Enstitü Çıkışlı Yazarların Köy Gerçeğine Yaklaşımları (1950–1960)

1950’li yıllara kadar toplumcu gerçekçi Türk romanında sosyalist söylemi kırsal yaşantıda doğrulama çabası ön plana çıkmış ve bu çaba, devrimci bir siyasi özne işlevi görecek sanayi proletaryası yokluğunu köydeki çatışma unsurlarıyla telafi etme esasına dayandırılmıştır. 1950’li yıllarda ise Cumhuriyet’in değerlerini köylere ileterek köylüleri bilinçlendirecek öğretmenleri yetiştirmek üzere kurulan Köy Enstitülerinin ilk mezunları, kendilerini toplumcu gerçekçi edebiyatın içinde bulmuş ve zaman içinde onun önemli bir kolunu oluşturmuşlardır. Aydınlanmacı bir ütopyanın hayata geçirilmesi için kilit rol oynaması planlanan bu öğretmen yazarlar sosyalist eğilimlerinin yanında Cumhuriyet değerlerine bağlılıklarından kopmamışlar, bu yönleriyle dünya görüşü olarak diğer toplumcu gerçekçi yazarlardan farklılaşmışlardır. Bu farklılığın sanatsal boyutunun köyün içinden gelen bu yazarların köy gerçeğine bakışında belirginleştiği görülmektedir. Bu çalışmada Mahmut Makal, Fakir Baykurt, Talip Apaydın’ın, 1950-1960 yılları arasında yayımlanan, köy hayatının gerçekliklerini, yetiştikleri ve görev yaptıkları köyden bakarak dile getirdikleri eserlerinde işlenen siyasi meseleler yukarıda verilen hususlar çerçevesinde ele alınmış, bu açıdan temsil niteliği gösteren, köylerdeki iktisadi durumun çarpıcı bir biçimde gösterildiği Bizim Köy, kapsamlı bir köy-köylü çözümlemesi olan Yılanların Öcü ve tarımda makineleşme meselesine giriş özelliği taşıyan Sarı Traktör isimli eserlerde köye ve köylüye yaklaşımın gerçekçilik ekseninde ana toplumcu gerçekçi akımdan farklılıkları incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Köy Enstitüleri, Gerçekçilik, Bizim Köy, Yılanların Öcü, Sarı Traktör

Approaches to Village Reality of the Institute Graduate Writers (1950–1960)

By the 1950s, efforts to justify a socialist discourse on rural life came to the fore in the socialist realist Turkish novel. This endeavor sought to compensate for the absence from the villages of an industrial proletariat that might function as a revolutionary political subject with elements of conflict. The village institutes had been founded to communicate the values of the republic to the villages, and their first graduates created effective works in the 1950s. These authors maintained republican values alongside their socialist tendencies, a fact that differentiated them from other socialist realist authors. The artistic dimension of this distinctiveness is evident in the way these authors portray the reality of village life. In this study, political issues mentioned in the works of three institute graduate authors (Mahmut Makal, Fakir Baykurt, Talip Apaydın) are analyzed within the framework outlined above. Differences from the main socialist realist movement, particularly the degree of realism, in approach to the village and the peasantry are examined in three works by the aforementioned authors. Respectively, these are Bizim Köy (which depicts the striking situation in the villages), Yılanların Öcü (a comprehensive village-peasant analysis), and Sarı Traktör (which can be regarded as an introduction to the issue of mechanization in agriculture).

Keywords:

