19337

Edebiyat Sosyolojisi Bağlamında Dilenme ve Dilencilik: Hayattan Sayfalar ve Miskinler Tekkesi Örneği Ahmet Koçak

Edebiyat ve sosyoloji, insanı ve toplumu anlamaya, anlatmaya çalıştığı için birçok ortak yönü olan farklı iki disiplindir. Edebiyat sosyolojisi de, sosyal şartlar ile edebî çalışmalar arasındaki ilişkileri inceleyen bir edebî çalışma alanıdır. Toplum hayatını yansıtan bir edebî tür olan romanın konularından biri de dilenme ve dilenciliktir. İnsanlık tarihi kadar geçmişi olan ve her toplumda küçük farklılıklar dışında benzer özellikler gösteren dilencilik, zaman içinde devletlerin aldığı önlemler, ekonomik şartların iyileşmesi ile azalma göstermişse de hep var olagelmiştir. Bu çalışmanın amacı sosyal bir gerçeklik olan dilenciliğin/ dilencilik meselesinin romancılar tarafından nasıl ele alındığını örneklendirmektir. Çalışmada dilencilik meselesinin daha iyi anlaşılması için dilenciliğin tarihî geçmişine ve arka planındaki sosyolojik, dini zeminine değinildikten sonra, dilenciliği romanının ana eksenine oturtan, toplumu çok iyi gözlemlediğini düşündüğümüz iki romancının eseri üzerinde durulmuştur. Ana konuları dilenme ve dilencilik olan romanlardan ilki Osmanlı’nın son yıllarında kaleme alınan Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Hayattan Sayfalar (1919)’ı ile ikincisi ise Reşat Nuri Güntekin’in Miskinler Tekkesi (1946)'dir. Çalışmada edebiyat sosyolojisi bağlamında her iki roman üzerinden dilenci tipleri, mekânsal tercihleri, halkın dilencilere bakışı gibi yönler incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Hüseyin Rahmi Gürpınar, Hayattan Sayfalar, Reşat Nuri Güntekin, Miskinler Tekkesi, dilenci

Begging and Beggary in the Context of Literary Sociology: Hayattan Sayfalar and Miskinler Tekkesi

Literature and sociology are two distinct but interrelated disciplines that share many similarities in their quest to comprehend and explain human beings and society. Literary sociology is a branch of literary research that examines the relationships between social conditions and literary works. One of the subjects in novels reflecting social life is begging and beggary, an age-old social practice that exhibits comparable traits in all societies with few exceptions and that has always existed despite increasing or diminishing over time in response to state actions, changes in economic situations, and other factors. This study aims to show how authors deal with the issue of begging as a social reality. In order to better grasp the issue of begging, this article discusses the sociological, historical, and religious contexts before focusing on the works of two novelists who made strong social observations by having begging be the main focus of their works. The first one is Hüseyin Rahmi Gürpınar’s (1919) Hayattan Sayfalar [Pages from Life], penned in the last years of the Ottoman Empire, and the second one is Reşat Nuri Güntekin’s (1946) Miskinler Tekkesi [Lodge of the Lazy]. This study analyzes aspects such as the typology of beggars, places where they beg, and the public perception of beggars in both novels by drawing on the insights of literary sociology.

Keywords:

Hüseyin Rahmi Gürpınar, Hayattan Sayfalar, Reşat Nuri Güntekin, Miskinler Tekkesi, beggar,

