Eski Uygur Türkçesi Hukuk Belgeleri

Uygurlar, 744 yılında Basmıl ve Karlukların desteğini arkasına alarak Köktürk Kağanlığı’nı yıkmış; bir müddet Basmılların idaresinde görev aldıktan sonra hem Basmılları hem de Karlukları ortadan kaldırarak bağımsızlığını ilan etmiştir. Böylece Ötüken topraklarında hüküm sürmeye başlayan Uygurlar, Karabalgasun (Ordu Balık) şehrini başkent yaparak kısa zamanda Orta Asya’da bir otorite hâline gelmiştir. 840 yılına kadar sürecek olan bu hâkimiyet, taht kavgaları, iç karışıklıklar sebebiyle güç kaybetmiş ve nihayetinde Uygurlar, Kırgızlar tarafından bertaraf edilmiştir. Kağanını ve devletini kaybeden Uygur boyları, dağılmaya başlamış; bir kısmı güneye, Çin’in Kansu eyaletine gelerek burada Kansu Uygur Kağanlığı’nı kurmuş, bir kısmı ise tarım havzasındaki Beş Balık, Koço gibi ticaret merkezlerine yerleşerek Koço Uygur Kağanlığı altında birleşmiştir. Yaklaşık beş asır bağımsızlıklarını sürdüren bu iki kağanlıktan Koço Uygur Kağanlığı 1209, Kansu Uygur Kağanlığı ise 1226 yılında Cengiz Han tarafından Moğol hâkimiyeti altına alınmıştır (Caferoğlu, 1953, s. 44; Erarslan, 2012, s. 32, 33).

Anahtar Kelimeler:

Eski Türk Dili, Eski Uygur Türkçesi, Uygur Hukuk Sistemi, Hukuk Belgeleri, Söz Varlığı

Old Uighur Turkish Legal Documents

Keywords:

Old Turkic Language, Old Uighur Turkish, Uighur Legal System, Legal Documents, Vocabulary,

PDF

___

Arat, R. R. (1964). Eski Türk hukuk vesikaları. Türk Kültürü Araştırmaları, 1/1, 5-53. google scholar
Ayazlı, Ö. (2016). Eski Uygurca din dışı metinlerin karşılaştırmalı söz varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
Caferoğlu, A. (1934). Uygurlarda hukuk ve maliye ıstılahları. İstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası, IV, 1-44. google scholar
Caferoğlu, A. (1953). Türk dili tarihi I. İstanbul. google scholar
Erarslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
Keskin, B. (2019). Eski Uygur hukuk belgelerinde kısaltmalar. International Journal of Old Uyghur Studies. 1/2, 233-248. google scholar
Keskin, B. (2021). Eski Uygur borç sözleşmelerine ait sekiz fragman. Selçuk Türkiyat, 51, 253-272. google scholar
Korkmaz, F. ve Keskin B. (2018). İpek Yolundaki eski Uygur ticari ilişkileri. Uluslararası İpek Yolu Sempozyumu: Türkiye ile Kore Arasında Uygarlıkların Etkileşimi, Bildiriler, 2-3 Temmuz İstanbul 2018. ed. Fikret Turan, Filiz
Ferhatoğlu vd. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 83-96. google scholar
Özyetgin, A. M. (2014). İslam öncesi Uygurlarda toprak hukuku. İstanbul: Ötüken Neşriyat. google scholar