IV. - V. YÜZYILLARDA KAFKASYA HUNLARINDAN VE KAFKASYA’DAKİ DİĞER TÜRK KAVİMLERİNDEN KALAN SÖZCÜKLERİN KÖKEN VE ANLAMLARI (BASIK, KURSIK, HUNAN, HALHAL, KENGER, HUN DAĞI; HAYLANDURK, ERAN, BEL; TARHAN, BAKATAR, ARSLAN; BALASAKAN, TALIŞ)

Hunların I. yüzyıldan beri Kafkasya'da bulundukları, IV-V. yüzyıllarda Kuzey ve Güney Kafkasya'da önemli rol oynadıkları bilinmektedir. Doğu Roma kaynakları Basık, Kursık kişi adlarından, Ermeni kaynakları Hunlara ait Haylandurk kavim adıyla birlikte Eran, Bel adlı Hun şeflerinden söz ederler. Gürcü kaynakları da V. asır ortalarında tarhan, bakatar, arslan gibi Türk unvan ve sözlerini zaptetmişlerdir. Makalede bu kelimeler incelenmiş, Haylandurk adının Alandurlar olduğu belirtilmiş, diğer sözler de etimolojik olarak çözümlenmiştir. Bu meyanda Hunlardan kalan Hunan ~ Hunarakert, Halhal ~ Halhal, Kenger, Hun dağı yer adları da incelenmiştir.Ayrıca Afganistan'dan Güney Kafkasya'ya göçen Akhunların oturduğu Balasakan şehri ve Eftalit kavim adıyla ilgili Talış kavim adı üzerinde de durulmuştur (Toplam 14 kelime)

The Origins and Meanings of Words Came From Caucasians Huns and Other Turkish Ethnos In The Fourth and Fifth Centuries (Basık, Kursık, Hunan Halhal, Kenger, Hun Dağı; Haylandurk, Eran, Bel; Tarhan, Bakatar, Arslan, Balasakan, Talış)

The Caucasian Huns and other Turkish peoples in the 4th and 5th centuries and some words left from them such as Basık, Kursık, Khunan,Khalkhal, Kenger; Haylandurk, Eran, Bel, Tarhan, Bakatar, Arslan; Balasakan, Talış. It is well known that the Huns had been in Caucasia since 1rst century and had played an important role both in Northern and Southern Caucasia between the 4th and 5th centuries. The East Roma sources Basık, Kursık; the Armenian sources mentioned Haylandurk, a name of tribe that belongs to the Huns and the Huns chiefs named Eran and Bel. The Georgian sources also recorded the Turkic titles and words of Tarhan, Bakatar, Arslan in the middle of the 5th century. I examined these words in this paper and stated that Haylandurk used for Alandurs and explained the other words etymologically. At the same time, I explained the eponyms such as Khunan ~ Khunarakert, Khalkhal and Kenger, Hun dağı left from Huns. In addition, I try to explain the name of Talış (Talish) which has some relation with the tribal name of Eftalit and the Balasakan city, where Akhuns were settled down and then they emigrated from Afghanistan to Southern Caucasia (14 words)