PDF

___

Ahmet Haşim (1991). Bütün eserleri Frankfurt seyahatnamesi mektuplar mülakatlar. İnci Enginün-Zeynep Kerman (haz.). İstanbul: Dergâh Yay. google scholar
Ahmet Haşim (2006). Bize göre ve bir seyahatin notları. Kübra Andı (haz.). İstanbul: 3 F Yayınları. google scholar
Ahmet Rasim (1989). Şehir mektupları I. Ahmet Kabaklı (haz.). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. google scholar
Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve deyimler sözlüğü 1 Atasözleri. İstanbul: İnkılap Yay. google scholar
Albayrak, N. (2009). Türkiye Türkçesinde atasözleri. İstanbul: Kapı Yay. google scholar
Altın, N. Ş. (2013). Edebiyat sosyolojisi açısından postmodern romanın toplumsal temelleri. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
Altınay, A. R. (1935). On altıncı asırda İstanbul hayatı (1553-1591). 2. Basım. İstanbul: Devlet Basımevi. google scholar
Altınay, A. R. (1988). On ikinci asr-ı hicride İstanbul hayatı (1689-1785). İstanbul: Enderun Kitabevi Yay. google scholar
Altınay, A. R. (1988). Onuncu asr-ı hicride İstanbul hayatı (1495-1591). İstanbul: Enderun Kitabevi Yay. google scholar
Alver, K. (2004). Edebiyatın sosyolojik imkânı. Köksal Alver (ed.), Edebiyat sosyolojisi içinde (s. 13-22). Ankara: Hece Yay. google scholar
Anar, T. - Özbay, F. (2013). Edebiyat sosyolojisi bağlamında OsmanlI’dan günümüze Türk Şiirinde dilenme ve dilenciliğe genel bir bakış. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (2), s. 1-27. google scholar
Bahçeci, B. S. (2017). Tanzimat hikâye ve romanlarında dilenciler ve dilencilik. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 6(12), 13-23. google scholar
Bekar, B. (2019). Batı kültüründe atasözleri (16. Yüzyıl- 19. Yüzyıl). Ankara: Sage Yay. google scholar
Culler, J. (2007). Yazın kuramı, Hakan Gür (çev.). Ankara: Dost Kitabevi. google scholar
Çelik, H. (2000). Reşat Nuri Güntekin’in romanlarında sosyal tenkit. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay. google scholar
Danişmend, İ. H. (1979). Tarihi hakikatler, C.2. İstanbul: Tercüman Gazetesi Tarih ve Kültür Yay. google scholar
Demirtaş, M. (2006). Osmanlı Başkenti’nde dilenciler ve dilencilerin toplum hayatına etkileri. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (20), 81-104. google scholar
Ekicigil, R. (ed.) (1983). İstanbul kültür ve sanat ansiklopedisi, C. 3. İstanbul: Tercüman Gazetesi Kültür Yayınları. google scholar
Escarpit, R. (1968). Edebiyat sosyolojisi. Âli Türkay Yazıcı (Çev.). Remzi Kitabevi, İstanbul. google scholar
Genç, M. (2008). Osmanlı dünyasında dilencilik. Avrupa ve Osmanlı seyyahlarının İzlenimiyle Osmanlı ve Avrupa’da dilencilik, Suvat Parin (ed.), Bir kent sorunu dilencilik: Tebliğler kitabı sorunlar ve çözüm yolları içinde (s. 13-15), 18-19 Ekim 2008, İstanbul. google scholar
Göktaş, U. (1994). Dilenciler. Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi içinde (s. 53-54). İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yay. google scholar
Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt: 63, Sayı: 1, 2023 google scholar
Gündüz, O. (2020). Toplumda dilencilik olgusu ve dilenci tipi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 20(49), 861-878. google scholar
Güntekin, R. N. (1969). Miskinler Tekkesi. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri. google scholar
Gürbüz, A. (2014). Reşat Nuri Güntekin’in Miskinler Tekkesi romanında dilencilik algısı. Turkish Studies, 9(3), 745-754. google scholar
Gürpınar, H. R. (1970). Hayattan sayfalar. İstanbul: Atlas Kitabevi. google scholar
James, H. (1956). The Art of fiction, in The Future of the novel. New York: Vintage Books. google scholar
Jusdanis, G. (1998). Gecikmiş modernlik ve estetik kültür: Milli edebiyatın icat edilişi. Tuncay Birkan (çev.), Beril Eyüboğlu (yay. yaz.). İstanbul: Metis Yayınları. google scholar
Kalfa-Topateş, A. (2015). Dilenciler Türkiye’de yoksulluk ve dilenme kültürü. İstanbul: İletişim Yay. google scholar
Kaplan, M. (2016). Türk edebiyatı üzerine araştırmalar 3: Tip tahlilleri. İstanbul: Dergâh Yayınları. google scholar
Kemal Tahir (2006). Koyun Kamburu. İstanbul: İthaki Yayınları. google scholar
Koçu, R. E. (1966). İstanbul ansiklopedisi, C. 8. İstanbul: Koçu Yayınları. google scholar
Köse, M. (2020). Bir yaşam tarzı olarak dilencilik: Hayattan sahifeler. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 4(1), 165-177. google scholar
Köse, M. (2021). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e tahkiyeli metinlerde dilencilik (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
Kösemihal, N. Ş. (1967). Edebiyat sosyolojisine giriş. Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Dergisi, (19-20), 1-30. google scholar
