Çingenelerin “Yerleşme Stratejileri”nin Türk Edebiyatına Yansıması

Yaşam alanları ve şekilleri bakımından farklılık arz eden ve son yıllarda kendilerine tanınan haklarla dikkat çeken Çingeneler, sosyoloji, tarih, etnoloji, antropoloji gibi pek çok disiplinin ve sanat şubesinin yanı sıra edebiyatın da ilgi alanına girmektedirler. Bu noktada şiir, hikâye, roman, tiyatro gibi türlerde kimlikleri, sosyo-kültürel yapıları, meslekleri ve yaşam biçimleriyle yer almaktadırlar. Bununla birlikte Çingenelerin kent içindeki yerleşme deneyimleri, kentsel dönüşüm odaklı yerleşme sorunları, mekânsal damgalanma gibi hususları kapsayacak biçimde mekânsal boyutuyla da hikâye ve roman türü başta olmak üzere pek çok eserde varlık gösterdikleri görülmektedir. Ancak edebiyat sahasında yapılan çalışmalarda bu boyutun çoğu kez ihmal edildiği görülmektedir, hatta Çingeneleri mekânsal boyutla değerlendiren bir çalışma neredeyse bulunmamaktadır. Oysa akademik çalışmalarda kurulan bu ilginin antropoloji, etnoloji başta olmak üzere disiplinlerarası çalışmalara kaynak ve veri oluşturacağı açıktır. Bu perspektiften hareketle bu çalışmada Türk kültürünün ve gündelik hayatının önemli bir parçasını teşkil eden Çingenelerin, kentsel ölçekteki “yerleşme stratejileri”nin edebi metinlerdeki yansıması üzerinde durulmaktadır. Bu bağlamda çalışmada, edebiyata çok boyutlu olarak yansıyan Çingenelerin hikâye ve roman türü üzerinden yerleşme pratikleri ile ilgili bir fikir vermek, yurt edinme süreçlerini anlaşılır kılmak, kent içinde ürettikleri mekânların içinde ve dışında diğer grup ve topluluklarla birlikte yaşama katılma ve kentsel mekânda kendilerine alan açma çabalarını gözlemlemek amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Çingene, yerleşme stratejileri, yeni araziler keşfetme, kent içi boşlukları doldurma, zorunlu yerleşim alanlarından dağılma, yer-yurt sorunu

Reflection of Gypsies’ “Settlement Strategies” in Turkish Literature

Gypsies, who differ in their living spaces and who have recently drawn attention due to rights granted to them, appear in the field of literature, in many branches of art, and in disciplines such as sociology, history, ethnology, and anthropology. Currently, Gypsies are portrayed in such genres as poetry, story, novel, and theater, along with their identities, socio-cultural structures, professions, and lifestyles. In addition, Gypsies appear in literary genres that express their spatial dimension, including issues such as urban settlement experiences, settlement problems focused on urban transformation, and spatial stigma. In literary studies, however, Gypsies’ spatial dimension is often neglected; almost no studies treat them according to spatial dimension. Clearly however, this interest, once established in academic studies, will constitute sources and data for interdisciplinary studies, especially in anthropology and ethnology. Based on this perspective, the study reflects Gypsies’ urban-scale settlement strategies, which in literary texts constitute an important part of our culture and our daily life and are of undeniable beauty and color. With this background, the study aims to outline Gypsies’ settling practices through stories and novels and to make their homeland process understandable.

Keywords:

Gypsy, settlement strategies, new land discoveries, filling the urban void, dispersal from compulsory residential areas, land-dormitory problem,

