20342

Belagatte Söz ve Sözün Uzatılmasına Dair Terimlerin Türkçe ve Batı Kökenli Denklikleri Üzerine

Sözün kurallarına uygun, yerinde ve güzel bir şekilde dile getirilmesi esasına dayanan belagat, sözün kullanılmasına dair kural koyucu disiplinlerin en eskilerindendir. Bu disiplin, ifade güzelliğini kendisine bağlı alt kolları ile daha alt birimlerinin yardımıyla gerçekleştirmektedir. Meani, beyan ve bedii olmak üzere üç ana kola ayrılan belagat, bu kolların kendi içinde bölümlere ayrılmasıyla söyleyişi güzelleştirmeyi hedefleyen, sözün yerine ve zamanına uygun olarak ifade edilmesinin yollarını gösteren geniş bir kurallar bütünü olarak ortaya çıkar. Bu çalışmada belagatin geneliyle ilgili değil, özellikle söz ve söz kavramı altında değerlendirilen unsurları üzerinde durularak belagat sahasında bir kusur veya eksiklik olarak kabul edilen sözün uzatılmasına dair terimler ele alınmaya çalışılacaktır. Bu bağlamda belagatin söze dair unsurlarından kelam, kelime, lafız ile birer kusur olarak kabul edilen ıtnab ve haşiv terimleri üzerinde durularak söz konusu unsurların belagatte ele alınış biçimleri kısaca değerlendirilecek, bu terimlerin Türkçe karşılıklarının türetilip kullanılmasıyla ilgili, kaynaklarda öne sürülen terim önerileri ve Batı kökenli terimlerin birbirleriyle olan anlam denklikleri mukayese edilecek, terminolojik açıdan Arapça kökenli asıl terim ile Türkçe ve Batı kökenli terimler karşılıklı denklik özelliklerine göre değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Belagat, söz, terim, Türkçeleştirme, denklik

The Turkish and English Equivalents of the Terms Associated with the Concepts of Word and Belaboring in Rhetoric

Rhetoric is based on the principle of the pertinent and accurate expression of words according to certain rules and is among the oldest rule-making disciplines associated with word usage. This discipline ensures elegance of expression by means of associated branches and sub-branches. Branched into meânî [meaning], beyan [statement], and bedii [aesthetic], rhetoric appears as a body of rules that aim to embellish speech and show the ways of proper and timely expression by further sub-branching these three branches. Rather than the full extent of rhetoric, this article instead discusses the particular elements that are categorized as words under the term of word and attempts to treat the terms relating to belaboring, which is considered a flaw or deficiency of rhetoric. In this respect, this study dwells on the terms kelam [remark], kelime [word], and lafız [wording], as well as ıtnab [belabor] and haşiv [pleonasm], both of which are considered linguistic flaws, and briefly evaluates their usage in rhetoric. With regard to the derivations and uses of the Turkish equivalents of such terms, the study also compares the terms suggested by resources and their lexical equivalents in English. The study finishes by evaluating the original terms in Arabic against their respective Turkish and English terms according to the quality of their equivalence.

Keywords:

Rhetoric, word, term, Turkish equivalent, equivalence,

PDF

___

Aktaş, Ş. (1984). Roman sanatı ve roman incelemesine giriş. Ankara: Birlik Yayınları. google scholar
Bayram, A. (2008). Fransızca sözlük. İstanbul: Alfa Yayınları. google scholar
Bilgegil, M. K. (1989). Edebiyat bilgi ve teorileri (2. bs). İstanbul: Enderun Kitabevi. google scholar
Coşkun, M. (2007). Sözün büyüsü edebî sanatlar. İstanbul: Dergâh Yayınları. google scholar
Göğüş, B. (1998). Anlatım terimleri sözlüğü. Ankara: Dil Derneği Yayınları. google scholar
Göğüş, B., Oğuzkan, F., Önertoy, O., Ünlü, M. ve Koçak, S. (1998). Yazın terimleri sözlüğü. Ankara: Dil Derneği Yayınları. google scholar
Güneş, B. (2009). Belagat ekseninde retorik / dil bilimi terimleri. (Yüksek Lisans Tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon. google scholar
Kaçar, M. (2010). İbni Kemâl Divânı’nın İncelenmesi (Nazım bilgisi-belâgat-üslûp ve dil özellikleri-muhtevâ). (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
Kaçar, M. (2013). Şerîfî Hadîkatü’l-Fünûn. İstanbul: Okur Akademi Yayınları. google scholar
Kaçar, M. ve Güneş, B. (2021). Belâgat terimleri yerine kullanılan terimlere dâir. H. Aynur ve ark. (Ed.), Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları XV. Osmanlı Edebî Metinlerinde Teoriden Pratiğe Belâgat içinde (s. 228-267). İstanbul, Türkiye: Klasik Yayınları. google scholar
Karabey, T. ve Atalay, M. (2000). Ahmed Cevdet Paşa Belâgat-ı Osmâniye. Ankara: Akçağ Yayınları. google scholar
Korkmaz, Z. (2007). Gramer terimleri sözlüğü (3. bs). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
Saraç, M. A.Y. (2007). Klasik edebiyat bilgisi-belagat (6. bs). İstanbul: 3F Yayınevi. google scholar
Saussure, F. (2001). Genel dilbilim dersleri (B. Vardar, Çev.) (3. bs). İstanbul: Multilingual Yayınları. google scholar
Türk Dil Kurumu. (1948). Edebiyat ve söz sanatı terimleri sözlüğü. Ankara: Yazar. google scholar