Village Institutes, Realism, Bizim Köy, Yılanların Öcü, Sarı Traktör,

PDF

___

15 Haziran 1995 tarihli 6032 sayılı Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu Erişim adresi: https://www.resmigazete. gov.tr/arsiv/6032.pdf google scholar
Anday, M. C. (1950). “Bizim Köy’e Dair”, Yaprak Dergisi, (21). Erişim adresi: https://www.tustav.org/ yayinlar/sureli_yayinlar/yaprak/yaprak-21.pdf google scholar
Apaydın, T. (2019). Sarı Traktör. (6. bs.). İstanbul: Literatür Yayınları. google scholar
Atıcı, E. (2018). Mahmut Makal Onurlu Bir Mücadele Bıraktı Gelecek Kuşaklara. Köy Enstitüleri Bülteni, 59, 4. google scholar
Baykurt, F. (2018). Yılanların Öcü. (26. bs.). İstanbul: Literatür Yayıncılık. google scholar
Bozdağ, İ. (1995). Kemal Tahir’in Sohbetleri. (2. bs.). İstanbul: Emre Yayınları. google scholar
Erol, K. (2005). Talip Apaydın’ın Hayatı, Roman ve Öyküleri Üzerine Bir Araştırma. (Doktora Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, Van. google scholar
Irmak, E. (2018). Eski Köye Yeni Roman: Köy Romanının Tarihi, Kökeni ve Sonu (1950-1980). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
Işkın, E. C. (2019). Köy Enstitüsü Kökenli Romancıların Toplumsal Sorunlara İlgisindeki Değişim: Duisburg Üçlemesi Örneği. İstanbul: İstanbul Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. google scholar
Kabaklı, N. (2012). Türk Edebiyatı’nda Etnografik Bir Yazın Olarak ‘Bizim Köy’. Turkish Studies, 7(1), 1331-1337. google scholar
Kaplan, R. (1997). Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Köy. Ankara: Akçağ Yayınları. google scholar
Keleş R. ve O. Türkay (1962). Köylü Gözüyle Türk Köylerinde İktisadi ve Toplumsal Değişme. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 17(2), 483-491. google scholar
Kemal, Y. (2000). “Yılanların Öcü Üzerine Birkaç Söz”. Anadolu Aydınlanmacısı Fakir Baykurt. (Feridun Andaç, Haz.). İstanbul: Evrensel Basım Yayın. google scholar
Lukâcs, G. (1969). Çağdaş Gerçekçiliğin Anlamı. (Cevat Çapan, Çev.). 2. Basım, İstanbul Payel Yayınevi. google scholar
Makal, A. (2001). Türkiye’de 1950-1965 Döneminde Tarım Kesiminde İşgücü ve Ücretli Emeğe İlişkin Gelişmeler. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 56(3), 103-140. google scholar
Makal, M. (1973). Bizim Köy. İstanbul: Derinlik Yayınları. google scholar
Makal, M. (2012). “Mahmut Makal Köy Enstitüsü Anılarını Anlatıyor”, Pera Müzesi. Erişim adresi: https:// www.youtube.com/watch?v=Ua5NYWY9Yv8&ab_channel=PeraM%C3%BCzesi google scholar
Naci, F. (1990). 100 Soruda Türkiye’de Roman ve Toplumsal Değişme. (2. bs.). İstanbul: Gerçek Yayınevi. google scholar
Naci, F. (2019). Yüz Yılın 100 Türk Romanı, (11. bs.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
Nurdan, G. T. (2020). Gelenek ve Modernizm Bağlamında ‘Sarı Traktör’ Romanındaki ‘Traktör’ Simgesi. ÇAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1), 309-320. google scholar
Özer, H. (2011). 12 Eylül 1980 Darbesinin Türk Romanına Yansıması. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
Tanju, S. (1973). Cumhuriyet Gazetesi, 2 Temmuz 1973. Erişim adresi: https://www.cumhuriyetarsivi. com/katalog/192/yazar/13612-SADUN+TANJU/1973/7/2.xhtml google scholar
Tatarlı, İ. ve R. Mollof (1969). Hüseyin Rahmi’den Fakir Baykurt’a Marksist Açıdan Türk Romanı. İstanbul: Habora Kitabevi Yayınları. google scholar
Tüzer, İ. ve M. Hüküm (2017). Türk Romanının Kanonu Karşısında Kemal Tahir. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(1), 256-276. google scholar
Y ıldız, N. ve Osman A. (2017). Köy Enstitülerinin İdeolojik Yapısı. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XVII(35), 275-316. google scholar
Y urtoğlu, N. (2014). Demokrat Parti Dönemi Tarım Politikaları ve Siyasi, Sosyal, Ekonomik Hayata Tesirleri (1950-1960). (Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara. google scholar
Y ücel, H. Â. (2000). “Türk Edebiyatına Kendi Giren Köylü”, Anadolu Aydınlanmacısı Fakir Baykurt. (Feridun Andaç, Haz.). İstanbul: Evrensel Basım Yayın. google scholar