PDF

___

Abasıyanık, S. F. (2011). Mürüvvet. Lüzumsuz adam içinde (s. 9-16). İstanbul: YKY. google scholar
Abasıyanık, S. F. (2011). Sur dışında hayat. Havuzbaşı içinde (s. 73-79). İstanbul: YKY. google scholar
Ahmet Mithat Efendi (2001). Çingene. F. Gökçek, S. Çağın (Haz.), Letaif-i rivayat içinde (s. 437-496). İstanbul: Çağrı Yayınları. google scholar
Akmaca, C. (2015). Çeribaşı Rüstem Ağa Erzurum’dan İstanbul’a bir göç hikâyesi (1.bs). İstanbul: Evrensel Yayınları. google scholar
Aksel, M. (2004). Çingene şalvarı. H. Aydın (Haz.), Türk ve dünya yazarlarından çingene öyküleri içinde (s. 13-18). İstanbul: İnkılap Yayınları. google scholar
Alpman, N. (2014). Başka dünyanın insanları çingeneler. İstanbul: Ozan Yayınları. google scholar
Altınöz, İ. (2005). Osmanlı toplumunda çingeneler. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, Tarih Anabilim Dalı, İstanbul. google scholar
Altınöz, İ. (2013). Osmanlı toplumunda çingeneler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. google scholar
Alus, S. M. (2004). Eski İstanbul’da çingeneler. H. Aydın (Haz.), Türk ve dünya yazarlarından çingene öyküleri içinde (s. 7-11). İstanbul: İnkılap Yayınları. google scholar
Arayıcı, A. (2008). Avrupa’nın vatansızları çingeneler. İstanbul: Kalkedon Yayınları. google scholar
Arı, K. (2003). Büyük mübadele Türkiye’ye zorunlu göç 1923-1925. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. google scholar
Asseo, H. (2007). Çingeneler bir Avrupa yazgısı (O. Türkay, Çev.). İstanbul: YKY. google scholar
Baltacıoğlu, T. (1994). Hacıhüsrev. Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi içinde (s. 480-481). C. 3. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını. google scholar
Beler, T. A. (1946). Beyoğlu piliçleri (1.bs). İstanbul: Akay Yayınları. google scholar
Braudel, F. (1992). Tarih üzerine yazılar (M. A. Kılıçbay, Çev.). Ankara: İmge Yayınları. google scholar
Buyrukçu, M. (1992). Dar sokaklardaki duman (1.bs). İstanbul: Cem Yayınları. google scholar
Clebert, J. P. (1963). The gypsies. New York: P. Dutton&Co. google scholar
Çağın, Ş. (2020). Türk edebiyatında göçebe çingenelerde gündelik hayat ve göçebe çingene kadınları. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 9(23), 170-187. google scholar
Çetin, B. I. (2017). Kimlikleriyle romanlar: Türkiye’deki roman vatandaşlara yönelik sosyal içerme ulusal strateji belgesi ve birinci aşama eylem planı’nın değerlendirilmesi. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 15(1), 85-112. google scholar
Devecioğlu, A. (2007). Ağlayan dağ susan nehir (1.bs). İstanbul: Metis Yayınları. google scholar
Dinçer, H. (2014). Bir çingenenin romanı (1.bs). İstanbul: Ozan Yayınları. google scholar
Dişli, S. Ö. (2016). “Çingene” mi, “roman” mı? bir inşa süreci. AÜDTCF Antropoloji Dergisi, (31), 97-117. google scholar
Doğan, H. (2016). İdeolojik bir kurgu ve ötekileştirme referansı olarak ‘insan doğası’: Bartın romanları örneği”, AÜDTCF Antropoloji Dergisi, (31), 141-158. google scholar
Durmaz, B. (2015). Bir fasit daire (2.bs). İstanbul: Can Yayınları. google scholar
Duygulu, M. (1994). Çingeneler. Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi içinde (s. 514). C. 3. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı. google scholar
Duygulu, M. (2006). Türkiye’de çingene müziği / batı grubu romanlarında müzik kültürü. İstanbul: Pan Yayınları. google scholar
Erdoğdu, S. (2016). Romanika çingenem (1.bs). İstanbul: Pamiray Yayınları. google scholar
Erol, S. (2010). Leylak mevsimi. İstanbul: Kubbealtı Yayınları. google scholar
