Başlıca itilaf Devletleri* ile Ermenistan arasında imzalanan sevr antlaşması (10 Ağustos 1920)

Rusyanın Bolşevik İhtilâli sonrasında Güney Kafkasyadan çekilmesi ve Osmanlı Devletinin I. Dünya Savaşından yenik ayrılması üzerine büyük bir devlet kurma plânları yapan Ermeniler, İtilâf Devletlerinin çelişkili ve tutarsız politikalarıyla karşı karşıya kaldılar. Osmanlı Devletinin Sevr Antlaşmasını imzaladığı tarihte ve yerde Başlıca İtilâf Devletleri (İngiltere, Fransa, İtalya ve Japonya) ile Ermenistan temsilcileri arasında da bir antlaşma imzalandı. Bu konuda Ermeni tarihçilerinin Sevr Antlaşması ile birlikte Ermenistanda dini, kültürel ve diğer hürriyetleri garanti eden ek bir protokol şeklindeki değerlendirmeleri eksik ve hatalıdır. Yapılan antlaşma Ermenistanın temdit hakkı saklı kalmak üzere beş yıllığına Milletler Cemiyeti (MC) himayesine alınması nı öngörmektedir. Bundan da öte antlaşma ile başlıca İtilâf DevleriErmenistan a verilecek topraklarda tek taraflı ticari imtiyazlar elde edeceklerdi. Sevrde Ermenilerle yapılan antlaşma gerek Millî Mücadele Hareketinin başarıları gerekse Ermenistanın Sovyetleştirilmesi sayesinde yürürlüğe girmedi. Bu noktada askerî, malî ve siyasî realiteler ön plana çıktı ve İtilâf Devletleri, Ermenilerin yardım taleplerine karşılık aldatıcı cevaplar verdiler.

The treaty of sevres was signed between the principal allied powers and Armenia (August 10, 1920)

Upon the withdrawal of Russia from the South Caucasus after the Bolshevik Revolution and the defeat of the Ottoman Empire in the World War I, Armenians, who planned to establish a great state, faced with conflicting and inconsistent policies of the Allied Powers. Date and place of the Ottoman Empire signed the Treaty of Sevres; also a treaty was signed between the representatives of Armenia and The Principal Allied Powers (Britain, France, Italy and Japan). The Armenian historians reviews on this subject that an additional protocol which guaranteed the religious, cultural and other freedoms with the Treaty of Sevres, are incomplete and incorrect. The treaty required Armenia under the auspices of the League of Nations (LN) in five years except the extension right. Moreover, thanks to the treaty, the Allied Powers would obtain a unilateral trade concession in the land that would be given to Armenia. The treaty signed between the Armenia and the Allied Powers didn t enter into force thanks to the both achievements of the National Struggle Movement and Sovietization of Armenia. At this point, the military, financial and political realities came to the fore and the Allied Powers gave deceptive answers to the help requests of Armenians.

PDF

___

I- Arşiv Vesikaları
Başbakanlık Osmanlı Arşivi
Dâhiliye Şifre Kalemi (BOA, DH.ŞFR).
Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumîye Müdüriyeti Asayiş Kalemi (BOA, DH.EUM.AYŞ).
Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı (BOA, HR.İM).
Hariciye Nezareti Siyasî Kısım (BOA, HR.SYS).
II- Araştırma, İnceleme ve Diğer Yayınlar
a- Kitaplar
Arslan, Ali, Kutsal Ermeni Papalığı Eçmiyazin Kilisesinde Stratejik Savaşlar, Truva Yayınları, İstanbul 2005.
Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuk ve Siyasî Tarih Metinleri, Osmanlı İmparatorluğu Antlaşmaları, Ankara 1953.
Hovannisian, Richard G., The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century, Macmillan Press Ltd., 1997.
Hermreich, Paul C., From Paris to Sévres, The Partition of the Ottoman Empireat the Peace Conference of 1919-1920, Ohio State University Press Columbus 1974.
Karacakaya, Recep, Türk Kamuoyu ve Ermeni Meselesi (1908-1923), Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul 2005.
The Frontier Between Armenia and Turkey as Decided By President Woodrow Wilson November 22, 1920, Armenian National Committee, 1920.
Tolon, Hurşit, Birinci Dünya Savaşı Sırasında Taksim Antlaşmaları ve Sevre Giden Yol, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2004.
b- Makaleler
Armaoğlu, Fahir, Amerika Sevr Antlaşması ve Ermenistan Sınırları, Belleten, C. LXI, Sayı: 230, s. 135, Nisan, Ankara 1997.
Atnur, İbrahim Ethem, Ermeni Sorunu ve Kafkasyada İngiliz Uygulamaları, Ermeni Araştırmaları, Sayı: 29, s. 45-54, 2008.
Beyoğlu, Süleyman, Birinci Dünya Savaşında Trabzon (1914- 1919), Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı: 123, s. 45-53, Aralık 1999.
Beyoğlu, Süleyman, Sevr ve Lozanda Ermeni Sorunu, Akademik Bakış, Cilt: 2, Sayı: 3, s. 123-138, 2008.
Brown, Philip Marshall, The Mandate Over Armenia, The American Journal of International Law, Vol. 14, No. 3, s. 396-399, Temmuz 1920.
Kara, Bülent, Savaş Hazırlayan Barış Konferansı: Londra Konferansı, Akademik Bakış, Cilt: 3, Sayı: 5, s. 143-170, 2009.
Kılıç, Selami, Ermeni Propagandaları ve Almanyanın Ermeni Politikası (1917-1918), Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı: 113, s. 175- 192, İstanbul 1998.
Okur, Mehmet, Kafkasyadan Karadenize Büyük Ermenistan Projesi: İddialar ve Gerçekler, KÖK Araştırmalar, Cilt: XII, Sayı: 2, s. 13-34, Güz 2010.
Ural, Selçuk, Şerif-Bogos Nubar Paşa Anlaşması ve Ortaya Çıkan Tepkiler, Ermeni Araştırmaları, Sayı: 14-15, s. 98-115, 2004.
Uyanık, Necmi-Zenginbaş, Mustafa, Mandalı Günler: The New York Times Gazetesine Göre ABD Senatosunun Ermeni Mandasını Reddetmesi Sürecindeki Gelişmeler, Tarihin Peşinde -Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi-, Sayı: 6, s. 215-250, 2011.
Yıldırım, Bülent, Bir Rum Gazetecinin II. Abdülhamit ve Ermeni Meselesi Hakkındaki Düşünceleri, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı: 170, s. 89-99, Eylül-Ekim 2007.
c- Tezler
Bozkurt, Abdurrahman, İtilâf Devletlerinin İstanbulda İşgal Yönetimi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2009.
Perinçek, Mehmet Bora, Sovyet Arşiv Belgeleri Işığında Türk-Ermeni İlişkileri (1915-1923), İstanbul Üniversitesi T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2007.
Türkdoğan, Berna, Türk Ermeni İlişkileri (Tehcirden Günümüze), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2006.
III- Dijital Kaynaklar
http://www.gilbertmurray.org/biography.html
League of Nations Documents and Serial Publications, 1919-1946, Reel Listing, http://microformguides.gale.com/Data/Download/3028000R.pdf