Lukacs, G. (1986). Çağdaş gerçekliğin anlamı. Cevdet Çapan (çev.). İstanbul: Payel Yayınları. google scholar
Michaud, G. (2004). Bir disiplin olarak edebiyat sosyolojinin kurulması. Hilmi Uçan (çev.). ed. Köksal Alver, (ed.), Edebiyat Sosyolojisi içinde (s.57-67.). Hece Yay. Ankara. google scholar
Moran, B. (1994). Edebiyat kuramları ve eleştiri, 4. bs.. İstanbul: Cem Yayınları. google scholar
Naci, F. (1995). Reşat Nuri’nin romancılığı. İstanbul: Oğlak Yayıncılık. google scholar
Özbek, N. (1999). Osmanlı İmparatorluğunda sosyal devlet. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
Özbek, N. (2008). Osmanlı İmparatorluğu’nda dilencilere yönelik devlet politikaları ve kamusal söylemin değişimi. Suvat Parin (ed.), Bir kent sorunu dilencilik: Tebliğler kitabı sorunlar ve çözüm yolları içinde (s. 17- 44), 18-19 Ekim 2008, İstanbul. google scholar
Sadri Sema (1991). Eski İstanbul’dan hatıralar, İstanbul: İletişim Yay. google scholar
Sadri Sema (2002). Eski İstanbul hatıraları. Ali Şükrü Çoruk (haz.). İstanbul: Kitabevi Yay. google scholar
Sağlık, Ş. (2012). Popüler romanlar ve edebiyat sosyolojisi. Köksal Alver (ed.), Edebiyat sosyolojisi incelemeleri içinde (s. 307-343). Ankara: Hece Yay.. google scholar
Saraçoğlu, A. C. (2005). Eski İstanbul’dan hatıralar. İsmail Dervişoğlu (haz.). İstanbul: Kitabevi Yay. google scholar
Sinan, A. T. (2015). Türkçenin deyim varlığı. İstanbul: Kesit Yay. google scholar
Stendhal (1972). Kızıl ve Kara. Nurullah Ataç (çev.). İstanbul: Cem Yay. google scholar
Swingewood, A. (2004). Edebiyat sosyolojisine yaklaşımlar. Kaya Bayraktar (çev.), Köksal Alver (ed.), Edebiyat sosyolojisi içinde (s. 77-90). Ankara: Hece Yayınları. google scholar
Şemseddin Sami (1317/1901). Kamus-i Türki. İstanbul: İkdam Matbaası. google scholar
Şinasi (11 Cemaziyelahir 1280 / 12 Kasım 1863). Seele hakkındadır. Tasvir-i Efkar, nr. 147. google scholar
Şirin, İ. (2008). Avrupa ve Osmanlı seyyahlarının izlenimiyle Osmanlı ve Avrupa’da dilencilik. Parin, Suvat (ed.), Bir Kent Sorunu Dilencilik: Tebliğler Kitabı Sorunlar ve Çözüm Yolları içinde (s. 81-98), 18-19 Ekim 2008, İstanbul. google scholar
Şükûn, Z. (1967). Farsça-Türkçe lügat: Gencîne-i Güftâr Ferheng-i Ziyâ. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Tanpınar, A. H. (1977). Reşat Nuri ve eserler. Edebiyat üzerine makaleler içinde (s. 439-443). İstanbul: Dergâh Yayınları. google scholar
Tekin, Z. (1999). Osmanlı döneminde dilencilik. Güler Eren (ed.), Osmanlı ansiklopedisi içinde (C. 5, s. 455-461). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. google scholar
Tietze, A. (2002). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugatı, C.1. İstanbul-Wien: Simurg Yay. google scholar
Toksarı, A. (1994). Dilencilik. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi, C.IX. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 298-300. google scholar
Tüzer, İ. - Hüküm, M. (2019). Edebiyat sosyolojisi edebiyata sosyolojiden bakmak. Ankara: Akçağ Yay. google scholar
Uludağ, S. (1994). Dilencilik (Tasavvuf). Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi, C. IX, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s.300. google scholar
Vatandaş, C. (2002). Dilenciler ve dilencilik. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi , 4(1), 170-183. google scholar
Wellek, R. Warren, A. (1983). Edebiyat biliminin temelleri. A. Edip Uysal (çev.). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. google scholar
Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi I 1839-1865, (1974). Tembellik ve Cehalet, (Ceride-i Havadis, nr. 141, Recep 15, 1259/ 1 Ağustos 1843). Mehmet Kaplan, İnci Enginün, Birol Emil (haz.). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, s.60-61. google scholar
Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi I 1839-1865, (1974). Mehmet Kaplan, İnci Enginün, Birol Emil (haz.). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, s.60-61. google scholar
Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II 1865-1876, (1978). Namık Kemal, “Terakki”. (İbret, nr. 45, 3 Ramazan 1289 / 5 Kasım 1872). Mehmet Kaplan, İnci Enginün, Birol Emil (haz.). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, s.193-202. google scholar
Yıldırım, N. (2020). Miskinler Tekkesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi, C. 30, s. 185-186. google scholar
Yıldırım, Z. (2017). Reşat Nuri Güntekin’in Miskinler Tekkesi romanında yapı. Millî Kültür Araştırmaları Dergisi (MİKAD),1(2), 174-188. google scholar
Yılmaz, M. (2008). Kültürümüzde Arapça ve Farsça asıllı vecizeler sözlüğü, C.1. İstanbul: Sütun Yay. google scholar