Fırat, M. (2016). Çingeneliği anlamanın imkânı: Çingeneler üzerine sosyolojik bir araştırma (Malatya örneği). (Doktora Tezi). Fırat Üniversitesi, Sosyoloji Anabilim Dalı, Elazığ. google scholar
Fraser, A. (2005). Avrupa halkları çingeneler (İ. İnanç, Çev.). İstanbul: Homer Yayınları. google scholar
Gökbilgin, M. T. (1977). Çingene. İslam ansiklopedisi içinde (s. 420-426). C. 3. İstanbul: MEB Yayınları. google scholar
Göncüoğlu, S. F. ve Yavuztürk, Ş. P. (2009). Sulukule ve çingeneleri. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, (23), 113-114. google scholar
Güldürmez, S. (2016). Osman Cemal Kaygılı’nın çingeneler ve Ahmet Mithat Efendi’nin çingene romanları ışığında Osmanlı toplumundaki çingenelerin yazınsal metinlere aksi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(45), 125-134. google scholar
Güneş, M. (2016). Sabahatttin Ali’nin eserlerinin kaynakları. Ankara: Hece Yayınları. google scholar
Gürpınar, H. R. (1939). Kıpti düğünü. Gönül ticareti içinde (s. 125-133). İstanbul: Hilmi Yayınları. google scholar
Gürpınar, H. R. (1969). İffet (4.bs). İstanbul: Oya Yayınları. google scholar
Gürpınar, H. R. (1947). Hayattan sayfalar (3.bs). İstanbul: Hilmi Yayınları. google scholar
Hancook, I. (2002). We are the romani people. Hatfield: University of Hertfordshine. google scholar
Harvey, D. (2009). Sosyal adalet ve şehir (M. Moralı, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları. google scholar
Kaçan, M. (2014). Ağır roman (2.bs). İstanbul: Everest Yayınları. google scholar
Karay, R. H. (2014). Sarı bal. Memleket hikâyeleri içinde (s. 69-79). İstanbul: İnkılap. google scholar
Kaygılı, O. C. (1972). Çingeneler (3.bs). Ankara: Bilgi Yayınları. google scholar
Kaygılı, O. C. (2003a). Sulukule’deki oturanlara neden çingene diyorlar?. Köşe bucak İstanbul içinde (s. 189-192). İstanbul: Selis Yayınları. google scholar
Kaygılı, O. C. (2003b). Beyoğlu’nun iç açan Bülbülderesi!. Köşe bucak İstanbul içinde (s. 260-262). İstanbul: Selis Yayınları. google scholar
Kaygılı, O. C. (2003c). Feriköyü sokakları ve siyah çağlayan!. Köşe bucak İstanbul içinde (s. 178-181). İstanbul: Selis Yayınları. google scholar
Kenrick, D. (2006). Çingeneler Ganj’dan Thames’e (B. Tırnakçı, Çev.). İstanbul: Homer Yayınları. google scholar
Kılınç Demirvuran, G. (2007). Kentsel ölçekte mekânsal ayrışma: Edirne çingene mahallesi örneği. (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı, Ankara. google scholar
Kiracı, A. Ö. (2020). Edebiyatımızda çingeneler. İstanbul: İlbilge Yayınları. google scholar
Koçu, R. E. (1965). Çingeneler. İstanbul ansiklopedisi içinde (s. 3986-4006). C. 7. İstanbul: Reşad Ekrem Koçu ve Mehmed Ali Akbay İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kollektif Şirketi. google scholar
Kolukırık, S. (2004). Aramızdaki yabancı: Çingeneler. (Doktora Tezi). Ege Üniversitesi Kurumlar Sosyolojisi Anabilim Dalı, İzmir. google scholar
Kolukırık, S. (2005). Türk toplumunda çingene imgesi ve önyargısı. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 8(2), 1-20. google scholar
Lefebvre, H. (1991). The production of space (D. Nicholson-Smith, Trans.). USA: Oxford Blackwell. google scholar
Marsh, A. (2008). Etnisite ve kimlik: Çingenelerin kökeni. E. Uzpeder, S. Gökçen, S. Özçelik, S. Danova/ Roussinova (Der.), Biz buradayız! Türkiye’de romanlar, ayrımcı uygulamalar ve hak mücadelesi içinde (s. 19-28). İstanbul: Mart Yayınları. google scholar
Marushiakova, E. ve Popov, V. (2006). Osmanlı İmparatorluğu’nda çingeneler (B. Tırnakçı, Çev.). İstanbul: Homer Yayınları. google scholar