PDF

___

ABDULLAYEV, E.Z.: Azerbaycan Dili Meseleleri, Bakü, 1992.
“Alanlar”, Azerbaycan Sovyet Ansiklopedisi, Cilt: 1.
“Albaniya (Gafgaz)”, Azerbaycan Sovyet Ansiklopedisi, Cilt: 1.
ANDREASYAN, Hrand D.: “Müverrih Vardan - Türk Fütuhatı Tarihi”, Tarih Semineri Dergisi, İstanbul Ünv. Ed. Fak. Y., Sayı: 1-2, İstanbul, 1937.
ARTAMONOV, M.İ., Hazar Tarihi, Selenge Y., İstanbul, 2004.
“Avarayr Vuruşması”, Azerbaycan Sovyet Ansiklopedisi, Cilt: 1.
“Balasakan”, Azerbaycan Sovyet Ansiklopedisi, Cilt: 1.
BASKAKOV, N.A. - TOŞÇAKOVA, T.M., Altayca - Türkçe Sözlük, Haz.lar Emine Gürsoy Naskali - Muvaffak Duranlı, TDK, Ankara, 1999.
BAŞTAV, Şerif: Büyük Hun Kağanı Attila, KB Y., Ankara, 1998.
BAŞTAV, Şerif: “Sabir Türkleri”, Belleten, İkinci Kânun, Sayı: 17-18, [Ocak] - Nisan 1941.
BAYRAM, Bülent: Çuvaş Türkçesi - Türkiye Türkçesi Sözlük, Tablet Y., Konya, 2007.
BIRO, Marget: “Hunların Kafkasyadaki Varlığı”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 22, 2003.
CAFEROĞLU, Ahmet: Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, 3. Baskı, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1993.
CELILOV, Firudun: Azerbaycan Dilinin Morfonologiyası, Bakü, 1988.
CIKIA, Marika: “Türk Tabakası Gürcü Kişi Adları Hazinesinde”, III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu 26-29 Mayıs 2010 Bildiriler Kitabı, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Cilt: 1.
ÇAĞATAY, Saadet: Türk Lehçeleri Örnekleri, AÜDTCF Y., Cilt: 2, Ankara, 1972. Derleme Sözlüğü, Cilt: 2. Divânü Lügati’t-Türk Dizini, TDK, Ankara, 1972.
DIVITÇIOĞLU, Sencer: Kök Türkler, Ada Y., İstanbul, 1987.
EREN, Hasan: Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara, 1999.
GABAIN, A. Von: Eski Türkçenin Grameri, Çev. Mehmet Akalın, TDK, Ankara, 1988.
GEDIKLI, Yusuf: Pontus Meselesi, Bilge Karınca Y., İstanbul, 2002.
GEDIKLI, Yusuf: “Ting-ling, Tiele, Teleüt, Töles, Telengit, Telenggit, Kil, Kiş, Kemek, Heftalit, Talış, As, Az, Aors, Wu-sun (Usun), Ti ve sair Türk Kavimlerinin Etimolojileri
Yahut Kürk Hayvanlarının Adlarıyla Anılan Türk Etnonimleri”, Türk Dünyası Araştırmaları
Dergisi, Sayı: 163, Temmuz-Ağustos 2006.
GEDIKLI, Yusuf: “Hun Türkçesi Üzerine Araştırma ve İncelemeler 4: To’u-man, Motu (Mete) ve Mo-ho-tou-lo Şahıs Adlarının Mana ve Menşeyi”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı: 168, Mayıs-Haziran 2007.
GEDIKLI, Yusuf: “Hun Türkçesi Üzerine Araştırma ve İncelemeler-17: Avrupa Hunlarına
ait Basık, Kursık, Uldin, Oktar, Oibarsios, Ruga ~ Rua, Mundiukhos ~ Mundzucus, Bleda ~
Blidas, Attila, Cerca ~ Creca, Ellak, Dengidzik, İrnek, Berichos, Esla, Edeko ~ Edekon, Onegesios,
Scotta, Curidachus, Kelkal, Laudaricus, Suptar ~ Uptar, Hormidak, Plintas, Modaris,
Donatos Şahıs Adlarının Köken ve Anlamları”, Yom, (böyle yazılıdır), Sayı: 25, Kış, 2012. 215_Yusuf_Gedikli.indd 25 30.04.2015 10:40:55 191
GEDİKLİ, Yusuf: “Osmanlıcada Yanlış Okunmuş Kelimeler: Evran, Akçe, Ayna-Eyne, Bali, Beşe, Beylan-Bilan, Dahi, Deyu, Eynal, İmir, Kande, Selçuk, Timur-Teymur, Azametlû, Devletlû, Haşmetlû, Kudretlû, Şerafetlû, Şehametlû vs.”, Yesevi, Sayı: 199, (Birinci bölüm), Temmuz, 2010.
GEDIKLI, Yusuf: “Dede Korkut’taki Kağan Arslan Meselesi”, Atilla Jorma Armağanı, Haz. Erol Cihangir - Sevil İrevanlı Abbasova, Doğu Kütüphanesi Y., İstanbul, 2012.
GOLDEN, Peter B.: Türk Halkları Tarihine Giriş, Karam Y., Ankara, 2002. Grek Seyyahı Piriskos’a Göre Avrupa Hunları, Çev. Ali Ahmetbeyoğlu, TDAV Y., 39. Fıragman, İstanbul, 1995.
