikirlerin modernlik açısından önemine dikkat çekilmektedir.Çalışmamızda edebî eleştiri tarihinde müstesna bir yeri olan Molla Nasreddin dergisinin, Celil Memmedkuluzade’nin ve Ömer Faik Nemanzade’nin sanatında millî ideal konusunun incelenmesinde Azerbaycan’da yapılan bilimsel araştırmaların yanı sıra, konuyla ilgili Türkiye’de yayınlanan özgün bilimsel araştırmalara dikkat çekilir, örnekler verilir.

The national ideal is an important and leading factor in the existenceof each nation and in the process of its national identity; it contains wideand varied national realities. The national ideal is a compass on the way ofasserting the people’s national identity, as well as on the way to freedom,independence, happiness and progress. It is the spiritual and ideologicalbasis of national existence. The article examines the history of formation of the national idealconcept in Azerbaijani literature and reveals the characteristics of theissue of national ideal in Azerbaijani socio-political thought of the middleof 19th - early 20th centuries. Under the leadership of the great writer JalilMammadguluzade, editor and publisher of Molla Nasraddin magazine,who made an important contribution to the formation of the nationalidentity consciousness of the Azerbaijani people in the 20th century,the Mollanasraddinists played an unprecedented role in the emergenceof the national ideal in the social, literary and cultural environment ofAzerbaijan. Their activity in this direction is the subject of our article. Since thisis a wide range of issues, we mainly examined the journalistic work of theMollanasraddinists. Among the staff of Molla Nasraddin, the journalismof J. Mammadkuluzade and O. F. Nemanzade differs even more.Therefore, when studying the problem, the publicistic works of these twoliterary figures were in the center of attention. The main directions of theirnational ideals were commented. As many generalizations as possible weremade. The article examines the impact of these ideas on literary, culturaland public opinion, as well as on national awakening. The study providesinformation on the differences and similarities between the national idealsof the Mollanasraddinists and the employees of Fuyuzat. The importantscientific principle - the construction of opinions and analysis on specificexamples - is observed in the course of research. The subjects of our research are the magazine Molla Nasreddin, whichoccupies an exclusive place in the development of literary criticism, thescientific research works that studied the development of the national ideain the works of Jalil Mammadguluzade and Omar Faik Nemanzade, andthe works, published in Turkey on this topic.