Nemutlu, Ö. (2020). Türk edebiyatında çingenelerde müzik ve dans. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 9(23), 208-224. google scholar
Okely, J. (2018). Ötekinin rejiminde yersiz yurtsuzlaştırılmış ve mekânda hudutsuz kültürler (B. Kurban, Çev.). MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 2(18), 233-235. google scholar
Onaran İncirlioğlu, E. (2007). Genişleyen Avrupa’da “çingeneler”: Orta ve doğu Avrupa’daki roman yoksulluğunun Türkiye romanları için düşündürdükleri. S. Kolukırık (Haz.), Yeryüzünün yabancıları çingeneler içinde (s. 55-69). İstanbul: Simurg Yayınları. google scholar
Ortaylı, İ. (1994). Sulukule. Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi içinde (s. 70-71). C. 7. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını. google scholar
Ömer Seyfettin (2007). Deve. H. Argunşah (Haz.), Bütün eserleri hikâyeler 3 içinde (s. 187-190). İstanbul: Dergâh Yayınları. google scholar
Özkan, A. R. (2000). Türkiye çingeneleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Yayınları. google scholar
Sabahattin Ali (2009). Değirmen. Değirmen içinde (s. 13-23). İstanbul: YKY. google scholar
Sınar, A. (2003). Yazarlarımızın gözüyle çingeneler. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, (8), 143-164. google scholar
Söğüt, M. (2010). Dolapdere kürt kediler çingene kelebekler (1.bs). İstanbul: Heyamola Yayınları. google scholar
Sway, M. (1988). Familiar strangers: Gypsy life in America. Urbana: University of Illinois. google scholar
Taylan, H. H. ve Barış, İ. (2015). Romanlar ve sosyal dışlanma. Konya: Çizgi Yayınları. google scholar
Tekeli, İ. (1994). Gecekondu. Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi içinde (s. 381). C. 3. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını. google scholar
Tekin, L. (2009). Berci kristin çöp masalları (12.bs). İstanbul: Everest Yayınları. google scholar
Toprak, Z. ve Yağlıdere, A. (2005). Kentlerin mekânsal kullanımında dönüşümü zor adacıklar: İzmir örnekleminde roman mahalleleri. I. Uluslararası Roman Sempozyumu 04-06 Mayıs 2005, Edirne. google scholar
Yılgür, E. (2006). İstanbul çingeneleri: Karşılıksız bir aşk hikâyesi. İstanbul Dergisi, (57), 34-39. google scholar
Yılgür, E. (2014a). Peripatetik gruplar ve kentsel mekâna ilişkin yerleşme stratejileri: Ihlamur Deresi, Küçükbakkalköy, Hasanpaşa, Unkapanı ve Kuştepe örnekleri. Toplum ve Bilim, (130), 189-213. google scholar
Yılgür, E. (2014b). Geç-peripatetik roman tütün işçilerinde ücretli istihdam ve politizasyon deneyimleri. (Doktora Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyoloji Anabilim Dalı, İstanbul. google scholar
Yılgür, E. (2017a). Türkiye’de peripatetik topluluklar: Jenerik terimler ve öz etnik kategorizasyon biçimleri. Nişantaşı Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 1-25. google scholar
Yılgür, E. (2017b). Kumkapı hisarında bir teneke mahallesi: 19. yüzyıl İstanbul’unda erken modern kent yoksulluğu. İdealkent, 8(22), 538-576. google scholar
Yiğitler, Ş. Ş. (2018). Çocuk romanlarında çingenelik algısı ve çingene çocuk imajı. Çocuk ve Medeniyet, (2), 83-111. google scholar
Willems, W. (1997). In search of the true gypsy, from englightment to final solution. London: Frank Cass. google scholar
Elektronik Kaynaklar
Yahya Kemal Mahallesi. 24.10.2020 tarihinde arkiv.com.tr/proje/yahya-kemal-mahallesi/1123 adresinden edinilmiştir. google scholar
Kâğıthane Rehberi, 2008. 27.09.2020 tarihinde http://www.kagithane.istanbul/images/download/kagithane_ rehberi2008.pdf adresinden edinilmiştir. google scholar