Halk inançları ile Bektaşiliğin yakın Ortadoğu türevleri

Bu yazıda, Anadolu Bektaşiliği kurum ve işlevleri ile kısaca tanıtıldıktan sonra, bu îslamî inancın Güney ve Kuzey Azerbaycan, Irak ve Suriye Türk kültür coğrafyasındaki yansımaları üzerinde durulmaktadır. Anadolu Bektaşiliğinin şekillenişi izlenmeğe çalışılmaktadır. Bu münasebetle, Navıllûar, Kakailer, Sorulular, Şebekler, Ehli Haklar, Ali Alla-hîler, Göranlar, Kızılbaşlar, Nusayrüer incelenmektedir. Bunların yaşadıkları coğrafya, ana dilleri ve miktarlarına dair bilgi verilmektedir. Türk kültürlü bu halkların oruç, haç, kurban, namaz, kelimeyi şahadet gibi İslami vecibeler karşısındaki anlayış ve uygulamaları ele alınmakta bazı karşılaştırmalar yapılmaktadır. İmamet, Velayet ve Mehdi gibi konulardaki inançları arasındaki benzerlikler ve farklılıklar üzerinde durulmaktadır.

Near Middle East derivations of Bektaşi order

In this article, after a short introduction of Anatolian Bektaşi order and its role, this Islamic belief's reflections on South and North Azerbaijanian, Iraqi and Syrian Turkish cultural geography are being emphasized. Forming of Anatolian Bektaşi order is being watched. Therefore Navıllûar, Kakailer, Sarulular, Şebekler, Ehli Haklar, Ali Allahîler, Göranlar, Kızılbaşlar, Nusayriler are being studied. Information about their mother tongue, geography they lived is being given. These Turkish cultered folks' understanding and practices of Islamic duties like fasting, sacrifice, pilgrimage, namaz, kelime-i şahadet are being discussed and compared. Similarities and differences between beliefs on issues such as imamet (gui-deship at praying), sainthood and mahdi are told.

PDF

___

Babacan, İsmail, "İran Türkleri Arasında Yaygın Bir İnanç: Ehl-i Hak ve Kutsal Kitapları Bayrak Kuşçuoğlu'nun Kelâmları", Hacı Bektaş Velî Araştırmaları Dergisi, Bahar 2005, S. 33, s. 213-231.
Bardakçı, Cemal, Alevüik-Ahilik-Bektaşüik, Ankara 1950.
Bayatlı, Necdet Yaşar, "Kerkük-Dakuk'ta Bir Bektaşî Tekkesi: Dede Cafer Tekkesi ve Ritüelleri", Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Güz 2008, S. 47, s. 137-155.
Büyükkaş, Ahmet, "XVI. Yüzyıla Kadar Azerbaycan Edebiyatı Emir Hideyatulllâh Divanı", Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Ekim 2009, S. 182, s. 205-217.
Çetinkaya, Nihat, Kızılbaş Türkler, Tarihi Oluşumu ve Gelişimi, Ekim 2004.
Doğanbaş, Muzaffer, "Alevî-İslâm Anlayışında Tevela, Teberra ve Methi Kavramları Üzerine", Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Güz 2001, S. 19, s. 33-39.
Erkan, Serdar, "Hoca Ahmet Yesevî ve Türk Düşünce Tarihi İçerisindeki Yeri", Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Haziran 2009, S. 180, s. 47-65.
Fığlalı, Ethem Ruhi, Türkiye'de Alevüik-Bektaşüik, İstanbul, 1991, s. 52.
Güzel, Prof. Dr. Abdurrahman, "Ahmet Yesevî, Hacı Bektaş Veli, Yunus Emre ve Kaygusuz Abdal'da Dört Kapı Kırk Makam", Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırmaları Dergisi, Bahar 2007, S. 41, s. 19-160.
Güzel, Prof. Dr. Abdurrahman, Ahmed Yesevî'nin Fark-nâmesi'ni Üzerine Bir İnceleme, 2. Baskı, Ankara, 2008.
Güzel, Prof. Dr. Abdurrahman-Kalafat, Dr. Yaşar, "Halk Kültürü Milli Mücadele Bağlantısı", Türk Halk Kültüründe Milli Mücadele, I. Uluslararası Halk Kültürü Sempozyumu, (19-22 Temmuz 2005), Erzurum.
Kalafat, Yaşar, "Halk İnançlarında Helalleşmek-Haklaşmak" Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, Ocak 2001, s. 34-36.
Kalafat, Yaşar, "Pinyaniş ve Ertuşi Türk Aşiretlerinde Karşılaştırmalı Halk İnançları", Prof. Dr. Mehmet Eröz Armağanı, 2009 Türk Dünyası Araştırmaları (baskıda).
Kalafat, Yaşar, Balkanlar'dan Uluğ Türkistan'a Türk Halk İnançları III-IV, Berikan Yayınları, Ankara, 2007, s. 503-522.
Kalafat, Yaşar, Balkanlar'dan Uluğ Türkistan'a Türk Halk İnançları IX-l X, Berikan Yayınlan, Ankara, 2007, s. 200-219.
Kalafat, Yaşar, Balkanlar'dan Uluğ Türkistan'a Türk Halk İnançları II, Berikan Yayınları, Ankara, 2007, s. 354-370.
Kaplan, Doğan, Buyruklara Göre Kızılbaşlık, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslami Bilimleri Anabilim Dalı, Kelam Bilimi Dalı, Doktora Tezi, Konya, 2008.
Onat, Hasan, "Kızılbaşlık Farklılaşması Üzerine", İslamiyet, 2003, S. 3/VI, s. 111-119.
Pamukçu, Ekrem-Hürmüzlü, Habib, Irak'ta Türkmen Boy ve Oymakları, Global Strateji Enstitüsü, Ankara, 2005.
Roemer, Hans R. - Çev. H. Yıldız, "Kızılbaş Türkmenler: Safevî Teok-rasisinin Kurucuları ve Kurbanları", Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Yaz, 2006.
Saidi, G.H., Rhıcı, Tahran, 1964.
Selçuk, Ali, "Evci Alevilerinin ölüm İle İlgili İnanış ve Uygulamaları", Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Ocak-Şubat 2009, S. 178, s. 101-110.
Şahin, Ali Rıza, "Muhammed Ali Cemaatinde Abdal Musa Cem Erkânı", Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Güz 2008, S. 23, s. 181-236.
Türkdoğan, Orhan, "Alevî Bektaşilerde Norm ve Düşünce Dağılımı", Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Ocak-Şubat 2005, S. 154, s. 11-25.
Türkdoğan, Orhan, "Erzincan Yöresi Alevileri", Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Şubat 1999, S. 118, s. 9-24.