GUKASYAN, V.L.: “Azerbaycan Dilinin Teşekkül Tarihine Dair Geydler”, Akt. Nilay Demir, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı: 31, Ağustos, 1984.
GUMILEV, L.N.: Hunlar, 3. Baskı, Selenge Y., İstanbul, 2003.
GÜNAY, Ünver - GÜNGÖR, Harun: Başlangıcından Günümüze Türklerin Dinî Tarihi, Rağbet Y., İstanbul, 2003.
Gürcistan Tarihi, Gürcüceden Çev. Marie Felicite Brosset, Fransızcadan Türkçeye Çev. Hrand D. Andreasyan, Yayına Haz. Erdoğan Merçil, TTK, Ankara, 2003.
“Halhal Vuruşması”, ASA, Cilt: 10.
HEYET, Cevad: İki Dilin Mügayisesi, Haz. Şikar Mesteli, Bakü, 2003.
“Hunan”, Azerbaycan Sovyet Ansiklopedisi, Cilt: 10.
“Hunlar”, Azerbaycan Sovyet Ansiklopedisi, Cilt: 10.
JANUZAKOV, T.J. - ESBAYEVA, K.S., Kazak Türklerinde Kişi Adları, Akt. Nurettin Aksu, TDK Y., Ankara, 2003.
Kalankatlı Moses: Alban Tarihi, Çev. Ziya Bünyadov, Azerbaycan Türkçesinden Akt. Yusuf Gedikli, Selenge Y., 1. Kitap, 10. Fasıl, İstanbul, 2006.
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü, KB Y., Ankara, 1991.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad: “Arslan”, İ.A., Cilt: 1.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad: “Bahadır”, İ.A., Cilt: 2.
Mahmûd el-Kâşgarî: Divânu Lügati’t-Türk, Robert Dankoff - James Kelly yayınından çevirenler: Seçkin Erdi - Serap Tuğba Yurteser, 2. Baskı, Kabalcı Y., İstanbul, 2007.
Moisey Kalankatuklu: Albaniya Tarihi, Çev. Ziya Bünyadov, 1. Kitap, 15. §, Bakü, 1993.
MORAVCSIK, Gyula: Byzantinoturcica II, Sprachreste der Türkvölker quellen, Akademie Verlag, Berlin, 1958.
NEMETH, Gyula: Kumuk ve Balkar Lehçeleri Sözlüğü, Çev. Kemal Aytaç, KB Y., Ankara, 1990.
NUR, Rıza: Türk Tarihi, Haz. Erol Kılıç, 2. Baskı, Toker Y., Cilt: 1, İstanbul, 1982.
ÖGEL, Bahaeddin: Türk Mitolojisi, TTK, Cilt: 2, Ankara, 2003.
ÖZERDIM, Muhaddere N.: “M.S. IV.-V. Yüzyıllarda Çin’in Kuzeyinde Hanedan Kuran Türklerin Şiirleri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, c. XIII, Sayı: 3, Ankara, Eylül 1955.
PAASONEN, H.: Çuvaş Sözlüğü, TDK, İstanbul, 1950.
PEKARSKIY, Edouard: Yakut Dili Sözlüğü, TDK Y., Cilt: 1, İstanbul, 1945.
PRITSAK, Omelyan: “Karahanlılar”, İ.A., Cilt: 6.
PRÖHLE, W.: Karaçay Lehçesi Sözlüğü, Çev. K. Aytaç, KB Y., Ankara, 1991.
RÁSONYI, Laszlό: Doğu Avrupa’da Türklük, Haz. Yusuf Gedikli, Selenge Y., İstanbul, 2006.
SERTKAYA, Osman Fikri: “Sağın ‘Doktor / Hekim’, Hemşire ‘Bacı”, Türk Dili, Sayı: 665, Mayıs 2007.
Seyidov, Mirali, Azerbaycan Halkının Soy Kökünü Düşünerken, Bakü, 1989.
Shen Wei-hsien, “Muahhar Han Devrinde (M.S. 25-M.S. 220) Hun Tarihine Kronolojik Bir Bakış”, Belleten, Çev. W. Eberhard, Birinci Teşrin, Cilt: 4, Sayı: 16, Ankara, [Ekim] 1940.
SINOR, Denis: “Hun Dönemi”, Erken İç Asya Tarihi, Çeviren: Mete Tunçay, İletişim Y., İstanbul, 2000.
Şemseddin Sami: Kamus-ı Türkî, Latin harflerine Akt.lar Raşit Gündoğdu, Niyazi Adıgüzel, Ebul Faruk Önal, İdeal Y., İstanbul, 2011.
TAVKUL, Ufuk: Kafkasya Dağlılarında Hayat ve Kültür, Ötüken N., İstanbul, 1993. TEKIN, Talat: Orhon Yazıtları, 3. Baskı, Yıldız Y., İstanbul, 2003.
TEKIN, Talat, “Kuzey Moğolistan’da Yeni Bir Uygur Anıtı: Tarhat (Terhin) Kitabesi”, Belleten, Ekim 1982.
TOGAN, A. Zeki Velidi: Umumi Türk Tarihine Giriş, Enderun K., İstanbul, 1981. TOGAN, A. Zeki Velidi: “Azerbaycan”, İ.A., Cilt: 2.
“Uti”, Azerbaycan Sovyet Ansiklopedisi, Cilt: 9.
VACZY, Peter: “Hunlar Avrupa’da - Batı İsteplerinin Yeni Sakinleri”, Attila ve Hunları, Tercüme: Şerif Baştav, AÜDTCF Y., Ankara, 1982.
YÜCE, Nuri - ORALTAY, Hasan - PINAR, Saadet: Kazak Türkçesi Sözlüğü, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Y., İstanbul, 1984.